Zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych
Pierwsza zmiana obejmuje nowelizacje art. 16 SysUbSpołU. W związku z tzw. wakacjami od ZUS osoby z nich korzystające nadal pozostaną uczestnikami systemu ubezpieczeń społecznych (w przeciwieństwie do tych, którzy korzystają np. z tzw. ulgi na start, którzy nie podlegają pod ubezpieczenia społeczne). Ma to fundamentalne znaczenie w kontekście potencjalnych konsekwencji wynikających z nawet czasowego braku uczestnictwa w systemie, w szczególności gromadzeniem odpowiedniego stażu i kapitału na rzecz świadczenia jakim jest emerytura czy też „wypadnięciem” z ubezpieczenia chorobowego – w tym ostatnim przypadku ponowne prawo do zasiłku chorobowego odzyskuje się bowiem dopiero po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia. Ponadto, korzystający z tzw. wakacji od ZUS nadal będą traktowani jako osoby prowadzące działalność pozarolniczą m.in. na gruncie art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ŚOZŚrPubU.
Dodatkowego podkreślenia wymaga, że zwolnienie z obowiązku składkowego nie będzie wymagało formalnego zawieszenia własnej działalności. Oznacza to, że przedsiębiorca w danym okresie nadal będzie mógł prowadzić działalność. W okresie, w którym wspomniane osoby podlegać będą pod ulgę, składki na ich własne ubezpieczenia społeczne z tytułu wykonywanej działalności (tj. ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe – o ile dane osoby podlegają temu ostatniemu) będą za nich finansowane przez budżet państwa, za pośrednictwem ZUS. Jednocześnie osoby te będą zwolnione (o ile dotyczy ich taki obowiązek) z własnych składek na Fundusz Pracy oraz Fundusz Solidarnościowy – kwoty te podlegać będą refundacji w całości z budżetu państwa.
W przepisach pojawi się nowy art. 17a oraz art. 17b, który określi zasady dotyczące tzw. wakacji od ZUS. Możliwość skorzystania z nich dotyczyć będzie osób, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 SysUbSpołU, czyli prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów prawa przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych. Dodatkowym warunkiem skorzystania z ulgi będzie posiadanie statusu mikroprzedsiębiorcy w rozumieniu prawa przedsiębiorców. Zgodnie z tą ustawą przysługuje on podmiotom, które w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniały łącznie następujące kryteria:
a) zatrudniały średniorocznie mniej niż 10 pracowników, oraz
b) osiągnęły roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów ich bilansów sporządzonych na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.
Dzięki temu zakres podmiotowy rozwiązania dotyczyć będzie najmniejszych firm.
Jeden miesiąc w roku
Możliwość skorzystania z tzw. wakacji od ZUS będzie dotyczył jednego miesiąca kalendarzowego wskazanego przez osobę zainteresowaną w każdym roku kalendarzowym. Po raz pierwszy taka możliwość ma się pojawić już w listopadzie lub grudniu 2024 r. Odbywać się to będzie w oparciu o wniosek ubezpieczonego. Co istotne, w przypadku ubezpieczenia chorobowego – ze względu na jego dobrowolność – możliwość skorzystania z ulgi obwarowana będzie dodatkowo koniecznością podlegania pod nie w miesiącu kalendarzowym złożenia wniosku, a także w miesiącu go poprzedzającym. Co ma eliminować ewentualne nadużycia. Konstrukcja ulgi powoduje, że stanowić będzie ona pomoc publiczną realizowaną w formule de minimis. Zastosowanie znajdą zatem zasady i procedury określone w relewantnych aktach prawnych, w tym zwłaszcza w ustawie z 30.4.2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej.
Przepisy mają zabezpieczyć ewentualne próby nadużyć, w związku z tym w nowym art. 17b ust. 3 pkt 1 wskazano brak możliwości skorzystania z tzw. wakacji od ZUS, w przypadku gdy ubezpieczony wykonywał w poprzednim lub w bieżącym roku kalendarzowym pozarolniczą działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego w roku kalendarzowym rozpoczęcia działalności gospodarczej lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej. Jak wskazują autorzy zmian, jeżeli przedsiębiorca założył działalność gospodarczą w 2023 r. i wcześniej w tym samym roku lub też w 2022 r. był pracownikiem danego pracodawcy, a następnie w 2023 r. wykonywał działalność gospodarczą na jego rzecz w zakresie pokrywającym się z jego poprzednimi obowiązkami, to w 2024 r. nie będzie mógł skorzystać z przedmiotowego rozwiązania. Jeżeli działalność tego typu była wykonywana dodatkowo w 2024 r., to także i w 2025 r. nowe rozwiązanie nie będzie możliwe do wykorzystania.
Wniosek o skorzystanie z „wakacji od ZUS” z miesięcznym wyprzedzeniem
Projektowane przepisy przewidują szczegółowe rozwiązania co do wniosku o skorzystanie z tzw. wakacji od ZUS. Wniosek taki będzie mógł zostać złożony w miesiącu kalendarzowym poprzedzającym miesiąc kalendarzowy, który ma zostać objęty ulgą. Odbywać się to będzie jedynie drogą elektroniczną za pomocą profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS. Wniosek będzie zawierał niezbędne dane oraz oświadczenia, składane pod rygorem karnym. Jeśli zostanie on złożony poza wskazanym okresem czasowym lub gdy dojdzie do zgonu wnioskodawcy przed jego rozpatrzeniem, pozostanie on bez rozpoznania. Informacja o tym fakcie będzie dostępna w systemie teleinformatycznym. Natomiast, w sytuacji gdy wniosek zostanie przekazany drogą inną niż elektroniczna bądź będzie zawierał inne braki formalne, wnioskodawca zostanie wezwany do usunięcia tychże w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania, pod rygorem pozostawienia wniosku bez rozpoznania. ZUS będzie miał 40 dni na rozpatrzenie kompletnego wniosku. Co istotne, rozstrzygnięty wniosek będzie miał charakter wiążący dla samego wnioskodawcy – ubezpieczony będzie podlegał zwolnieniu we wskazanym przez siebie miesiącu kalendarzowym, nie będzie on mógł się z niego wycofać bądź też zmienić okresu podlegania pod ulgę. Artykuł 36e ust. 2 wskazuje również sytuacje, w których ZUS wyda decyzję o obowiązku opłacenia składek.
Wszelkie decyzje, postanowienia, zawiadomienia, wezwania, informacje i inne pisma dotyczące tzw. wakacji od ZUS mają być sporządzane i doręczane wnioskodawcy w postaci elektronicznej na profilu informacyjnym. W przypadku złożenia przez osobę uprawnioną skargi na decyzję o obowiązku opłacenia składek, ZUS będzie przekazywał do sądu akta sprawy w postaci wydruków z systemu teleinformatycznego.
Dokumenty rozliczeniowe w nowym brzmieniu
W ramach nowelizacji art. 47 SysUbSpołU przewidziano, że osoby korzystające z tzw. wakacji o ZUS będą musiały przekazać za miesiąc kalendarzowy objęty zwolnieniem:
1) deklarację rozliczeniową;
2) imienny raport miesięczny z informacją o składkach na ubezpieczenia społeczne za siebie, objętych zwolnieniem;
3) imienny raport miesięczny z informacją o należnej składce na ubezpieczenie zdrowotne za siebie;
4) w przypadku zgłaszania do ubezpieczeń innych ubezpieczonych ‒ imienne raporty za tych ubezpieczonych.
Jednocześnie, w przypadku niewywiązania się przez ubezpieczonych z tego obowiązku, deklaracje rozliczeniowe oraz imienne raporty miesięczne będą za nich sporządzane bądź korygowane przez sam Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Zmiany w art. 83 i art. 86 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
Zmiana przepisów przewiduje możliwość wydawania przez ZUS decyzji co do obowiązku opłacania składek i koreluje z dodaniem art. 36e. Przewiduje ona także, że decyzja tego typu zostanie włączona do katalogu decyzji, od których nie przysługuje odwołanie, tylko wniosek do Prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy. Alternatywnie, osoba niezadowolona z rozstrzygnięcia będzie mogła od razu dążyć do wzruszenia decyzji na drodze sądowej, co istotnie przyspieszy całą procedurę. Nowelizacja art. 86 SysUbSpołU dotyczy możliwości prowadzenia przez ZUS kontroli co do prawidłowości i rzetelności danych, informacji i oświadczeń przekazanych przez korzystającego z tzw. wakacji od ZUS we wniosku o zwolnienie.
Zmiany w przepisach podatkowych
Konieczna będzie również nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych polegająca na poszerzeniu katalogu zwolnień od podatku o kwoty składek objętych wprowadzanym rozwiązaniem. Podobne rozszerzenie obejmuje zmiany w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne w odniesieniu do rozliczających się tzw. „ryczałtem”.
Autorzy ustawy szacują, że tzw. wakacje od ZUS mogą objąć około 1,8 mln mikroprzedsiębiorców wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Nowe regulacje nie skutkują potrzebą wprowadzenia przepisów przejściowych.
