Zakresy 1, 2 i 3 to kategorie używane do klasyfikacji i pomiaru źródeł emisji gazów cieplarnianych w odniesieniu do śladu węglowego organizacji. Opracował je GHG Protocol (ang.: Greenhouse Gas Protocol), jeden z najpopularniejszych standardów pomiaru gazów cieplarnianych.
Zakresy emisji gazów cieplarnianych
Protokół GHG klasyfikuje emisje na trzy zakresy:
Zakres 1 – emisje bezpośrednie
Emisje w zakresie 1 to emisje bezpośrednie ze źródeł należących do organizacji lub przez nią kontrolowanych. Obejmują one:
- spalanie paliw kopalnych w pojazdach firmowych lub leasingowanych (np. ciężarówki dostawcze, flota firmowa);
- spalanie stacjonarne w systemach grzewczych (np. kotły gazowe, piece przemysłowe);
- emisje ulotne z czynników chłodniczych lub innych gazów przemysłowych;
- emisje procesowe wynikające z reakcji chemicznych w produkcji (np. produkcja cementu, hutnictwo).
Fabryka produkcyjna spalająca gaz ziemny do procesów produkcyjnych generuje emisje w zakresie 1.
Zakres 2 – emisje pośrednie z energii zakupionej
Są to pośrednie emisje wynikające ze zużycia zakupionej energii elektrycznej, pary, ciepła lub chłodu. Emisje te powstają w miejscu wytwarzania energii, ale są przypisywane organizacji korzystającej z tej energii.
Biuro korzystające z energii elektrycznej generowanej w elektrowniach węglowych ma emisje w zakresie 2.
Zakres 3 – emisje pośrednie w całym łańcuchu wartości
Emisje w zakresie 3 obejmują wszystkie inne pośrednie emisje w łańcuchu wartości organizacji. Są one podzielone na emisje:
- emisje wyższego szczebla (upstream);
- emisje niższego szczebla (downstream).
Z kolei emisje te dzielą się na 15 kategorii, których 8 zalicza się do emisji upstream, a pozostałych 7 to emisje downstream.
Emisje upstream:
- zakupione towary i usługi,
- dobra kapitałowe,
- działalność związana z paliwami i energią (nieujęta w zakresie 1 lub 2),
- transport i dystrybucja (logistyka przychodząca; prowadzone pojazdami, które nie są własnością bądź pod kontrolą organizacji),
- utylizacja odpadów – emisje z procesów utylizacji odpadów, m.in. spalania i składowania na wysypiskach,
- podróże służbowe – na przykład przeloty samolotem, podróże służbowe samochodem, pociągiem lub innymi środkami transportu,
- dojazdy pracowników,
- leasingowane aktywa (nieujęte w zakresie 1 lub 2).
Emisje downstream:
- transport i dystrybucja (logistyka wychodząca),
- przetwarzanie sprzedanych produktów,
- użytkowanie sprzedanych produktów,
- utylizacja produktów po zakończeniu ich życia,
- leasingowane aktywa (nieujęte w zakresie 1 lub 2),
- franczyzy (udzielane),
- inwestycje.
W przypadku producenta samochodów emisje w zakresie 3 upstream obejmują produkcję stali i plastiku, natomiast emisje downstream obejmują zużycie paliwa przez pojazdy podczas użytkowania.
Emisje upstream i downstream – przykłady
Emisje wyższego szczebla odnoszą się do wszystkich pośrednich emisji związanych z zakupem dóbr i usług przed dostarczeniem produktu do konsumenta. Obejmują one wydobycie surowców, emisje dostawców, produkcję i logistykę.
Przykłady emisji upstream:
- wydobycie surowców – wydobycie metali wykorzystywanych w produkcji elektroniki;
- emisje dostawców – zużycie energii w fabrykach produkujących podzespoły bądź półprodukty;
- transport – emisje z transportu surowców do zakładu produkcyjnego;
- odpady i podróże służbowe – dojazdy pracowników, podróże służbowe i utylizacja odpadów powstałych w procesie produkcyjnym.
Z kolei emisje downstream obejmują wszystkie emisje występujące po sprzedaży produktu lub usługi, takie jak dystrybucja, użytkowanie i utylizacja. Przykłady:
- transport sprzedanych towarów – wysyłka gotowych produktów z zakładu do hurtowników, detalistów lub konsumentów;
- faza użytkowania produktu – emisje z samochodów, maszyn lub innych urządzeń podczas ich eksploatacji;
- utylizacja – emisje z recyklingu, składowania na wysypiskach lub spalania odpadów.
Jak obliczyć emisje upstream i downstream
Obliczanie emisji zakresu 3 wymaga systematycznego podejścia, obejmującego zbieranie, szacowanie i weryfikację danych. Można się spotkać z wieloma etapami liczenia i raportowania emisji. Przykładowe kroki mogą być następujące:
Krok 1: Określenie granic i zakresu obliczeń emisji – obejmuje identyfikację odpowiednich kategorii emisji zakresu 3 na podstawie działalności organizacji, a także przegląd standardów raportowania
Krok 2: Wybór standardu raportowania
Najpopularniejsze standardy raportowania:
- ISO14064,
- GHG Protocol.
Krok 3: Wyznaczenie granic organizacyjnych i operacyjnych – warto zacząć od mapowania wszystkich podmiotów, nad którymi organizacja ma kontrolę operacyjną lub finansową, w których posiada udziały lub wchodzą w skład grupy kapitałowej.
Krok 4: Mapowanie źródeł emisji
Krok 5: Zbieranie wymaganych danych – w tym kroku trzeba zadbać o dobrej jakości dane, przy czym jeżeli nie są dostępne konkretne dane, można posłużyć się danymi szacunkowymi (na przykład bazując na powierzchni biura, liczby pracowników biurowych). Organizacja powinna gromadzić dane o wydatkach, o zużyciu (np. dane od dostawców). Pomocne będą dane o śladzie węglowym od dostawców.
Dla emisji upstream przydatne będą:
- dokumentacja zakupów surowców i usług,
- czynniki emisyjne dostarczone przez dostawców,
- dane logistyczne dotyczące transportu i frachtu,
- statystyki dotyczące podróży służbowych i dojazdów pracowników.
Dla emisji downstream przydatne będą:
- oceny cyklu życia produktów,
- dane dotyczące użytkowania i emisji przez klientów,
- dokumentacja transportowa i logistyczna,
- metody utylizacji produktów po zakończeniu ich cyklu życia.
Krok 6: Zastosowanie współczynników emisji – obejmuje konwersję danych o działalności na emisje przy użyciu akceptowanych w branży współczynników emisyjnych, np.:
- wytyczne IPCC,
- metodyki dołączone do Greenhouse Gas Protocol,
- publikacje Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE).
Krok 7: Szacowanie emisji
Do szacowania emisji można skorzystać z różnych metod podejścia:
- metoda oparta na danych rzeczywistych: wykorzystuje rzeczywiste dane o zużyciu (preferowana metoda);
- metoda oparta na wydatkach: przypisuje współczynniki emisji do wartości wydatków pieniężnych;
- metoda hybrydowa: łączy obie metody dla większej dokładności.
Na tym etapie równie istotne jest weryfikacja i walidacja danych – obejmuje porównanie danych dostawców z benchmarkami branżowymi. Następnie dane powinny być zweryfikowane przez strony trzecie dla zapewnienia dokładności i wiarygodności.
Krok 8: Raportowanie i redukcja emisji – proces odbywa się w oparciu na wybranych standardach raportowania. Dobrą praktyką jest przedstawienie danych (jeżeli są dostępne) z okresu poprzedzającego okres raportowania z informacją, co i dlaczego się zmieniło. W raporcie powinien znaleźć się opis przyjętych granic organizacyjnych i wyłączeń, a także opis przyjętych metodologii i wskaźników. Warto wziąć pod uwagę wdrożenie strategii redukcji emisji, np. zakup energii odnawialnej, współpraca z dostawcami, innowacje produktowe.
Przepisy dotyczące emisji gazów cieplarnianych
W Unii Europejskiej obowiązuje kila regulacji dotyczących emisji GHG, nakładających na organizacje obowiązek raportowania i redukcji śladu węglowego. Wśród najważniejszych warto wymienić:
- Europejski System Handlu Emisjami (EU ETS) – Obejmuje emisje zakresu 1 z sektorów energochłonnych i produkcji energii;
- Dyrektywa w sprawie sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD) – rozszerza wymagania dotyczące raportowania zrównoważonego rozwoju dla dużych firm, obejmując emisje zakresu 1, 2 i 3; na bazie tej dyrektywy raportowanie śladu węglowego w sprawozdaniu niefinansowym stanie się obligatoryjne dla wszystkich zakresów emisji;
- Taksonomia UE – definiuje działalności gospodarcze uznawane za zrównoważone, zachęcając do inwestycji w projekty niskoemisyjne;
- Rozporządzenie w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych (SFDR) – nakłada na instytucje finansowe obowiązek ujawniania ryzyk związanych ze zmianami klimatu;
- Pakiet „Fit for 55” – zakłada redukcję emisji UE o 55% do 2030 r. i wprowadza surowsze obowiązki w zakresie raportowania emisji.
