Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu na zasadach ogólnych. Przepisy nie przewidują odrębnych regulacji w zależności od wieku czy posiadania statusu ucznia.
Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są m.in. osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub osobami z nimi współpracującymi. Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się m.in. osobę prowadzącą działalność gospodarczą na podstawie PrPrzed lub innych przepisów szczególnych.
Obowiązkowe jest również ubezpieczenie wypadkowe i zdrowotne. Ubezpieczenie chorobowe ma natomiast charakter dobrowolny i można do niego przystąpić w dowolnym momencie prowadzenia działalności – na wniosek.
W zakresie ubezpieczeń i podstawy wymiaru składek występują następujące możliwości:
1) Działalność nieewidencjonowana – nie stanowi działalności gospodarczej i nie podlega wpisowi do CEIDG, jeżeli jest wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tego tytułu nie przekracza w żadnym miesiącu 75% minimalnego wynagrodzenia (3499,50 zł), oraz która w ciągu ostatnich 60 miesięcy nie prowadziła działalności gospodarczej. Taka działalność nie stanowi tytułu do żadnych ubezpieczeń – ani społecznych, ani zdrowotnego.
2) Ulga na start – zgodnie z art. 18 PrPrzed, przysługuje osobie fizycznej podejmującej działalność gospodarczą po raz pierwszy albo ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia, pod warunkiem że działalność nie jest wykonywana na rzecz byłego pracodawcy, u którego w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywano czynności tożsame z zakresem nowej działalności. W takim przypadku przedsiębiorca przez 6 miesięcy od dnia rozpoczęcia działalności nie podlega ubezpieczeniom społecznym (ani obowiązkowo, ani dobrowolnie), ale obowiązkowe pozostaje ubezpieczenie zdrowotne. Kod tytułu ubezpieczenia: 05 40 xx.
3) Preferencyjna podstawa wymiaru składek – tzw. ulga dla rozpoczynających działalność gospodarczą. Przedsiębiorca podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu na zasadach ogólnych, ale składki społeczne opłaca od podstawy nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia (tj. 1399,80 zł). Kod tytułu ubezpieczenia: 05 70 xx. Ulga przysługuje przez 24 miesiące od dnia rozpoczęcia działalności i dotyczy osób, które:
a) nie prowadzą lub w ciągu ostatnich 60 miesięcy nie prowadziły pozarolniczej działalności,
b) nie wykonują działalności na rzecz byłego pracodawcy, u którego w bieżącym lub poprzednim roku wykonywały tożsame czynności w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy.
Małoletni, który prowadzi działalność gospodarczą, może skorzystać z ulgi na start albo z preferencyjnych składek dla rozpoczynających działalność. Wówczas podlega zgłoszeniu do odpowiednich ubezpieczeń na druku ZUS ZUA lub ZUS ZZA (w przypadku podlegania wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu przy uldze na start).
Jeżeli natomiast prowadzi działalność nieewidencjonowaną, wówczas nie podlega zgłoszeniu do ZUS, ponieważ nie podlega żadnym ubezpieczeniom.
