Działania organów podatkowych

Zgodnie z art. 7 ustawy z 2.4.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, ze zm.) organy władzy publicznej powinny działać na podstawie i w granicach prawa. Nie dzieje się tak jednak, kiedy organy podatkowe nadużywają instytucji postępowania podatkowego rozpoczynając je tuż przed końcem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego i wyłącznie w celu przedłużenia terminów.

Dzieje się tak, ponieważ organy podatkowe korzystają z art. 70 § 6 pkt. 1 ustawy z 29.8.1997 r. ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2020 r. poz. 1325, ze zm.; dalej: OrdPU), który przewiduje, że bieg terminu przedawnienia, o którym mowa w art. 70 § 1 OrdPU, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania. Jednakże często dzieje się to w sytuacji, kiedy zbliża się termin przedawnienia zobowiązania podatkowego. Ponad to nierzadko organy podatkowe po wszczęciu takiego postępowania organy podatkowe nie podejmują żadnych działań mających na celu wyjaśnienie sprawy.

Warto w tym miejscu poprzeć te twierdzenia danymi opublikowanymi w raporcie T. Burczyński, K. Kundelek, A. Ladziński, J. Waśko, W. Waśko, Instrumentalne wszczynanie postępowań karnych skarbowych w trakcie postępowań kontrolnych i podatkowych – analiza praktyki stosowania art. 70 § 6 pkt 1 ordynacji podatkowej, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „DOM ORGANIZATORA”, Toruń 2019.

„Jeżeli organy skarbowe wszczynały postępowanie karne skarbowe przed zakończeniem postępowania w sprawie określenia wysokości zobowiązania podatkowego, w przytłaczającej liczbie przypadków wszczęcie postępowania karnego skarbowego dotyczyło sytuacji, kiedy z końcem roku upływał ustawowy termin przedawnienia zobowiązania podatkowego. Postępowania kontrolne, w trakcie których doszło do wszczęcia postępowania karnego w 91% przypadków to postępowania mające za przedmiot zobowiązania podatkowe przedawniające się z końcem danego roku (1290 na 1420 postępowania).

Jedynym czynnikiem determinującym wszczęcie postępowania karnego skarbowego był upływający czas i nieuchronność przedawnienia zobowiązania podatkowego przed zakończeniem postępowania podatkowego w przedmiocie określenia jego wysokości. Z zebranych danych wynika, że ponad 70% postępowań karnych skarbowych wszczętych w ostatnim roku biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych, zostało wszczętych w ostatnim kwartale tego roku (831 na 1166 przypadków).”

Nadużycie wykorzystania postępowania karnego skarbowego w celu zawieszenia bądź nie rozpoczęcia biegu terminu zawieszenia najczęściej przejawia się między innymi jako:

  • brak aktywności organów podatkowych mających na celu wyjaśnienie sprawy,
  • niezbieranie materiału dowodowego,
  • marginalna działalność organu, nienakierowana na rozstrzygnięcie sprawy.

Działania takie naruszają także:

  • art. 121 § 1 OrdPU – ponieważ instrumentalnie wszczynane postępowania karne skarbowe zaburza zaufanie do organów podatkowych,
  • art. 122 OrdPU – bo we wspomnianych przypadkach organy podatkowe wykazują marginalne aktywności mające na celu wyjaśnienie stanu faktycznego oraz załatwienie sprawy,
  • art. 125 OrdPU – gdyż tak postępujące organy podatkowe nie działają szybko i nie podejmują środków do załatwienia sprawy.

Dotychczasowe kierunki w orzecznictwie

Omawiana uchwała była potrzebna, ponieważ do tej pory istniały dwie linie w orzecznictwie sądów administracyjnych:

  1. korzystna dla podatników stwierdzająca, że wszczęcie postępowania w sprawach karnych skarbowych wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia nie powoduje zawieszenie biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego, tą linię reprezentują między innymi wyroki: WSA w Warszawie z 11.12.2017 r. III SA/Wa 3823/16, WSA w Łodzi z 19.8.2020 r. I SA/Łd 45/20, WSA w Białymstoku z 5.8.2020 r. I SA/Bk 465/20, WSA we Wrocławiu z 22.7.2019 r. I SA/Wr 365/19, NSA z 19.4.2018 r. II FSK 889/16, NSA z 19.4.2018 r. II FSK 923/16, NSA z 24.11.2016 r. II FSK 1488/15, NSA z 17.5.2016 r. II FSK 974/14,
  2. oponująca możliwości dokonania przez sąd administracyjny oceny zasadności wszczęcia postępowania karnego skarbowego, po tej stronie stoją wyroki: WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 30.7.2020 r. I SA/Go 103/20, WSA w Rzeszowie z 10.9.2020 r. I SA/Rz 235/20, WSA w Gliwicach z 27.7.2020 r. I SA/Gl 17/20, WSA w Szczecinie z 17.6.2020 r. SA/Sz 177/20, WSA w Poznaniu z 15.10.2019 r. III SA/Po 450/19, WSA w Łodzi z 11.6.2019 r. I SA/Łd 696/18, WSA w Łodzi z 18.6.2019 r. I SA/Łd 822/18, NSA z 9.11.2018 r. I FSK 2149/16, NSA z 24.11.2016 r. I FSK 759/15.

Wyroki korzystne dla podatników stwierdzały między innymi, że:

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 19.8.2020 r. I SA/Łd 45/20

„Jeżeli od dnia wszczęcia postępowania karno-skarbowego do dnia wydania zaskarżonej decyzji nie były podejmowane w postępowaniu karno-skarbowym żadne czynności procesowe, należy uznać, że postępowanie to zostało wszczęte w celu sztucznego utrzymania stanu wymagalności zobowiązania podatkowego – sprzecznie z celem instytucji zawieszenia biegu terminu przedawnienia na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej. W takiej sytuacji nie można uznać, że doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia.”

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11.12.2017 r. III SA/Wa 3823/16

„Narusza zasadę zaufania z art. 121 Ordynacji podatkowej działanie organu podatkowego, który posługuje się w sposób czysto instrumentalny, wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia, wszczęciem postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe i utrzymuje w ten sposób stan wymagalności zobowiązania. W takim przypadku należy uznać, że skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia nie wystąpił.”

Natomiast w wyrokach podważających możliwość sądowej kontroli zasadności wszczynania postępowań karnych skarbowych sądy stwierdzały, że:

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 27.7.2020 r. I SA/Gl 17/20

„Artykuł 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej nie daje podstaw prawnych do weryfikacji zasadności i momentu wszczęcia postępowania dotyczącego podejrzenia popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.”

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 10.9.2020 r. I SA/Rz 235/20

„Kognicja sądów administracyjnych nie obejmuje badania prawidłowości wszczęcia postępowania karnego skarbowego w każdej indywidualnej sprawie.”

Co wnosi uchwała NSA?

Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego została podjęta na wniosek Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców z 18.12.2020. Rzecznik zadał pytanie: “Czy ocena wszczęcia postępowania karnego skarbowego z punktu widzenia wywołania wyłącznie skutku w postaci wydłużenia postępowania podatkowego poprzedzającego wydanie decyzji podatkowej i w celu nierozpoczęcia albo zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji?”

Sąd stwierdził w uchwale, że ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej, o której mowa w art. 70 § 6 pkt. 1 OrdPU mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji.

Dzięki uchwale Naczelnego Sądu Administracyjnego mamy jasność, że sądy administracyjne powinny dokonywać weryfikacji zasadności wszczynania postępowań karnych skarbowych, aby organy podatkowe nie utrudniały życia podatnikom i nie wszczynały postępowań w sposób instytucjonalny.

Jednakże na obecną chwilę znamy tylko sentencję uchwały i aby zapoznać się z argumentacją sądu pozostaje czekać na opublikowanie na uzasadnienia.