Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa ma na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Przepisy projektowanej ustawy w tym zakresie regulują:

  • warunki objęcia ochroną pracowników oraz innych osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa, a także środki ochrony tych osób,
  • kwestie dotyczące zgłoszeń wewnętrznych i wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa stosowanej przez pracodawcę,
  • kwestie dotyczące zgłoszeń zewnętrznych i zewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu lub organowi centralnemu,
  • zasady publicznego ujawnienia naruszenia prawa.
Więcej treści kadrowych po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Przetestuj. Sprawdź

Zakres ustawy

Projektowana ustawa definiuje naruszenie prawa jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące: zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności
i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, interesów finansowych UE, rynku wewnętrznego UE, w tym zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.

Pracodawca będzie mógł jednak dodatkowo ustanowić zgłaszanie w zakładzie pracy także innych naruszeń, w tym dotyczących obowiązujących u tego pracodawcy regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych.

Natomiast zgłaszającym podlegającym ochronie (w praktyce nazywanym obecnie sygnalistą), zgodnie z projektowanymi przepisami, będzie osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Osobą taką będzie mógł być: pracownik, były pracownik, osoba ubiegająca się o zatrudnienie, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej), przedsiębiorca, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy (w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej), stażysta i wolontariusz.

Przepisy tej ustawy nie będą stosowane, jeżeli naruszenie prawa godzi wyłącznie w prawa zgłaszającego lub zgłoszenie naruszenia prawa następuje wyłącznie w indywidualnym interesie zgłaszającego. Przepisy te nie będą także stosowane do sprawcy naruszenia prawa, jeżeli na podstawie przepisów prawa osoba ta korzysta ze zwolnienia z odpowiedzialności lub złagodzenia kary w związku ze swoim zachowaniem po popełnieniu naruszenia prawa, w szczególności dobrowolnym ujawnieniem naruszenia prawa lub współpracą z organami ścigania lub innymi właściwymi organami.

Zakaz działań odwetowych i środki ochrony

Ustawa wprowadza zakaz podejmowania działań odwetowych wobec zgłaszającego. Przez działanie odwetowe należy rozumieć bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym, i które narusza lub może naruszyć prawa zgłaszającego lub wyrządza lub może wyrządzić szkodę zgłaszającemu.

Zgłaszający naruszenia prawa będzie podlegał ochronie przed działaniami odwetowymi, pod warunkiem, że miał uzasadnione podstawy sądzić, iż będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja o naruszeniu prawa jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, i że informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa.

Jeżeli praca jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, zgłaszający nie będzie mógł być niekorzystnie traktowany z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Za niekorzystne traktowanie uważane będzie w szczególności:

  • odmowa nawiązania stosunku pracy, wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy,
  • nie zawarcie umowy o pracę na czas określony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, nie zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub nie zawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony, po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w sytuacji gdy pracownik miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa,
  • obniżenie wynagrodzenia za pracę, wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu oraz przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą,
  • przeniesienie pracownika na niższe stanowisko pracy, zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych, przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków pracowniczych,
  • niekorzystna zmiana miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy,
  • negatywna ocena wyników pracy lub negatywna opinia o pracy,
  • nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze,
  • wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe,
  • nieuzasadnione skierowanie na badanie lekarskie, w tym badania psychiatryczne, o ile przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badanie,
  • działanie zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego

– chyba że pracodawca udowodni, iż kierował się obiektywnymi powodami.

Zapytaj o konsultację jednego z naszych 140 ekspertów. Sprawdź

Za niekorzystne traktowanie z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego będzie uważana także groźba lub próba zastosowania ww. środka.

Ważne

Wymienione regulacje będą stosowane także do osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązanej ze zgłaszającym, jeżeli również pozostają w stosunku pracy z pracodawcą zatrudniającym zgłaszającego.

Projekt przewiduje, że do roszczeń zgłaszającego w sprawach dotyczących niekorzystnego traktowania będzie stosowany odpowiednio art. 183d KP, co oznacza, że osoba taka będzie miała prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Projektowana ustawa wprowadza zakaz niekorzystnego traktowania z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, także jeżeli praca jest, lub ma być świadczona na podstawie stosunku prawnego innego niż stosunek pracy.

Zgłoszenia wewnętrzne

Projektowana ustawa reguluje szczegółowo kwestie związane ze zgłoszeniami wewnętrznymi. Obowiązki w tym zakresie będą dotyczyć, co do zasady, tylko pracodawcy zatrudniającego co najmniej 50 pracowników, z tym, że:

  • próg ten nie będzie miał zastosowania do pracodawców wykonujących działalność
    w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych UE wymienionych
    w części I.B i II załącznika do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii,
  • pracodawca zatrudniający mniej niż 50 pracowników będzie mógł (dobrowolnie) ustalić regulamin zgłoszeń wewnętrznych,
  • realizacja obowiązku ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty w sektorze prywatnym zatrudniające co najmniej 50 i mniej niż 250 pracowników ma nastąpić dopiero do 17.12.2023 r. (a nie po wejściu w życie ustawy).

Po wejściu w życie przepisów projektowanej ustawy pracodawca (z uwzględnieniem ww. zastrzeżeń) będzie miał obowiązek ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, określającego wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, zgodnego z wymogami określonymi w ustawie.

Regulamin zgłoszeń wewnętrznych pracodawca będzie ustalał po konsultacji z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – po konsultacji z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Regulamin ten będzie wchodził w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Pracodawca będzie miał obowiązek zapoznania pracownika z treścią regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przed dopuszczeniem go do pracy.

Zgodnie z projektowanymi przepisami regulamin zgłoszeń wewnętrznych będzie musiał określać w szczególności:

  • podmiot wewnętrzny upoważniony przez pracodawcę do przyjmowania zgłoszeń,
  • sposoby przekazywania zgłoszeń (muszą one objąć przynajmniej możliwość dokonywania zgłoszeń na piśmie lub ustnie),
  • informację, czy wewnętrzna procedura obejmuje przyjmowanie zgłoszeń anonimowych (przyjmowanie takich zgłoszeń nie będzie obowiązkowe dla pracodawcy),
  • niezależny organizacyjnie podmiot, upoważniony do podejmowania działań następczych, włączając w to weryfikację zgłoszenia i dalszą komunikację ze zgłaszającym, w tym występowanie o dodatkowe informacje i przekazywanie zgłaszającemu informacji zwrotnej,
  • obowiązek potwierdzenia zgłaszającemu przyjęcia zgłoszenia w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania, chyba że zgłaszający nie podał adresu, na który należy przekazać potwierdzenie,
  • obowiązek podjęcia, z zachowaniem należytej staranności, działań następczych przez upoważniony podmiot,
  • działania następcze podejmowane przez pracodawcę w celu zweryfikowania informacji o naruszeniach prawa oraz środki, jakie mogą zostać zastosowane w przypadku stwierdzenia naruszenia prawa,
  • maksymalny termin na przekazanie zgłaszającemu informacji zwrotnej, nieprzekraczający 3 miesięcy od potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia lub, w przypadku nieprzekazania potwierdzenia zgłaszającemu, 3 miesięcy od upływu 7 dni od dokonania zgłoszenia (informacja zwrotna musi obejmować w szczególności informację o stwierdzeniu bądź braku stwierdzenia wystąpienia naruszenia prawa i ewentualnych środkach, które zostały lub zostaną zastosowane w reakcji na stwierdzone naruszenie prawa),
  • zrozumiałe i jednoznaczne informacje na temat trybu dokonywania zgłoszeń zewnętrznych do organów publicznych oraz, w stosownych przypadkach, do instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych UE.

Projektowana ustawa określa także dodatkowe elementy, które może objąć taki regulamin.

Organizacja przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń, podejmowania działań następczych oraz związanego z tym przetwarzania danych osobowych ma uniemożliwiać uzyskanie dostępu do informacji objętej zgłoszeniem nieupoważnionym osobom oraz zapewniać ochronę poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia i osoby, której dotyczy zgłoszenie.

Do przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń, podejmowania działań następczych oraz przetwarzania danych osobowych z tym związanych będą mogły być dopuszczone wyłącznie osoby posiadające pisemne upoważnienie pracodawcy; będą one obowiązane do zachowania tajemnicy.

Przez działanie następcze należy rozumieć działanie podjęte przez pracodawcę lub organ publiczny w celu oceny prawdziwości zarzutów zawartych w zgłoszeniu oraz, w stosownych przypadkach, w celu przeciwdziałania naruszeniu prawa będącemu przedmiotem zgłoszenia, w tym przez dochodzenie wewnętrzne, postępowanie wyjaśniające, wniesienie oskarżenia, działanie podjęte w celu odzyskania środków finansowych lub zamknięcie procedury przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń.

Ponadto pracodawca będzie obowiązany do prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych, będzie on administratorem danych zgromadzonych w tym rejestrze. W rejestrze tym będą musiały być gromadzone następujące dane:   numer sprawy, przedmiot naruszenia, data dokonania zgłoszenia wewnętrznego, informacja o podjętych działaniach następczych, data zakończenia sprawy. Dane w rejestrze mają być przechowane przez okres 5 lat od dnia przyjęcia zgłoszenia.

Zgłoszenia zewnętrzne i ujawnienia publiczne

Projektowana ustawa reguluje także kwestię dokonywania zgłoszeń zewnętrznych (tj. zgłoszeń do organu centralnego albo publicznego) i ujawnień publicznych (tj. podaniu informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej). Gwarantuje ona zgłaszającemu możliwość dokonania zgłoszenia zewnętrznego bez wymogu  uprzedniego dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Takie zgłoszenie będzie mogło zostać skierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich (jako organu centralnego), Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (jako organu publicznym przyjmującego zgłoszenia w zakresie zasad konkurencji i ochrony konsumentów) albo do innych organów publicznych, tj. organów przyjmujących zgłoszenia zewnętrzne dotyczące naruszeń w dziedzinach należących do zakresu działania tych organów.

Zgłaszający dokonujący ujawnienia publicznego zgodnie z projektem będzie podlegał ochronie, jeżeli:

  • dokona zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zgłoszenia zewnętrznego i w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w regulaminie zgłoszeń wewnętrznych, następnie w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w procedurze zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu pracodawca, a następnie organ publiczny nie podejmą odpowiednich działań następczych lub nie przekażą zgłaszającemu informacji zwrotnej, lub
  • dokona od razu zgłoszenia zewnętrznego i w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w procedurze zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu organ publiczny nie podejmie odpowiednich działań następczych lub nie przekaże zgłaszającemu informacji zwrotnej.

Powyższe wymogi nie będą jednak miały zastosowania, gdy zgłaszający ma uzasadnione podstawy, by sądzić, że:

  • naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego, w szczególności istnieje ryzyko nieodwracalnej szkody, lub
  • dokonanie zgłoszenia zewnętrznego narazi zgłaszającego na działania odwetowe, lub
  • w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów lub możliwość istnienia zmowy między organem publicznym a sprawcą naruszenia lub udziału organu publicznego w naruszeniu.
Szkolenia z zakresu prawa pracy – aktualna lista szkoleń Sprawdź

Przepisy karne

Z projektowanych przepisów wynika, że utrudnianie dokonanie zgłoszenia, podejmowanie działań odwetowych wobec osoby, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, naruszanie obowiązku zachowania poufności tożsamości osoby, która dokonała zgłoszenia, nie ustanowienie wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych albo ustanowienie procedury naruszającej wymogi ustawy, ale także dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

Stan prac

Projektowane przepisy wejdą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Obecnie trwają uzgodnienia międzyresortowe, opiniowanie przez partnerów społecznych i konsultacje publiczne tego projektu. Ze względu na krótkie vacatio legis warto, aby pracodawcy już obecnie – na razie na bazie projektowanych przepisów – rozpoczęli prace nad procedurami wewnętrznych zgłoszeń.