Istota nowelizacji przepisów
Rozwiązanie to pozwala na kierowanie spółkami z grupy przez spółkę dominującą. A bardziej precyzyjne, ustawodawca w ramach nowelizacji KSH przyznał spółce dominującej duże możliwości oddziaływania na działalność grupy spółek wprowadzając instytucję wydawania spółce zależnej wiążących poleceń, czyli poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Polecenia takie nie zawsze będą musiały być wykonywane, albowiem w ramach wprowadzonych zmian do ustawy przewiduje się, że na spółce zależnej spoczywa obowiązek odmowy wykonania wiążącego polecenia, w przypadku gdy wykonanie prowadziło do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki bądź jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie najbliższych dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W przypadku wystąpienia tych przesłanek spółka zależna winna podjąć uchwałę o odmowie wykonania polecenia.
Z kolei w innych przypadkach spółka zależna powinna podjąć uchwałę o wykonaniu polecenia spółki dominującej. Tutaj pojawia się problem odpowiedzialności za wykonanie wiążącego polecenia w sytuacji, gdy wyrządzi ono szkodę, czy to spółce, czy jej wierzycielom. Trzeba przy tym pamiętać, że aby mówić o możliwości odmowy wykonania polecenia spółki dominującej uczestnictwo w grupie spółek musi zostać wcześniej ujawnione w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Zwolnienie od odpowiedzialności menadżerów spółki zależnej i dominującej
Wchodzący w życie, w wyżej wskazanej dacie, przepis art. 215 § 1 KSH stanowił będzie, że członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293 KSH, art. 300125 KSH i art. 48 KSH. Przepisy te regulują zasady odpowiedzialności członków organów wobec spółki za szkodę jej wyrządzoną zawinionym działaniem lub zaniechaniem. § 2 stanowi natomiast, że § 1 stosowany będzie odpowiednio do członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatora spółki dominującej działających w interesie grupy spółek.
Przepis ten zwalnia zatem członków organów spółki zależnej od odpowiedzialności, wówczas gdy nie spełniły się wyżej wskazane przesłanki do odmowy wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej.
Innymi słowy, gdy te przesłanki zostały spełnione, ale pomimo tego spółka zależna wypełniła polecenie, przepis ten nie będzie skutkował wyłączeniem odpowiedzialności członków organu spółki zależnej.
Wykonanie ważnie wydanego wiążącego polecenia, przy braku przesłanek odmowy jego wykonania, wyłącza bezprawność czynu.
Odpowiedzialność spółki dominującej
Odpowiedzialność spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia, wykonanego następnie przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek, regulował będzie przepis art. 2112 KSH. Przewiduje on odpowiedzialność odszkodowawczą za wyrządzoną szkodę, opartą na zasadzie winy. W przypadku szkody wyrządzonej jednoosobowej spółce zależnej jest ona dodatkowo ograniczona, albowiem spółka dominująca odpowiada, tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności. W przypadku spółek wieloosobowych odpowiedzialność aktualizuje się, jeżeli szkoda wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu. Wolą ustawodawcy przy ustalaniu odpowiedzialności spółki dominującej należy uwzględnić obowiązek lojalności wobec spółki zależnej podczas wydawania i wykonania wiążącego polecenia. Brak jednak w ustawie nowelizującej jakichkolwiek wskazań co do tego jak należy oceniać ów obowiązek lojalności wobec spółki zależnej ma się konkretnie przejawiać.
W przypadku bierności spółki zależnej w wytaczaniu powództwa przeciwko spółce dominującej przez okres roku od dnia upływu terminu wskazanego w wiążącym poleceniu, legitymację do jego wytoczenia ustawa przyznaje każdemu ze wspólników/akcjonariuszy spółki zależnej. Jest to zatem rozwiązanie wzorowane na art. 295 KSH.
Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki dominującej
Przepis art. 2114 § 1 KSH reguluje odpowiedzialność odszkodowawczą spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, zaś szkoda występująca u wierzycieli spółki zależnej powstała w wyniku stosowania się przez tę spółkę do wiążącego polecenia spółki dominującej oraz wskutek okoliczności, za które spółka dominująca ponosi winę.
Ustawodawca wprowadza jednocześnie domniemanie, że wspomniana wyżej szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności wobec spółki zależnej. Jest to odpowiedzialność o charakterze odszkodowawczym, a nie gwarancyjnym.
Wprowadzane regulacje zawierają także przesłanki uchylenia się spółki dominującej od tejże odpowiedzialności, a mianowicie spółka dominująca nie ponosi odpowiedzialności w czasie, gdy jest prowadzona egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.
W tym przypadku legislator nie różnicuje sytuacji w zależności od tego, czy mamy do czynienia z jednoosobowymi, czy wieloosobowymi spółkami zależnymi. Odpowiedzialność ta wygląda tak samo.
Odpowiedzialność spółki dominującej wobec wspólników spółki zależnej
Przepis art. 2113 § 1 KSH wprowadza przedmiotową odpowiedzialność stanowiąc, iż spółka dominująca, która na dzień wydania wiążącego polecenia spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek, dysponuje, bezpośrednio bądź pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu spółki zależnej, odpowiada wobec wspólnika albo akcjonariusza tej spółki za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Jest to zatem odpowiedzialność za obniżenie wartości udziału albo akcji spółki.
Odpowiedzialność ta kierowana jest do wspólników, akcjonariuszy mniejszościowych, a więc takich, którzy nie mają możliwości zablokowania niekorzystnej dla nich uchwały poprzez głosowanie przeciwko niej.
Ustawodawca wprowadza tu także szczególne regulacje w zakresie przedawnienia, a precyzyjniej roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się w takim przypadku z upływem trzech lat od dnia, w którym wspólnik albo akcjonariusz dowiedział się o szkodzie. Jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
