1. Wstęp

Fundacja rodzinna stała się istotnym narzędziem planowania sukcesji i zarządzania majątkiem w Polsce, szczególnie dla przedsiębiorców, którzy chcą zapewnić ciągłość działalności firmy na wypadek śmierci. Rozwiązanie to powinno przyciągnąć uwagę każdej osoby, która gromadziła majątek przez lata oraz prowadzi dobrze prosperującą firmę. Przed podjęciem decyzji, warto rozważyć wady i zalety założenia tego podmiotu.

2. Zalety

2.1. Zaplanowana struktura zarządzanie majątkiem

W każdej fundacji rodzinnej wymagane jest istnienie zarządu. Członkowie mogą być powoływani i odwoływani przez fundatora, a po jego śmierci – przez radę nadzorczą. Jeśli nie ma rady nadzorczej, to zgromadzenie beneficjentów może dokonać wyboru członków zarządu. Kwestię tę oczywiście można uregulować odmiennie. Drugim obligatoryjnym organem jest zgromadzenia beneficjentów, którzy gromadzą się w konkretnych sytuacjach istotnych dla funkcjonowania całego podmiotu. Dodatkowo, w sytuacji, gdy liczba beneficjentów przekracza 25, wymagane jest powołanie rady nadzorczej. Dzięki takiej strukturze fundacja rodzinna jest gwarantem efektywnego zarządzania instytucją, zachowując jednocześnie możliwość wpływu na kształt całego podmiotu przez fundatora i wybranych przez niego beneficjentów.

2.2. Fundacja: nie tylko dla właścicieli firm oraz rodziny

Choć fundacja rodzinna została wprowadzona głównie po to, aby wspomóc przedsiębiorców w sukcesji rodzinnych biznesów, rozwiązanie to nie jest przeznaczone wyłącznie dla osób, które prowadzą firmy rodzinne. Fundacja rodzinna może służyć także ogólnemu wzrostowi i zabezpieczeniu posiadanego kapitału czy aktywów (np. nieruchomości).

Pomimo nazwania fundacji „rodzinną” z jej zalet mogą korzystać także osoby niespokrewnione z fundatorem (np. pozostające w nieformalnych związkach).

2.3. Ochrona majątku

Najpopularniejsze formy prowadzenia biznesu w Polsce to jednoosobowa działalność gospodarcza, spółki osobowe (np. jawne czy komandytowe), a także spółki z o.o. Żadna z tych form nie chroni dostatecznie majątku przedsiębiorcy – tacy jednoosobowi przedsiębiorcy, wspólnicy spółek osobowych oraz członkowie zarządu spółek z o.o. narażają się na odpowiedzialność za zobowiązania firmy całym swoim majątkiem. Pod pewnymi warunkami, wierzyciel ma więc prawo dochodzenia zaspokojenia swoich roszczeń np. z prywatnego mieszkania przedsiębiorcy. Na uniknięcie tej sytuacji pozwala właśnie utworzenie fundacji rodzinnej, stanowiąc tym samym jedne ze skuteczniejszych narzędzi zabezpieczenia majątku.

Tak więc fundacja rodzinna wraz z fundatorem będzie odpowiadała solidarnie za zobowiązania i zaległości podatkowe fundatora powstałe jedynie przed jej utworzeniem. Jednakże ta odpowiedzialność będzie ograniczona do wartości wniesionego mienia.

2.4. Dziedziczenie

Fundacja rodzinna może posłużyć jako doskonały mechanizm do przekazywania następnym pokoleniom przedsiębiorstw rodzinnych, aby nie uległy one rozdrobnieniu i rozbiciu na części tak jakby to miało miejsce w przypadku dziedziczenia ustawowego. Do momentu pojawienia się w polskim systemie prawnym fundacji rodzinnej nie było tak dogodnej możliwości przeprowadzenia sukcesji w sposób efektywny i zaplanowany.

W przypadku śmierci fundatora spadkobierca ustawowy, który nie został uwzględniony w kręgu osób uprawnionych do przejęcia majątku fundacji rodzinnej, może żądać zachowku od fundacji rodzinnej. Wszelkie świadczenia z fundacji rodzinnej lub majątek pochodzący z jej rozwiązania, które zostały przekazane na rzecz pominiętego, są jednak czynnikiem ograniczającym zachowek. Te świadczenia są zaliczane na należny zachowek, co często może prowadzić do wyczerpania prawa do jego otrzymania. Dodatkowo fundusz założycielski nie będzie brany pod uwagę jego obliczaniu, jeśli od momentu wniesienia majątku do fundacji a otwarciem spadku upłynęło minimum 10 lat, chyba że fundacja jest spadkobiercą, zapisobiercą lub obdarowaną.

2.5. Korzyści podatkowe

Występuje istotne podobieństwo w opodatkowaniu fundacji rodzinnej a konstrukcją estońskiego CIT z uwagi na to, że dopiero wypłata środków beneficjentom będzie rodziła obowiązek zapłaty podatku CIT w wysokości 15%.

Jeżeli wypłata zostanie dokonana na rzecz fundatora lub najbliższych członków jego rodziny, którzy znajdują się w tzw. zerowej grupie podatkowej (czyli małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwa, pasierbów, ojczyma lub macochy), to podatek dochodowy będzie wynosił 0%. Natomiast osoby należące do grupy I i II zapłacą PIT według stawki 10%, natomiast pozostałe osoby objęte są stawką 15% wartości wypłacanego świadczenia.

Fundacja korzysta również ze zwolnienia z podatku od przychodów z zysków kapitałowych, w tym dywidend oraz odsetek otrzymywanych od spółek, w których będzie posiadać udziały lub akcje.

Spora zaleta powyżej opisanego mechanizmu, polega na możliwości reinwestowania 100% zysków bez konieczności płacenia podatku dochodowego. Dzięki temu fundacja rodzinna staje się dobrą platformą do pomnażania majątku.

3. Wady fundacji rodzinnej

3.1. Zawężony zakres działalności gospodarczej

Decydując się na założenie fundacji rodzinnej powinno się wziąć się pod uwagę ograniczenia ustawowe w zakresie prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej. Co do zasady, fundacja rodzinna ma możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, której celem jest zachowanie lub pomnażanie posiadanego majątku.

Katalog dozwolonej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej wskazany w art. 5 FundRodzU ma na celu ochronę majątku do niej wniesionego oraz ograniczenie możliwości prowadzenia przez nią działalności operacyjno-produkcyjnej, która mogłaby przynosić korzyści podatkowe. Jednakże to nie oznacza, że prowadzenie działalności wykraczającej poza zakres wskazany w ustawie jest zakazane. Niestety będzie się to wiązało ze znacznym obciążeniem fiskalnym – zastosowaniem stawki CIT wynoszącej 25%.

3.2. Ukryte zyski

Choć definicja ukrytych zysków w przepisach o fundacjach rodzinnych nie jest identyczna z tą znaną z regulacji estońskiego CIT, to motywacja ustawodawcy do wprowadzenia tej instytucji była podobna. W obu przypadkach ustawodawca dążył do tego, aby podatnicy nie dokonywali transferów środków na rzecz beneficjentów w sposób niezgodny z preferowanym przez ustawę. Art. 24q ust. 1a PDOPrU stanowi katalog wskazujący świadczenia stanowiące ukryte zyski fundacji rodzinnej, które opodatkowane są według stawki 15%. Zgodnie z tym przepisem przez świadczenia w postaci ukrytych zysków, rozumie się:

1) odsetki, prowizje, wynagrodzenia i inne opłaty od jakiegokolwiek rodzaju pożyczki udzielonej fundacji rodzinnej przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany;

2) darowizny lub inne nieodpłatne, lub częściowo odpłatne świadczenia przekazane, bezpośrednio lub pośrednio, na rzecz beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego;

3) świadczenie na rzecz beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego usług doradczych, księgowych, badania rynku, usług prawnych, reklamowych, zarządzania i kontroli, przetwarzania danych, rekrutacji pracowników, pozyskania personelu, gwarancji, poręczeń lub innych tego typu świadczeń;

4) niektóre pożyczki udzielone beneficjentowi przez fundację rodzinną.

3.3. Koszty założenia oraz utrzymania

Zarejestrowanie fundacji rodzinnej wiąże się z dosyć wysokimi kosztami związanymi z utworzeniem tego podmiotu. Już samo pokrycie funduszu założycielskiego, który nie może być niższy niż 100 000 złotych, jest znaczącą kwotą. Z pewnością jest to pewien próg wejścia, który fundację rodzinną czyni rozwiązaniem mało interesującym dla mniej zamożnych przedsiębiorców. Fundacja musi w toku działalności ponosić też koszty związane z jej funkcjonowaniem: opłaty za usługi księgowe (fundacja rodzinna jest rozliczana na tzw. pełnej rachunkowości), wynagrodzenia zarządu oraz ewentualnie – rady nadzorczej, a także koszty obligatoryjnych audytów.

3.4. Audyt fundacji

Zgodnie z przepisami ustawy o fundacji rodzinnej, zgromadzenie beneficjentów posiada uprawnienie do wyboru firmy audytorskiej lub wyznaczenia zespołu audytorów. W skład tego zespołu mogą wchodzić biegli rewidenci, doradcy podatkowi, adwokaci lub radcowie prawni. Wobec tego, że audyt nie ogranicza się jedynie do kontroli finansowej, istotne jest, aby umożliwić udział nie tylko biegłym rewidentom.

Zewnętrzni audytorzy dokonują audytu zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych. Audyt przeprowadza się pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej. Na koniec zarząd otrzymuje raport z wykonanego audytu. Przeprowadzany jest on co do zasady raz na cztery lata, co generuje dodatkowe koszty prowadzenia fundacji rodzinnej.

4. Podsumowanie

Choć fundacja rodzinna nie jest pozbawiona wad, jej utworzenie może okazać się optymalnym rozwiązaniem pozwalającym na dokonanie sukcesji firmy rodzinnej oraz pomnożenie wniesionego do niej kapitału. Na pewno zachęcają do skorzystania z tej formy prawnej atrakcyjne zasady związane z opodatkowaniem fundacji oraz możliwość zabezpieczenia pod pewnymi warunkami składników majątkowych. W korzystaniu z tych zalet kluczowe jest jednak dobre zaplanowanie struktury fundacji, uwzględniające cele fundatora i specyfikę prowadzonego przez niego biznesu.