Zmiany dla pracodawców w bhp

W dniu 9.11.2018 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym. Ustawa ta przewiduje wprowadzenie zmian do szeregu ustaw. Głównym celem tych zmian jest uproszczenie i ułatwienie prowadzenia działalności gospodarczej, w szczególności przez redukcję obciążeń administracyjnych przedsiębiorców. Jak wynika z uzasadnienia do projektu tej ustawy uproszczenie regulacji i procedur odciąża przedsiębiorstwa i ich pracowników od wykonywania niektórych zbędnych formalności administracyjnych, w efekcie zwiększa skuteczność gospodarowania posiadanymi zasobami i koncentrację na podstawowej działalności przedsiębiorcy. Dla gospodarki oznacza to wzmocnienie konkurencyjności i jej efektywności, co wpływa także pozytywnie na wzrost PKB.

Założone cele projektu są realizowane przez zmiany w obszarze prawa podatkowego i gospodarczego, a jedną z nowelizowanych ustaw jest ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.). Zmiany w Kodeksie pracy polegają na:

1) ograniczeniu obowiązku przeprowadzania szkoleń okresowych bhp dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach o najniższych wskaźnikach wypadkowości i warunkach środowiska pracy, w których występują najmniej szkodliwe czynniki dla zdrowia;

2) zwiększeniu możliwości pełnienia zadań służby bhp przez pracodawcę zatrudniającego do 50 pracowników i zakwalifikowanego do nie wyższej kategorii ryzyka niż trzecia w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym, z obecnego limitu 20 pracowników.

Ograniczenie szkoleń okresowych

Z art. 237³ § 2 Kodeksu pracy wynika, że pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie . W obecnym stanie prawnym jest jeden wyjątek od tej zasady – szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.

Wyżej wymieniona nowelizacja Kodeksu pracy wprowadza kolejny wyjątek od obowiązku prowadzenia szkoleń bhp, tym razem w zakresie szkoleń okresowych. Od 1.1.2019 r. szkolenie okresowe pracownika nie będzie wymagane w przypadku pracownika na stanowisku administracyjno-biurowym, gdy rodzaj przeważającej działalności pracodawcy w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej znajduje się w grupie działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, chyba że z oceny ryzyka, o której mowa w art. 226 pkt 1 Kodeksu pracy, wynika, że jest to konieczne.

Natomiast, jeżeli rodzaj przeważającej działalności pracodawcy w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej znajdzie się w grupie działalności, dla której zostanie ustalona wyższa niż trzecia kategoria ryzyka, pracodawca będzie obowiązany przeprowadzić szkolenie okresowe pracownika w zakresie bhp, w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy, licząc od dnia ustalenia wyższej kategorii ryzyka. To samo dotyczyć będzie przypadku, gdy z dokonanej oceny ryzyka wynikać będzie, że przeprowadzenie szkolenia okresowego pracownika stało się konieczne. Szkolenie okresowe będzie wtedy przeprowadzane w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy, licząc od dnia dokonania oceny ryzyka.

Wykonywanie zadań służby bhp przez większą liczbę pracodawców

Obecnie pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników musi utworzyć służbę bhp, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp, a pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Jednak pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:

1) zatrudnia do 10 pracowników, albo

2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Nowelizacja art. 237¹¹ § 2 Kodeksu pracy podnosi próg liczby pracowników z ww. pkt 2 do 50 pracowników. Zatem od 1.1.2019 r. każdy pracodawca zatrudniający do 50 pracowników i posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp będzie mógł sam wykonywać zadania tej służby (jeżeli jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka).

Projekt ten musi jeszcze zostać rozpatrzony przez Senat.

Uproszczenia w podatkach obowiązujące od 1.1.2019 r.

Większość zmian wprowadzonych ustawą z 9.11.2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym (Dz.U. z 2018 r., poz. 2244) zacznie obowiązywać od 1.1.2019 r. Mają one na celu ułatwienie i uproszczenie prowadzenia działalności gospodarczej. Zmiany zostały wprowadzone do wielu ustaw, w tym ustaw podatkowych.

Zmiany upraszczające wprowadzone w podatkach dochodowych dotyczą:

1) podwyższenia progu przychodów uprawniającego do uzyskania statusu „małego podatnika” z 1,2 mln euro do 2 mln euro,

2) możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wartości pracy małżonka podatnika lub małoletnich dzieci, współpracujących z przedsiębiorcą (małżonkiem),

3) możliwości jednorazowego rozliczenia straty podatkowej do wysokości 5 mln zł,

4) wprowadzenia zwolnienia z podatku dochodowego kwot odszkodowań przeznaczonych na odtworzenie zniszczonego majątku, za wyjątkiem samochodu osobowego; warunkiem zastosowania tego zwolnienia będzie wydatkowanie przez podatnika – w okresie nie późniejszym niż do upływu kolejnego roku podatkowego – równowartości otrzymanego odszkodowania na remont uszkodzonego środka trwałego bądź na zakup lub wytworzenie analogicznego środka trwałego,

5) zwolnienia od podatku dochodowego alternatywnych spółek inwestycyjnych (ASI) od zbycia udziałów lub akcji spółek, o ile ASI przez co najmniej 2 lata posiadała nie mniej niż 10% udziałów lub akcji w kapitale spółki,

6) likwidacji obowiązków, które bezpośrednio nie wpływają na rozliczenia podatkowe i dotyczą okoliczności, których ustalenie możliwe jest w oparciu o inne dokumenty posiadane przez podatnika, w tym obowiązków:

a) informacyjnych: o okresie zawieszenia wykonywania działalności, o prowadzeniu KPiR,

b) odrębnego powiadomienia m.in. o wyborze sposobu ustalania daty powstania przychodu w przypadku pobrania wpłat na poczet dostaw towarów i usług – art. 14 ust. 1j, 1k i 1l ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1509 ze zm.; dalej PDOFizU) oraz art. 12 ust. 3g-3i ustawy z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1036 ze zm.; dalej PDOPrU), o wyborze przez podatnika rozliczania różnic kursowych ustalanych w oparciu o przepisy o rachunkowości, złożeniu zawiadomienia o zamiarze prowadzenia ksiąg rachunkowych w roku następnym, o wyborze sposobu wpłacania zaliczek,

c) dokumentacyjnych, m.in. prowadzenia indywidualnych (imiennych) kart przychodów pracowników, ewidencji wyposażenia, ewidencji zatrudnienia;

7) wydłużenia terminów na dokonanie wyboru sposobu i formy opodatkowania podatkiem dochodowym dochodów/przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (co do zasady z 20 stycznia roku podatkowego do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym został osiągnięty pierwszy przychód).

Zmiany upraszczające wprowadzone w VAT dotyczą:

1) braku wymogu odrębnego składania wraz z deklaracją umotywowanego wniosku o zwrot podatku oraz wniosku o zwrot w przyspieszonym terminie przez podatników dokonujących dostawy lub świadczenia usług poza terytorium kraju,

2) skrócenia terminu, ze 150 do 90 dni, umożliwiającego wierzycielowi zastosowanie przepisów regulujących „ulgę na złe długi”, analogiczne zmiany dotyczą skrócenia terminu korekty po stronie dłużnika; odnosi się to również do wierzytelności powstałych przed 1.1.2019 r., których nieściągalność została, zgodnie z art. 89a ust. 1a ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1221 ze zm.; VATU), uprawdopodobniona po 31.12.2018 r.

Zmiany upraszczające w PCC dotyczą:

umożliwienia podatnikom PCC składania zbiorczej deklaracji oraz jednorazowej zapłaty podatku z tytułu wszystkich umów o jednorodnym charakterze, które zostały zawarte przez podatnika w okresie miesiąca. Minister Finansów określi wzór zbiorczej deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych. Te regulacje zaczną obowiązywać od 1.7.2019 r. i będą dotyczyć umów zawartych po tej dacie.

Uproszczenia w przepisach o rachunkowości od 1.1 2019 r.

Zmiany w ustawie o rachunkowości odnoszą się do:

1) rozszerzenia katalogu jednostek mikro mogących stosować uproszczenia w sprawozdawczości finansowej o firmy prowadzone przez osoby fizyczne – próg przychodów o równowartości w walucie polskiej nie mniej niż 2 mln euro i nie więcej niż 3 mln euro;

2) zwiększenia zakresu jednostek (objętych i nieobjętych dyrektywą w sprawie rachunkowości) mogących korzystać z uproszczeń dla małych jednostek poprzez podniesienie progów dla tej kategorii jednostek z 17 mln zł na 25,5 mln zł w przypadku sumy aktywów bilansu oraz z 34 mln zł na 51 mln zł w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów. Oznacza to, że jednostki te będą mogły korzystać z uproszczeń przewidzianych dla tej kategorii w zakresie sprawozdawczości finansowej, tj. możliwości sporządzania uproszczonego bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej, a także zwolnienia ze sporządzania rachunku przepływów pieniężnych, zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz sprawozdania z działalności;

3) zwiększenia progów uprawniających jednostki do stosowania uproszczeń w ewidencji księgowej w zakresie:

a) klasyfikowania umów leasingu w sposób uproszczony, tj. według zasad określonych w przepisach podatkowych,

b) stosowania uproszczonych zasad kalkulacji kosztu wytworzenia produktu,

c) niestosowania rozporządzenia ministra finansów w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych,

d) odstąpienia od ustalania aktywów i tworzenia rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego;

4) wprowadzenia możliwości odstąpienia przez jednostki mikro, jednostki małe, określone organizacje pozarządowe (w tym fundacje i stowarzyszenia), z wyłączeniem spółek objętych dyrektywą w sprawie rachunkowości (np. spółek kapitałowych), od tworzenia rezerw na zobowiązania i odpisów aktualizujących wartość aktywów;

5) wprowadzenie możliwości stosowania przez jednostki, o których mowa w pkt 4, przepisów podatkowych w zakresie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych do prowadzenia ksiąg rachunkowych i sprawozdawczości finansowej;

6) wprowadzenia możliwości nietworzenia przez jednostki, o których mowa w pkt 4, biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów dotyczących przyszłych świadczeń na rzecz pracowników, w tym świadczeń emerytalnych,

7) skrócenia okresu obowiązkowego przechowywania zatwierdzonych sprawozdań finansowych z trwałego do 5 lat, licząc od początku roku następującego po roku obrotowym, w którym nastąpiło ich zatwierdzenie – art. 74 ust. 1 ustawy z 29.9.1994 r o rachunkowości (t.j. Dz. U z 2018 r. poz. 395 ze zm.).

Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania i dodatkowe zobowiązanie

Zmiany te wynikają z ustawy z 23.10.2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U z 2018 r. poz. 2193)

Definicja korzyści podatkowej

W ustawie z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 800 ze zm.; dalej OrdPU) wprowadzono definicję „korzyści podatkowej”. Jest nią efekt postępowania podatnika polegający na:

1) niepowstaniu zobowiązania podatkowego bądź jego obniżeniu albo odroczeniu,

2) powstaniu straty podatkowej lub jej zwiększeniu,

3) powstaniu nadpłaty lub prawa do zwrotu podatku bądź ich zwiększeniu, oraz

4) braku powstania obowiązku pobrania podatku przez płatnika.

Zmiany w zastosowaniu klauzuli

Organy podatkowe będą mogły sięgać po klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania zawsze, gdy korzyść podatkowa będzie „głównym lub jednym z głównych celów” danej czynności (art. 119a §1 OrdPU). Obecnie mogą zakwestionować transakcję tylko wtedy, gdy jest ona dokonana „przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej”. Zatem, czynność nie będzie skutkować osiągnięciem korzyści podatkowej, jeżeli osiągnięcie tej korzyści, sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu, było głównym lub jednym z głównych celów jej dokonania, a sposób działania był sztuczny (unikanie opodatkowania). Obecnie przewidziany jest minimalny próg korzyści podatkowej (100 tys. zł), klauzula dotyczy tylko podatników i obejmuje czynności dokonane przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej. Po zmianie brak będzie progu korzyści podatkowej, klauzula będzie dotyczyć podatników i płatników oraz będzie obejmować czynności, których głównym lub jednym z głównych celów było osiągniecie korzyści podatkowej sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu.

Dodatkowe zobowiązanie podatkowe

Wprowadzono dodatkowe zobowiązanie podatkowe (art.58a̶58e OrdPU) związane z unikaniem opodatkowania, zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści lub przepisów o cenach transferowych. Organ podatkowy wydając decyzję z zastosowaniem tych przepisów ustalał będzie dodatkowe zobowiązanie podatkowe odpowiadające ułamkowi stwierdzonej w postępowaniu korzyści podatkowej. W przypadku wydania przedmiotowej decyzji, gdy dotyczy ona podatku dochodowego od osób prawnych lub podatku dochodowego od osób fizycznych, dodatkowe zobowiązanie podatkowe wynosi 10% sumy nienależnie wykazanej lub zawyżonej straty podatkowej i niewykazanego w całości lub w części dochodu do opodatkowania w zakresie wynikającym z tej decyzji. W przypadku wydawania decyzji związanej z unikaniem opodatkowania w zakresie innych podatków niż dochodowe, dodatkowe zobowiązanie podatkowe wynosi 40% kwoty korzyści podatkowej w zakresie wynikającym z tej decyzji. W określonych sytuacjach stawki te mogą ulec podwojeniu, a nawet potrojeniu.

Jednolite wzory formularzy w zakresie podatków lokalnych, tj. w podatku rolnym, w podatku od nieruchomości i w podatku leśnym

Ustawą z 9.11.2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym (Dz.U. z 2018 r., poz. 2244) zostały wprowadzone zmiany dotyczące ujednolicenia formularzy deklaracji podatkowych dla podatków lokalnych, w tym podatków od nieruchomości, leśnego oraz rolnego.

Celem wprowadzonych zmian było ujednolicenie wzorów formularzy: informacji o gruntach oraz deklaracji na podatek rolny – składanych przez podatników podatku rolnego, wzorów formularzy: informacji o nieruchomościach i obiektach budowlanych oraz deklaracji na podatek od nieruchomości – składanych przez podatników podatku od nieruchomości oraz wzorów formularzy do wymiaru i poboru podatku leśnego – składanych przez podatników podatku leśnego.

W obecnym stanie prawnym do określania wzorów informacji o nieruchomościach i obiektach budowlanych w podatku od nieruchomości, deklaracji na podatek rolny i deklaracji na podatek leśny upoważnione są rady gmin. W konsekwencji nie ma jednolitego wzoru tych formularzy. Same gminy decydują także o możliwości składania informacji i deklaracji za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Jednak po wprowadzeniu zmian w ustawach dotyczących podatków lokalnych, które zaczną obowiązywać od 1.7.2019 r., formularze tych deklaracji podatkowych zostaną ujednolicone. Minister Finansów został upoważniony do wydania rozporządzeń w sprawie jednolitych wzorów deklaracji podatkowych w podatku: rolnym, leśnym i od nieruchomości.

Ponadto wprowadzono powszechną możliwość składania za pomocą środków komunikacji elektronicznej:

1) informacji i deklaracji dotyczących podatku od nieruchomości, deklaracji na podatek od środków transportowych oraz deklaracji na opłatę reklamową;

2) informacji o gruntach oraz deklaracji na podatek rolny;

3) informacji o lasach oraz deklaracji na podatek leśny.

Stanowisko UZP odnośnie do udzielania wspólnych zamówień

Chodzi o głównie o zastosowanie art. 16 ust. 1 ZamPublU, z którego wynika, że wspólne działania obejmujące przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego i udzielenie tego zamówienia, mogą być prowadzone przez zamawiających.

Przepisu tego nie należy odczytywać jako podmiotowego ograniczenia tworzenia grup zakupowych, ale raczej jako dopuszczenie wyjątku od zasady samodzielnego przygotowywania i prowadzenia postępowań przez zamawiającego.

Korzyści i zagrożenia zamówień udzielanych wspólnie

W opracowaniu zwrócono uwagę, że wspólne udzielanie zamówień przez zamawiających wiąże się z jednej strony z możliwością osiągnięcia ekonomicznych korzyści, które mogą dotyczyć zarówno konkretnej jednostki, jak i określonego rynku, na którym ta jednostka funkcjonuje. Z drugiej jednak strony stworzenie grupy zakupowej może mieć również negatywny wpływ na rynek, na którym będzie ona funkcjonować. W skrajnych przypadkach może być nawet mowa o naruszeniu równowagi na rynku. Przekroczenie odpowiednich dla konkretnego rynku przedmiotowych lub podmiotowych granic optymalnego zrzeszania się może przynieść skutki w postaci wyeliminowania z rynku określonych podmiotów po stronie podażowej (wykonawców).

Oczywiste jest, że największe prawdopodobieństwo uzyskania oczekiwanych efektów przez zamawiających istnieje w przypadku tożsamości przedmiotu zamówienia, a połączenie do wspólnego postępowania wymaga tylko zwiększenia ilości lub rozszerzenia zakresu. Nie jest to jednak wymóg ustawowy. Granicą możliwości łączenia przedmiotów zamówienia do wspólnego postępowania jest zachowanie zasad uczciwej konkurencji i równości wykonawców.

W praktyce, przy wspólnym udzielaniu zamówień, zamawiający muszą uwzględnić trzy rodzaje kosztów:

1) koszty stałe zamawiającego upoważnionego, związane z wypełnianiem obowiązku stosowania ZamPublU,

2) koszty dotyczące bezpośrednio prowadzonego postępowania oraz

3) koszty przygotowania postępowania.

Kto może udzielać zamówień wspólnie

Podkreśla się, że istnienie po stronie określonego podmiotu obowiązku stosowania przepisów ZamPublU nie stanowi samo w sobie przeszkody w udzieleniu przez taki podmiot zamówienia, na podstawie art. 16 ust. 1 ZamPublU, łącznie z innym podmiotem, który obowiązku takiego nie ma. Z przepisów zawartych w ZamPublU nie wynika bowiem zakaz wspólnego przeprowadzenia postępowania i udzielenia zamówienia publicznego przez podmioty o niejednorodnym statusie, tj. posiadające status zamawiającego w rozumieniu art. 2 pkt 12 i art. 3 ust. 1 ZamPublU łącznie z innymi podmiotami, które co do zasady tego statusu nie posiadają. W ZamPublU nie zawarto również jakichkolwiek przesłanek lub warunków odnośnie do podjęcia decyzji o wspólnym udzieleniu zamówienia. Stąd też zamawiający mogą skorzystać z możliwości art. 16 ust. 1 ZamPublU w każdym przypadku, który zostanie uznany przez niego za uzasadniony.

Zamawiający mogą wyznaczyć spośród siebie zamawiającego upoważnionego zarówno do przeprowadzenia postępowania i udzielenia zamówienia w ich imieniu i na ich rzecz, jak i jedynie do przeprowadzenia postępowania. Wówczas w następstwie tej drugiej możliwości, tj. jedynie przeprowadzenia postępowania, każdy z zamawiających zawiera odrębną umowę, której przedmiotem jest jego część zamówienia. Podstawą dopuszczalności odrębnego zawierania umów przez zamawiających wspólnie prowadzących postępowanie jest zastrzeżenie takiego sposobu działania w ogłoszeniu o zamówieniu i SIWZ, oczywiście w korelacji z ewentualnym podziałem przedmiotu zamówienia na części.

Nie jest możliwe wyznaczenie przez porozumiewających się zamawiających do przeprowadzenia postępowania podmiotu, który nie jest sygnatariuszem takiego porozumienia. Nie ma jednak żadnych przeszkód, aby wyznaczony w trybie art. 16 ust. 1 ZamPublU zamawiający powierzył (na podstawie art. 15 ust. 2 ZamPublU) własnej jednostce organizacyjnej lub osobie trzeciej przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.

Pozycja zamawiającego działającego w imieniu i na rzecz pozostałych członków grupy zakupowej jest podkreślana poprzez wskazanie, że wypełnienie przez wykonawcę obowiązku wobec tego zamawiającego jest równoznaczne z wypełnieniem tego obowiązku wobec wszystkich zmawiających działających wspólnie. Przykładowo, wskazanie w gwarancji ubezpieczeniowej wyłącznie tego zamawiającego, który w imieniu innego jeszcze podmiotu prowadzi postępowanie nie dyskwalifikuje wniesionego wadium.

Specyfika postępowania prowadzonego wspólnie przez zamawiających

Zauważa się, że w ZamPublU nie sformułowano odrębnych przepisów dotyczących prowadzenia postępowania przez zamawiającego działającego w imieniu i na rzecz zamawiających wspólnie realizujących zamówienia. Samo wykonywanie czynności również w imieniu innych zamawiających narzuca jednak w postępowaniu pewną specyfikę. Dotyczy to zwłaszcza następujących czynności:

1) ewentualnego podziału obowiązków pomiędzy zamawiającymi wspólnymi na etapie przygotowania postępowania lub wykonywania ich przez jednego z zamawiających, w szczególności wyznaczonego do przeprowadzenia postępowania;

2) zamieszczania ogłoszeń, w szczególności ogłoszenia o zamówieniu przez wyznaczonego zamawiającego oraz wskazywania w ogłoszeniach, że występuje on w imieniu podmiotów wspólnie realizujących zamówienia i określenie tych podmiotów;

3) sporządzenia protokołu przez zamawiającego wyznaczonego do przeprowadzenia postępowania w imieniu i na rzecz pozostałych zamawiających; jest on wtedy zobowiązany do realizacji wymogów ZamPublU dotyczących przechowywania protokołu i załączników, a także obowiązków w zakresie jawności tego protokołu, w szczególności wynikających z przepisów o dostępie do informacji publicznej;

4) obowiązku informowania o wspólnym zamówieniu w rocznym sprawozdaniu o udzielonych w danym roku zamówieniach przez zamawiającego upoważnionego do przeprowadzenia postępowania i udzielenia wspólnego zamówienia. Jeżeli jednak określony zamawiający jest upoważniony nie do zawarcia umowy, ale tylko do przeprowadzenia postępowania wspólnie w swoim imieniu oraz w imieniu i na rzecz innych zamawiających, a na skutek przeprowadzonego postępowania umowy zawierane są indywidualnie przez poszczególnych zamawiających, na rzecz których działał zamawiający, obowiązek ujęcia w sprawozdaniu rocznym udzielanych w taki sposób zamówień spoczywa odrębnie na każdym z zamawiających, który udzielił zamówienia (zawarł umowę);

5) zawarcia umowy – jeżeli zamawiający zawierają odrębne umowy w zakresie właściwych dla siebie części, to w tych umowach zamieszcza się te specyficzne, właściwe dla nich treści. Jeżeli wyznaczony zamawiający zawiera umowę w imieniu i na rzecz pozostałych zamawiających, to jej treść musi uwzględniać specyfikę wynikającą z konieczności realizacji przez wykonawcę świadczenia na rzecz poszczególnych zamawiających, tj. musi z niej wynikać nie tylko jasny podział przedmiotu zamówienia pomiędzy poszczególnych zamawiających, odpowiednie wskazanie miejsc realizacji przedmiotu zamówienia czy specyfikę sposobu świadczenia na rzecz konkretnego zamawiającego, ale również jasne zasady rozliczeń finansowych pomiędzy zamawiającymi a wykonawcami.

Dobre praktyki w zakresie pozyskiwania innowacyjnych rozwiązań technologicznych

Na stronie internetowej UZP zamieszczono opracowanie „Dobre praktyki w zakresie pozyskiwania innowacyjnych rozwiązań technologicznych w procedurze konkursowej”. Ma ono na celu przybliżenie regulacji ZamPublU dotyczących konkursu, a także przedstawienie możliwości, jakie daje konkurs w zakupie narzędzi IT. Przedstawiono również przykładowy sposób postępowania instytucji publicznych w procesie od identyfikacji potrzeby z zakresu IT do pozyskania produktu.

W opracowaniu podkreśla się, że w związku z postępem technologicznym coraz większą rolę w gospodarce i administracji odgrywają innowacje. Wraz z nowymi możliwościami rodzą się również nowe wyzwania i potrzeby w zakresie pozyskiwania i wykorzystywania nowoczesnych technologii. W przeciwieństwie do gotowych produktów, innowacje rzadko się jednak kupuje. Najczęściej trzeba je stworzyć od podstaw, a zamawiający zazwyczaj posiada jedynie informacje, jakie funkcje ma posiadać docelowe rozwiązanie oraz ile może na nie wydać. Dlatego, w ocenie autorów, dobrym rozwiązaniem mającym umożliwić nabycie takich rozwiązań jest konkurs, który pozwala na zaangażowanie w opracowywanie rozwiązań znacznie szerszej niż zwykle bazy wykonawców: start-upów, małych software house’ów, ośrodków akademickich czy podmiotów doskonale sprawdzających się w realizacji projektów o niskim lub umiarkowanym stopniu trudności.

Opracowanie zawiera szereg wskazówek dla podmiotów chcących zastosować konkurs w zamówieniach o wartości mniejszej od progów unijnych. Dotyczą one w szczególności etapu przygotowania konkursu (m.in. identyfikacji potrzeb, stworzenia odpowiedniego zespołu decyzyjnych ludzi, rozważenia przeprowadzenia konsultacji z wykorzystaniem dialogu technicznego, zastanowienia się nad formą finansowania konkursu), a następnie przebiegu konkursu (m.in. wyłonienia faktycznie najlepszej pracy, czyli takiej, która zawiera najlepsze rozwiązanie, biorąc pod uwagę potrzeby, ograniczenia i inne uwarunkowania zamawiającego).

Nowy element pozwu oraz skutki jego braku – określenie wymagalności roszczenia według art. 187 § 11 KPC

Elementy obligatoryjne pozwu de lege lata

Do niedawna ustawodawca uznawał, że obligatoryjnymi elementami pozwu były: określenie żądania pozwu oraz uzasadnienie tego żądania. Obowiązkiem strony powodowej było jedynie precyzyjnie określenie w pozwie: żądania udzielenia ochrony oraz wskazanie ogółu faktów. W konsekwencji wymagane było przedstawienie dowodów wykazujących prawdziwość faktów i twierdzeń o tych faktach. Zastosowanie znajdowały reguły znane już prawu rzymskiemu wg paremii da mihi facti dabo tibi ius oraz iura novit curia. W szczególności nie było potrzeby i prawnego uzasadnienia, aby wskazywać podstawę prawną dochodzonego roszczenia. Rozkład ciężaru dowodu w tym zakresie był wyznaczany treścią przepisu art. 6 KC, zgodnie z którym „ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”.

Regulacje prawne stanowiące podstawę analizy

Po uchwaleniu ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1360 ze zm., dalej jako: KPC) przez ponad pięćdziesiąt lat obowiązywania Kodeksu tylko dwóm elementom pozwu ustawodawca nadał obligatoryjnych charakter. Elementami tymi były żądanie oraz jego uzasadnienie. Dopiero wiele lat później do tych dwóch elementów budowy pozwu ustawodawca dołączył dwa dalsze.

Zgodnie z ustawą z 13.4.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104; Uzasadnienie projektu druk sejmowy nr 2216 Sejmu RP VIII kadencji), która weszła w życie 9.7.2018 r., przepis art. 187 § 1 KPC określa cztery obligatoryjne elementy pozwu. Pismo to poza spełnieniem wymogów podstawowych przewidzianych dla wszystkich pism procesowych, dodatkowo zawiera:

1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;

3) informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia

4) oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia.

Informacja o podjęciu pozasądowych sposobów rozwiązania sporu jako obligatoryjny element pozwu

Ustawą z 10.9.2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz.U. z 2015 r. Nr 1595) dodano przepis art. 187 § 1 pkt. 3 KPC, według którego dodatkowym elementem pozwu stało się podanie w pozwie informacji: czy i z jakim skutkiem zostały podjęte działania mające na celu usunięcie sporu („czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu oraz wyjaśnienie przyczyn nie podjęcia takich prób”). Obowiązek wprowadzony tą ustawą dotyczy spraw wszczętych po 1.1.2016 r. Treść przepisu art. 187 § 1 pkt. 3 KPC kwalifikuje informację zamieszczoną w pozwie co do tego, czy strony podjęły działania zmierzające do usunięcia sporu oraz wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia, jako obligatoryjny element pozwu. Pogląd ten nie determinuje jednak charakteru sankcji, z jaką może spotkać się strona powodowa w przypadku pominięcia tego elementu pozwu. Słusznie zauważa się w nauce prawa, że „niezawarcie informacji w pozwie na podstawie art. 187 § 1 pkt 3 KPC nie stanowi przeszkody do nadania sprawie dalszego biegu (…), a zastosowanie rygoru art. 130 KPC jest niedopuszczalne. (…) próby mediacji lub pozasądowego sposobu rozwiązania sporu podjęte przez strony (bądź tylko przez jedną ze stron), a w szczególności ich brak (pomimo możliwości ich przeprowadzenia), mogą znaleźć swoje odzwierciedlenie jako swoisty rygor naruszenia omawianej regulacji w końcowym orzeczeniu o kosztach procesu i odpowiednim obciążaniu nimi stron na podstawie art. 102 i 103 KPC ” (P. Fik, P. Staszczyk, Kolejny wymóg formalny pozwu – oświadczenie o próbie pozasądowego rozwiązania sporu, PPH 2017, Nr 2, s. 48-52). Po kilku latach wątpliwości co do skutków braku w pozwie informacji dotyczącej ewentualnego przebiegu „postępowań ADR” przed wszczęciem postępowania poglądy nauki wydają się być na tyle ugruntowane, że pozwalają odrzucić jako niewłaściwą sankcję zwrotu pozwu.

Obowiązek wskazania w pozwie daty wymagalności roszczenia 

Wymagalność roszczenia – uwagi ogólne 

Ustawą z ustawą z 13.4.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104) ustawodawca uzupełnił wykaz składników obligatoryjnych pozwu o wymóg określenia wymagalności dochodzonego roszczenia. Obecnie prawidłowo zredagowany pozew powinien zawierać cztery elementy, o których stanowi przepis art. 187 § 1 KPC: żądanie (petitum), uzasadnienie, określenie daty wymagalności dochodzonego roszczenia oraz informację o przebiegu i skutkach postępowań zmierzających do polubownego zakończenia sporu, które podejmowała strona powodowa.

Przepis art. 455 KC reguluje zagadnienie terminu spełnienia świadczenia. Stanowi on, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Zagadnienie wymagalności zostało uregulowane także w przepisach art. 456-458 KC, w szczególności zaś w przepisie art. 457 KC (stanowiącym o zastrzeżeniu terminu wymagalności z uwzględnieniem interesu dłużnika, stosownie do którego – termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika) oraz przepisie art. 458 KC (regulującego natychmiastową wymagalność długu, wg którego – jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny albo jeżeli wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin).

Skutki braku oraz podania niewłaściwej daty wymagalności roszczenia w pozwie

Oznaczenie daty wymagalności roszczenia wymaga sporządzenia przez powoda stosownego uzasadnienia. Wprawdzie Kodeks postępowania cywilnego expressis verbis tego wprost nie określa, ale aby sąd mógł zweryfikować datę wymagalności roszczenia, niezbędne jest nie tylko jej oznaczenie, ale również zawarcie stosownego uzasadnienia, z reguły popartego dowodami.

W przypadku braku oznaczenia wymagalności roszczenia pojawić się mogą ewentualnie dwie drogi rozwiązania powstałego problemu.

Jedną z dróg konwalidacji braku może okazać się wezwanie przez przewodniczącego o uzupełnienie braku formalnego pozwu poprzez oznaczenie daty wymagalności roszczenia. Przewodniczący może żądać uzupełnienia braku formalnego w trybie przepisu art. 130 § 1 KPC w przypadku gdy powód zupełnie pominął obowiązek określenia terminu wymagalności, i o ile zakwalifikuje ten brak jako przeszkodę do rozpoznania sprawy. Inne niedokładności nie tamują badania sprawy. Należy zgłosić wątpliwość, czy rzeczywiście pominięcie oznaczenia wymagalności roszczenia w pozwie jest brakiem uniemożliwiającym rozpoznanie sprawy. Tym bardziej czy wadliwe oznaczenie tej daty wywołałoby ten sam skutek, skoro przewodniczący nie jest w stanie zbadać tego wadliwego oznaczenia w ramach dekretacji pozwu, na którym to etapie wykorzystuje przepis art. 130 KPC.

Druga z możliwości postępowania w przypadku braku oznaczenia daty wymagalności roszczenia pozwalałaby na rozpatrywanie sprawy bez wykorzystywania (przez przewodniczącego) przepisu art. 130 § 1 KPC, a ewentualne uwzględnienie wadliwości w postaci braku oznaczenia wymagalności roszczenia w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie w danej instancji w aspekcie kosztów tego postępowania (por. art. 102 i 103 KPC). I w tym przypadku koszty wywołane nieoznaczeniem daty wymagalności roszczenia raczej nie mogą stanowić samodzielnej podstawy do nałożenia na powoda kosztów procesu. Koszty takie mogą natomiast wystąpić, gdy powód świadomie podał datę nieprawidłową pragnąc uniknąć skutków przedawnienia roszczenia. Dodatkowe badania tej okoliczności mogą powodować zwiększenie kosztów procesu.

Ustawodawca nie przewidział dla sądu (przewodniczącego) możliwości przeprowadzenia odrębnego postępowania sprawdzającego datę wymagalności roszczenia np. zbliżonego charakterem do dochodzenia, o którym stanowi przepis art. 25 KPC pozwalający na weryfikację wartości przedmiotu sporu. Zasadniczo cechy zaskarżalności i związana z nią wymagalność roszczenia, wyznaczająca początek biegu terminu przedawnienia, podlegają badaniu w toku postępowania. Wymagalność jest bowiem przesłanką materialnoprawną. Brak wymagalności roszczenia uniemożliwia, tak z urzędu jak i na zarzut pozwanego, udzielenie ochrony prawnej powodowi. Przy czym w przypadku przedawnienia roszczenia przeciwko konsumentowi sąd uwzględnia z urzędu przedawnienia roszczenia. W pozostałych przypadkach gdy wymagane jest zgłoszenie zarzutu przedawnienia roszczenia. Brak wymagalności roszczenia w dacie orzekania skutkuje oddaleniem powództwa w formie wyroku.

Sąd mógłby w ramach na podstawie przepisu art. 212 KPC tj. w ramach informacyjnego słuchania stron już na wstępnym etapie badania sprawy ustalić czy data wymagalności roszczenia oznaczona w pozwie jest sporna pomiędzy stronami. Od wyniku poczynionych w tym zakresie ustaleń tj. od ewentualnego przyznania (art. 229 i 230 KPC) lub zaprzeczenia daty wymagalności i od inicjatywy dowodowej stron (art. 210 i 232 KPC) sąd powinien uzależnić badanie wymagalności roszczenia. Ten sam przypadek mógłby dotyczyć badania wymagalności roszczeń periodycznych, okresowych. Ich wymagalność w dacie orzekania nie jest bowiem według art. 190 KPC warunkiem sine qua non zasądzenia świadczenia okresowego, którego termin wymagalności jeszcze nie nadszedł. Przepis art. 190 KPC stanowi, że można dochodzić przyszłych powtarzających się świadczeń, jeżeli nie sprzeciwia się temu treść łączącego strony stosunku prawnego (por. art. 316 KPC).

Nie powinno budzić wątpliwości, że wadliwe określenie daty wymagalności roszczenia podlega badaniu przez sąd orzekający w sprawie. Jednak analiza błędnego oznaczenia daty wymagalności nie może być, co do zasady, prowadzona w ramach dekretacji pozwu. Właściwym momentem weryfikacji i następnie uwzględnienia prawidłowej daty wymagalności roszczenia jest data orzekania w sprawie według art. 316 § 1 KPC. Na tym końcowym etapie postępowania sąd będzie już dysponował dostatecznym materiałem dowodowy dotyczącym wymagalności roszczenia, aby przyjąć np. odmienną od wskazanej przez powoda datę wymagalności roszczenia. Można wyobrazić sobie przypadek, gdy data wymagalności podana przez powoda została zaprzeczona przez pozwanego. Fakt ten stała się przez to sporny. Jeżeli powód nie wykaże prawdziwości faktu na którym opiera swe roszczenia sąd może, z uwagi na rozkład ciężaru dowodu, uznać że powód nie wykazała okoliczności bez której uwzględnienie jego powództwa nie jest możliwe.

Ocena daty wymagalności musi zostać przeprowadzona w każdym przypadku, w którym sąd uwzględnia z urzędu przedawnienie roszczeń oraz okres, za jaki powód domaga się zasadzenia odsetek na podstawie art. 481 KC. Wynika to z tego, że przedmiotem ochrony prawnej o którą występuje powód powództwem o zasądzenia świadczenia może być, co do zasady, roszczenie wymagalne i zaskarżalne.

Należałoby rozważyć czy przypadku pominięcia oznaczenia daty wymagalności roszczenia w pozwie tego rodzaju uchybienie eliminuje możliwości rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy? Uznać należy, że zwrot pozwu, a tym bardziej oddalenie powództwa z uwagi na brak konstrukcyjnego elementu pozwu w postaci nieoznaczenia daty wymagalności roszczenia nie byłoby w takim przypadku prawidłowe.

Podsumowanie

Należy stwierdzić, że obie strony procesu cywilnego są w równym stopniu zainteresowane określeniem daty wymagalności roszczenia. Powód, z tej przyczyny, że wywodzi z tego korzystne dla siebie skutki prawne (pośrednio np. przewidziane w art. 481 KC, dotyczącym zasad naliczania odsetek). Wymagalność roszczenia jest także objęta szczególnym zainteresowaniem dłużnika, który pragnąłby skorzystać z dobrodziejstwa, jakie może przynieść mu przedawnienie roszczeń.

„Korzyścią” wprost nie wypowiedzianą przez ustawodawcę, który tworzył to rozwiązanie jest dodatkowo usunięcie z zakresu badania bardzo dużej liczby spraw dotyczących przedawnionego roszczenia. Podanie przez powoda daty wymagalności roszczenia a w efekcie i początku biegu terminu przedawnienia spowoduje, że wierzyciel, aby nie narazić się na skutki przegrania procesu z reguły nie podejmie ryzykownej dla niego próby dochodzenia przed sądem roszczenia przedawnionego. Skoro sam oznaczy termin wymagalności roszczenia to niejako wyposaży pozwanego w łatwą do zweryfikowania podstawę skorzystania z zarzutu przedawnienia. Natomiast oznaczenie daty wymagalności roszczenia w przypadku roszczeń skierowanych przeciwko konsumentowi, doprowadzi do uwzględnienia przez sąd przedawnienia z urzędu na korzyść konsumenta.

Autor jest radcą prawnym

Zagadnienia intertemporalne dotyczące nowych reguł przedawnienia roszczeń

Opis analizowanego problemu

Wskazaną wyżej ustawa przede wszystkim skrócone zostały terminy przedawnienia roszczeń z pierwotnych 10 letnich do 6 letnich oraz zmienione zostało zakończenie biegu niektórych terminów przedawnienia. Przepis art. 118 KC uzyskał nowe brzmienie następującej treści: „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata”. Takie ujęcie analizowanej kwestii powoduje powstanie szeregu wątpliwości praktycznych w zakresie okresu, biegu i ukończenia terminu przedawnienia roszczeń.

Problemy związane z zagadnieniami intertemporalnymi

Przedstawione wyżej zmiany mają istotne znaczenie dla uczestników obrotu. Tym bardziej budzi zdziwienie to, jak ustawodawca uregulował zasady wejścia w życie ustawy. Uczynił to w sposób odbiegający od reguł prawidłowej legislacji. Przyjął bowiem, że skrócone terminy przedawnienia obowiązują w tzw. „starych” sprawach. Uczynił to wbrew zasadzie lex retro non agit. Zgodnie bowiem z przepisem art. 5 ust. ZmKC18: „do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy o przedawnieniu określone w niniejszej ustawie” (art. 5 ust. 1 ZmKC18).

Ponadto ustawodawca dokonał skrócenia terminów dochodzenia roszczeń już uprzednio powstałych. Przyjął bowiem w przepisie art. 5 ust. 2 ZmKC18: „Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, rozpoczęte przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu”.

Analiza praktyczna wybranych przypadków

Problem pierwszy: Roszczenia istniejące i nie przedawnione w dniu 9.7.2018 r., tj. w dacie wejścia w życie ustawy

W świetle powyższego roszczenia, które istniały i nie uległy przedawnieniu w dniu wejścia w życie ustawy podlegać będą nowym przepisom. Oznacza to znaczne skrócenie okresów przedawnienia roszczeń. Szczególnie niekorzystne dla wierzycieli jest rozwiązanie polegające na tym, że jeżeli nowy termin przedawnienia będzie krótszy (np. sześcioletni) niż ten dotychczasowy (dziesięcioletni), jego bieg rozpocznie się z pierwszym dniem obowiązywania przepisów. W konsekwencji sześcioletni termin przedawnienia roszczeń będzie liczony od dnia wejścia w życie ustawy, tj. od 9.7.2018 r. W skrajnym przypadku dla roszczenia wymagalnego tuż przed terminem wejścia w życie ustawy (np. w przededniu wejścia w życie ustawy, tj. w dniu 8.7.2018 r.) dojdzie do drastycznego „skrócenia” okresu przedawnienia roszczeń z dziesięciu do sześciu lat, tzn. o cztery lata, albo inaczej, aż o 40%.

Roszczenie powstałe i wymagalne w tym dniu 8.7.2018 r. uległoby przedawnieniu według dawnych regulacji po dziesięciu latach tj. w dniu 8.7.2028 r. Według regulacji nowej upływ sześcioletniego terminu nastąpi w dniu 8.7.2024 r. W tym dniu nie nastąpi jednak przedawnienie roszczeń. Datą przedawnienia będzie 31.12.2024 r. gdyż ustawodawca w nieco sztuczny sposób przyjmuje w noweli, że terminy przedawnienia dłuższe niż dwa lata będą kończyły się z końcem roku kalendarzowego, czyli w ostatnim dniu miesiąca grudnia. Takie rozwiązanie prawne doprowadzi z całą pewnością do spiętrzenia, w krótkiej jednostce czasu, działań podejmowanych przez służby prawne firm oraz przez pełnomocników zawodowych świadczących pomoc prawną na rzecz wierzycieli. Będzie to spowodowane pilną potrzebą przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń w dniach poprzedzających przedawnienie roszczeń. Skoro terminy przedawnienia będą upływały nie jak uprzednio we wszystkich 365 dniach roku, lecz odmiennie w ostatnim dniu roku kalendarzowego, to tradycyjny Sylwester będzie wykorzystywany w przyszłości na sporządzanie i wnoszenie powództw. Można sobie wyobrazić jak będą wyglądały ostatnie godziny pracy np. Urzędów Pocztowych ostatniego dnia roku, tuż przed ich zamknięciem. Ewidentnie niekorzystne zmiany w tym zakresie nie dotkną jedynie wierzycieli, którzy wcześniej wystąpili z czynnościami przerywającymi bieg terminów przedawnienia roszczeń.

Problem drugi: Szczególna regulacja dotycząca biegu terminu przedawnienia rozpoczętego w czasie obowiązywania dawnych przepisów, sprzed noweli 

Przedstawiona wyżej zasada stosowania przepisów nowych do stanów faktycznych i prawnych istniejących przed dniem wejściem w życie ustawy nowelizujące doznaje interesującego wyjątku. Owym wyjątkiem będzie sytuacja, gdy przedawnienie rozpoczęte w czasie obowiązywania aktualnych przepisów skończyłoby się wcześniej niż przy zastosowaniu nowych. Dla takiego przypadku ustawodawca przewidziała przedawnienie roszczeń według dotychczasowych reguł. Oznacza to, że koniec terminu przedawnienia zostanie wyznaczony tym pierwotnym terminem krótszym (dotychczasowym, starym), który nadejdzie wcześniej niż sześcioletni termin przyjęty w noweli KC. Przyjęto zatem rozwiązanie, że bieg dziesięcioletniego terminu dotychczasowego, do którego zakończenia pozostało mniej niż 6 lat będzie kontynuowany. Termin ten zakończy swój bieg wcześniej niż termin, który byłby wyznaczony datą wejścia w życie ustawy i to nawet przy uwzględnieniu znacznej różnicy tych terminów (odpowiednio 10 lat i 6 lat).

Problem trzeci: Przedawnienie roszczeń przeciwko konsumentowi 

Szczególny przepis intertemporalny zaproponowano w odniesieniu do roszczeń przysługujących przeciwko konsumentom. Roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w nowelizacji.

Takie ujęcie zaprezentowanej kwestii oznacza, że przedawnienie roszczenia zostanie uwzględnione przez sąd z urzędu bez potrzeby zgłaszania przez konsumenta zarzutu przedawnienia roszczenia. Po wejściu w życie ustawy nowelizującej Kodeks cywilny ewentualne zaniedbania ze strony konsumenta, który nie podniósł zarzutu przedawnienia w toku postępowania zostaną w swoisty sposób konwalidowane przez sąd. Sąd pierwszej instancji działając ex officio uwzględni przedawnienie roszczenia na korzyść konsumenta. W konsekwencji oddali zgłoszone powództwo. Gdyby tego nie uczynił i zasądził od konsumenta przedawnione roszczenie to możliwe będzie poddanie jego zaniechania weryfikacji w postępowaniu apelacyjnym. Zgłoszenie tej wadliwości orzeczenia nastąpi w formie zarzutu apelacyjnego. W takim przypadku obowiązek zbadania zarzutu dotyczącego nie uwzględnienia z urzędu przedawnienia roszczenia zgłoszonego przeciwko konsumentowi przejdzie na sąd drugiej instancji. Sąd ten będzie miał, z jednej strony, obowiązek ocenić zgłoszony zarzut, a w konsekwencji oddali powództwo skierowane przeciwko konsumentowi. Uczyni to gdy podzieli słuszność zarzutu apelacyjnego, tj. gdy dojdzie do przekonania, że roszczenie skierowane przeciwko konsumentowi istotnie uległo przedawnieniu.

Problem czwarty: Przedawnienie roszczeń zgłaszanych przez konsumentów 

Z kolei do roszczeń przysługujących konsumentom powstałych przed dniem wejścia w życie nowelizacji i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionym, których terminy przedawnienia podlegają skróceniu, stosuje się dotychczasowe terminy. Ustawodawca uznał, że zasadne jest pozostawienie dotychczasowych terminów przedawnienia roszczeń na korzyść konsumentów. Reguły intertemporalne dotyczące skracania terminów przedawnienia roszczeń z dziesięciu do sześciu lat nie dotyczą roszczeń przysługujących konsumentom przeciwko profesjonalistom. Wprowadzenie takiego wyjątku wiąże się z potrzebą zapewnienia szczególnej ochrony konsumentów (M. Chmaj, Ekspertyza prawna z dnia 7.2.2018 r. sporządzona dla Sejmu RP, http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/opinieBAS.xsp?nr=2216).

Konkluzja

Zaprezentowane wyżej regulacje zagadnień intertemporalnych zamieszczone w ustawie z 13.4.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw mogą spotkać się z uzasadnionymi zarzutami: naruszenia reguły, że prawo nowe nie działa wstecz (lex retro non agit), nierównego traktowania stron, nadmiernym i, przy głębszej analizie, nieuzasadnionym faworyzowaniem konsumentów w postępowaniu cywilnym (np. poprzez uwzględnianie zarzutu przedawnienia z urzędu na korzyść konsumenta oraz przyjęcie odmiennych reguł intertemporalnych dla konsumentów jako uprawnionych do dochodzenia roszczeń i konsumentów wobec których roszczenia te zostały zgłoszone).

Dla wierzycieli takie sformułowanie przepisów intertemporalnych ma niekorzystne skutki. Roszczenie, które już istnieje, jest wymagalne i nie uległo przedawnieniu będzie podlegało przepisom znowelizowanym (wbrew zasadzie lex retro non agit). W konsekwencji skrócony zostanie okres możliwości dochodzenia roszczeń dla praw już nabytych, a jeszcze nie dochodzonych. W wielu przypadkach okres oczekiwania na wszczęcie postępowania sądowego ma swe mocne uzasadnienie. Kierowanie powództw wobec dłużników , który nie posiadają nic co można by przeznaczyć na cele egzekucyjne jest nieracjonalne. Właściwsze byłoby odczekanie stosownego okresu czasu i wystąpienie na drogę sądową wobec dłużnika, którego majątek gwarantuje możliwość uzyskania zaspokojenia. Skrócenie okresu przedawnienia wobec roszczeń wcześniej powstałych przekreśla taka możliwość, a w każdym bądź razie istotnie ogranicza.

Oznacza to, że w sytuacji, gdy roszczenie przedawniłoby się dopiero za 10 lat, przedawni się za 6 lat. Wierzyciele zwłaszcza zarządzający dużymi portfelami wierzytelności znajdzie się niekorzystnej sytuacji. „Utracą” cztery lata z dziesięciu lat jakimi pierwotnie dysponowali dla dochodzenia roszczeń. Ponadto nie będą raczej podejmowali ryzyka kierowania spraw o roszczenia przedawnione na drogę sądową, w sytuacji gdy konsument będzie uzyskiwał szczególną opiekę sądu w postaci uwzględniania przedawnienia z urzędu. Na wierzycieli nałożony został obowiązek zamieszczania w pozwie daty wymagalności roszczenia. Taka informacja stanowiąca obligatoryjny element pozwu powoli w łatwy sposób ustalić dłużnikowi oraz sądowi działającemu ex officio czy roszczenie nie uległo już przedawnieniu.

Korzystanie przez dłużnika z takich nowych regulacji przedawnienie roszczeń będzie postrzegane przez wierzycieli jako „niesprawiedliwe”. Ustawodawca stwarza bowiem dłużnikom wiele skutecznych rozwiązań prawnych uwalniających dłużnika od obowiązku spełnienia świadczenia. Ostatecznie gdyby przyszło wybierać, to szczególna troską ustawodawcy powinien zostać otoczony wierzyciel, nie zaś jego dłużnik. Tymczasem instytucja przedawnienia stanowi dla wierzyciela przeszkodę uniemożliwiającą dochodzenie przysługujących mu roszczeń.

Z drugiej jednak strony, skrócenie okresów przedawnienia co do zasady ogranicza albo nawet eliminuje, problemy dowodowe wynikające z upływu długich terminów. Wraz z upływem czasu sąd traci możliwość ustalenia prawdy z wykorzystaniem takich środków dowodowych jak zeznania świadka, u którego zaciera się pamięć o zdarzeniach z odległej przeszłości czy traci się możliwość przeprowadzenia dowodu z oględzin, a często i z dowodu z opinii biegłego, gdy oględziny byłyby połączone z opinią dotycząca śladów pozostawionych na przedmiocie oględzin.

Ograniczenie wymiaru terminów przedawnienia roszczeń może doprowadzić do ograniczenia obowiązków sądu. Sprawy sprzed sześciu lat (a nie sprzed dziesięciu, jak uprzednio) jako przedawnione nie będą kierowane do sądów. Sprzyja temu obowiązek oznaczenia terminu wymagalności roszczenia w pozwie. W przypadku rozpoznawania spraw ze stosunkowo niedługim okresem jaki upłynął od terminu wymagalności roszczenia problemy dowodowe mogą być mniejsze, a przez to zwiększa się szansa poznania przez sąd prawdy. W konsekwencji istotnie maleje ryzyko wydania orzeczenia niezgodnego z prawem (orzeczenia niesłusznego), które wywołałoby szkodę strony postępowania. W konsekwencji ograniczone zostaje niebezpieczeństwo skutecznego wystąpienia ze skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.

Zdaniem Sądu Najwyższego ideą, która uzasadnia instytucję przedawnienia w prawie cywilnym, jest niewiara w możliwość ustalenia rzeczywistego staniu rzeczy po upływie dłuższego czasu od zaistnienia zdarzeń, które go spowodowały (wyrok SN z 10.1.2001 r., I CKN 988/00). Ustawodawca mocno podkreślił ten argument w uzasadnieniu projektu ustawy.

Autor jest radcą prawnym

Umowa dowodowa- prawo wyłączenia korzystania z określonych środków dowodowych w projekcie noweli KPC

Obecnie obowiązująca regulacja dotycząca tzw. umów dowodowych

Obecnie postępowanie dowodowe jest uregulowane z wykorzystaniem przepisów co do zasady bezwzględnie obowiązujących (cogentnych). Nie jest obecnie dopuszczalne zawieranie przez strony jakichkolwiek klauzul umownych dotyczących postępowania dowodowego. W szczególności nie przewidziano prawa strony do rezygnacji z określonych środków dowodowych. Wyjątkowo może wystąpić umowa mająca za przedmiot wskazanie biegłego wg. umowy stron – tzw. umowa na biegłego, jako umowa procesowa. Postępowanie dowodowe jest obecnie uregulowane z poszanowaniem zasady bezpośredniości. Ustawodawca wymaga, aby postępowanie toczyło się przed sądem orzekającym w sprawie.

Umowa dowodowa wg projektu noweli KPC

Sytuacja ta ulegnie zmianie w przypadku uchwalenia zmian zaproponowanych ww. projektem, bowiem przywraca się skreślone na mocy art.1 pkt 46) ustawy z 16.9.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz.1381) postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych. Przedmiotowe postępowanie prowadzone będzie w sprawach pomiędzy przedsiębiorcami w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą. W uregulowaniach dotyczących tego właśnie postępowania, a ściślej w projektowanym nowym przepisie art. 479⁹⁶ § 1 KPC przewidziane zostało, że „strony mogą się umówić o wyłączenie pewnego rodzaju dowodów, w szczególności z zeznań świadków lub z opinii biegłych, w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa)”. Definicja legalna umowy procesowej przewiduje zwiększenie uprawnień procesowych stron tego postępowania w ramach zasady dyspozycji formalnej. Zapewnia przedsiębiorcom prawo zadysponowania o wyłączeniu pewnego rodzaju dowodów, na podstawie zawartej umowy dowodowej. Należy domniemywać, że katalog dopuszczalnych prawem wyłączeń obejmuje wszystkie rodzaje środków dowodowych, a nie tylko dowody nazwane. Wprawdzie ustawodawca wymienia tylko dwa środki dowodowe, ale wykładnia przedmiotowego przepisu poprzez zastosowanie określenia „w szczególności” pozwala na wnioskowanie, że katalog ten nie ma charakteru zamkniętego. W związku z tym zakresem rezygnacji przez strony z określonych środków dowodowych można będzie objąć również dowody o charakterze nienazwanym, w szczególności te spośród dowodów, do których zastosowanie znajdzie przepis art. 309 KPC.

W analizowanym projekcie (art. 479⁹⁶ § 2 KPC) przewiduje się, że umowa dowodowa wymaga zachowania firmy pisemnej (na piśmie) pod rygorem nieważności albo formy ustnej przed sądem. Przewidziano także swoistą klauzulę salvatoryjną, według której w przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić. Wykluczono wprost możliwość zawierania umowy dowodowej pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. W przypadku naruszenia tego zakazu projektodawca przyjmuje, że cała umowa dowodowa jest nieważna. Jednocześnie z zarzutu nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej będzie można korzystać jedynie w ściśle określonym czasie. Zarzut ten będzie można zgłosić ustnie lub pisemnie najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu. Na straży stosowania przyjętych w umowie dowodowej reguł stał będzie sąd. Stosownie bowiem do projektowanego przepisu art. 479⁹⁶§ 6 KPC: „sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową, chyba że zobowiązuje go do tego przepis szczególny”.

Skutki wprowadzenia projektowanych zmian

Tego rodzaju rozwiązanie prawne, jakim jest umowa dowodowa, przy wykorzystaniu silniejszej pozycji jednej ze stron stosunku cywilnoprawnego, w skrajnym przypadku może doprowadzić do wykluczenia prawa korzystania z wszystkich, albo w co bardziej znaczących środków dowodowych. Taki efekt wprowadzenia umowy dowodowej do polskiego prawa byłby niepożądany. Z tej przyczyny ustawodawca proponuje, aby (proponowany art. 479⁹⁶ § 5 KPC) objęcie umową dowodową środka dowodowego przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawiało go mocy dowodowej. Ponadto według projektowanego przepisu art. 479⁹⁶ § 7 KPC: „fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, przepis art. 322 stosuje się odpowiednio”.

Po dokonaniu analizy proponowanej zmiany niepokoić może zupełny brak kontroli sądu nad treścią umowy dowodowej. Umowa ta może bowiem zawierać postanowienia niekorzystne dla jednej ze stron. Ustawodawca powinien przyznać takiej stronie prawo korzystania z instytucji dotyczących skutków wad oświadczeń woli (braku świadomości, błędu, podstępu etc.) dla ograniczenia niekorzystnych skutków, jakie jednak może wywołać umowa dowodowa, zawarta w warunkach braku równorzędności stron.

Autorka jest doktorem habilitowanym, prof. nadzw. Uniwersytetu Wrocławskiego

Wzór urzędowego formularza wniosku o wszczęcie egzekucji komorniczej

W Dz.U. z 2018 r. pod poz. 2307 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30.11.2018 r. w sprawie określenia wzoru i sposobu udostępniania urzędowego formularza wniosku o wszczęcie egzekucji kierowanego do komornika.

Z art. 796 § 1 ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1360 ze zm.), wniosek o wszczęcie egzekucji składa się stosownie do właściwości sądowi lub komornikowi, natomiast wniosek składany komornikowi może być złożony na urzędowym formularzu . Przepis w tym brzmieniu obowiązuje od 1.1.2019 r.

Urzędowy formularz wniosku o wszczęcie egzekucji wykonany według wzoru stanowiącego załącznik do ww. rozporządzenia, jest drukowany w odcieniu koloru szarego o symbolu PANTONE Cool Gray 3c.

Urzędowy formularz udostępnia się nieodpłatnie:

1) w budynkach wszystkich sądów okręgowych, sądów rejonowych i kancelariach komorniczych;

2) na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości, Krajowej Rady Komorniczej, sądów powszechnych i kancelarii komorniczych (w tym przypadku urzędowy formularz udostępnia się w formie umożliwiającej edycję jego treści).

Urzędowy formularz, jego wydruki i kserokopie mają format A4. Wydruk komputerowy urzędowego formularza odzwierciedla strukturę jego wzoru, natomiast do wydruków komputerowych urzędowego formularza nie stosuje się wspomnianych wyżej wymogów dotyczących odcienia koloru szarego stosowanego w druku.