1. Podstawy prawne

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 z 7.10.2020 r. w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych oraz zmieniające rozporządzenie (UE) 2017/1129 i dyrektywę (UE) 2019/1937 (Dz.Urz. UE Nr L 347, z dn. 20.10.2020 r., s. 1–49; dalej: CrowdfundingR) ma istotne znaczenie zarówno dla platform crowdfundingowych jak i ich klientów – właścicieli projektów oraz inwestorów. W odniesieniu do obu grup podmiotów, przepisy CrowdfundingR przewidują po stronie platform konkretne obowiązki.

Jak stanowi art. 5 ust. 1 CrowdfundingR: „Dostawca usług finansowania społecznościowego zapewnia co najmniej minimalny poziom należytej staranności wobec właścicieli projektów przedstawiających projekty do finansowania za pośrednictwem platformy finansowania społecznościowego danego dostawcy usług finansowania społecznościowego”. Na gruncie samego art. 5 CrowdfundingR owo due dilligence sprowadza się do wymogu niekaralności (ust. 2 lit. a) oraz prowadzenia działalności w jurysdykcji nie generującej dodatkowych ryzyk AML (ust. 2 lit. b).

2. Test odpowiedniości i inne ogólne obowiązki

Test wiedzy

Podstawowym obowiązkiem wobec inwestora jest z kolei przeprowadzenie tzw. testu wiedzy, symulacji do ponoszenia strat oraz ostrzeżenie klienta, gdy inwestycja na platformie może nie być dla niego odpowiednia (art. 21 CrowdfundingR). Inwestor powinien mieć pełną świadomość, że inwestycja na platformie to nie to samo, co bankowy produkt oszczędnościowy i że może stracić nawet całą wartość inwestycji.

Okres namysłu przed zawarciem umowy

Kolejnym środkiem ochrony inwestora jest przewidywanie tzw. okresu namysłu przed zawarciem umowy, w którym to okresie potencjalny niedoświadczony inwestor może w dowolnym momencie, bez podawania przyczyny, bezpłatnie wycofać swoją ofertę (art. 22 CrowdfundingR). Występuje tu brak symetrii pomiędzy typami klientów platformy – właściciel projektu od początku do końca jest związany ofertą, z kolei inwestor może się wycofać nawet na 4 dni od dnia przyjęcia oferty.

Arkusz kluczowych informacji inwestycyjnych

Udostępniany inwestorom arkusz kluczowych informacji inwestycyjnych powinien spełniać ścisłe wymogi, zarówno co do formy jak i treści (art. 23 CrowdfundingR). Należy w nim umieścić stosowne ostrzeżenia prawne (brak zatwierdzenia przez NCA czy ESMA, brak gwarancji zysku), wybrane dane finansowe i niefinansowe oraz imię, nazwisko oraz funkcję osób odpowiedzialnych za treść arkusza. Arkusz powinien być na bieżąco aktualizowany w każdym momencie i przez cały czas obowiązywania oferty.

Komunikaty marketingowe platformy

Wszelkie komunikaty marketingowe platformy powinny być jasne, rzetelne i niewprowadzające w błąd, a także wyraźnie oznaczone jako reklama (art. 27 CrowdfundingR). Informacje w nich przedstawione nie mogą być sprzeczne z treścią arkusza kluczowych informacji inwestycyjnych oraz powinny być publikowane w tym samym języku, co sam arkusz. Komunikacja marketingowa nie może faworyzować żadnego konkretnego projektu w sposób nieproporcjonalny, aby platforma nie naraziła się na zarzut nierzetelnego faworyzowania konkretnej oferty.

Informacje dotyczące współczynników niewykonania zobowiązań

Dodatkowo dostawcy usług finansowania społecznościowego, którzy świadczą usługi polegające na ułatwianiu udzielania pożyczek, są zobowiązani corocznie ujawniać informacje dotyczące współczynników niewykonania zobowiązań (art. 20 CrowdfundingR). Służy to temu, aby inwestor miał możliwość do pewnego stopnia oszacować wartość oczekiwaną z inwestycji w pożyczkę udzieloną właścicielowi projektu.

Ogólny charakter i źródła konfliktów interesów

Co równie ważne, zgodnie z art. 8 ust. 5 CrowdfundingR, dostawcy usług finansowania społecznościowego ujawniają swoim klientom ogólny charakter i źródła konfliktów interesów oraz działania podjęte w celu ich ograniczenia. Informacje te są podawane na stronie internetowej dostawcy usług finansowania społecznościowego w widocznym miejscu. Klient powinien móc ocenić, czy warto zainwestować w daną platformą pomimo istniejących konfliktów, czy lepiej swoje środki ulokować gdzie indziej.

3. Realizacja interesu inwestorów w procesie due dilligence – RTS

Gdy platforma crowdfundingowa decyduje się proponować ceny przedstawianych ofert (np. oprocentowanie pożyczek) lub stosować i publikować punktowe oceny ryzyka kredytowego, obowiązki w zakresie ochrony inwestorów są znacznie szersze.

Wówczas bowiem zastosowanie znajdują szczegółowe przepisy Rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2024/358 z 29.9.2023 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 w odniesieniu do regulacyjnych standardów technicznych określających wymogi dotyczące punktowej oceny kredytowej projektów opartych na finansowaniu społecznościowym, ustalania cen ofert finansowania społecznościowego oraz polityk i procedur dotyczących zarządzania ryzykiem (L, 2024/358, 22.1.2024 r.; dalej: RTS).

4. Metodyka obliczania cen i stosowania punktowych ocen kredytowych

Wyraźna informacja dotycząca metodyki podejmowanych czynności

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że w razie podejmowania któregokolwiek z tych działań platforma crowdfundingowa jest zobowiązana opublikować na stronie wyraźną informację dotyczącą metodyki podejmowanych w tym zakresie czynności.

Zgodnie z art. 1 RTS dostawcy usług finansowania społecznościowego, którzy stosują punktowe oceny kredytowe względem projektów lub proponują ceny ofert finansowania społecznościowego czuwają nad tym, aby opis metod stosowanych do obliczania tych punktowych ocen kredytowych lub cen był dokładny, wiarygodny i regularnie aktualizowany oraz zgodny z wszystkimi następującymi elementami:

a) opis wyraźnie odróżnia się od komunikatów marketingowych;

b) opis przedstawia się w sposób łatwy do odczytania i formułuje w sposób ułatwiający jego zrozumienie.

Zrozumiały opis

Co istotne, opis powinien być zrozumiały dla potencjalnych, niedoświadczonych inwestorów – wszelkie sformułowania techniczne, eksperckie słownictwo z zakresu finansów czy ekonomii musi zostać wyjaśnione, aby przeciętny klient był w stanie zrozumieć treść przekazu.

Metody i podejścia do oceny ryzyka

Ogólnie rzecz biorąc (art. 4 RTS), platformy są zobowiązane przyjąć metody i podejścia do oceny ryzyka kredytowego i wyceny pożyczek, które są proporcjonalne do wielkości, rodzaju i terminu zapadalności pożyczki oraz do charakterystyki właściciela projektu i projektu opartego na finansowaniu społecznościowym oraz wykorzystywać dokładne, wiarygodne i aktualne informacje i dane.

Zastosowany model

Opis metody stosowanej do obliczania punktowych ocen kredytowych powinien w szczególności wskazywać (art. 2 RTS), czy w ocenie zastosowano: model statystyczny, model oparty na podejściu eksperckim czy model zautomatyzowany. Ma to dla inwestorów duże znaczenie, ponieważ każdy z tych modeli ma zarówno określone wady jak i zalety. Przykładowo, „czysty” model statystyczny może być bardziej odporny na nadużycia ze strony delegowanych pracowników, ale z drugiej strony nie umożliwi tak dobrej eksperckiej oceny czynników jakościowych.

Zasady zarządzania w odniesieniu do projektowania i stosowania modelu

W opisie wskazać należy również, czy istnieją odpowiednie zasady zarządzania w odniesieniu do projektowania i stosowania modelu, tj. w szczególności, jaki wpływ na to zagadnienie ma polityka wynagrodzeń, czy zastosowano tzw. chińskie mury, czy proces ten objęty jest kontrolą wewnętrzną etc. Równie istotne jest wskazanie, czy zastosowano model opracowany przez dostawców zewnętrznych – w tym także, przykładowo, stosuje się model opracowany w ramach banku będącego podmiotem dominującym wobec platformy.

Proces proponowania ceny

Z kolei w procesie proponowania ceny (art. 3), w opisie stosownej metody wskazuje się sposób, w jaki w chwili udzielenia pożyczki uwzględnia się wszystkie następujące elementy:

a) zastosowaną stopę procentową wolną od ryzyka, będącą podstawowym komponentem tzw. czynnika dyskontującego, pozwalającego wyceniać przyszłe przepływy pieniężne „na dziś” – zgodnie z założeniem zmiennej wartości pieniądza w czasie;

b) kategorię ryzyka przypisaną właścicielowi projektu, określającą drugi element czynnika dyskontującego – premię za ryzyko;

c) dostępność zabezpieczenia lub gwarancji;

d) wszelkie koszty operacyjne i administracyjne oraz opłaty pobierane przez dostawcę usług finansowania społecznościowego za usługi świadczone w związku z pożyczką;

e) w stosownych przypadkach wszelkie inne ryzyko związane z pożyczką.

5. Wymogi dokumentacji

Przy ocenie ryzyka kredytowego, dokonywanej w procesie proponowania cen pożyczek, dostawcy usług finansowania społecznościowego oceniają obecną i przyszłą zdolność właściciela projektu do wypełnienia zobowiązań finansowych określonych w umowie pożyczki (art. 5 RTS).

6. Czynniki uwzględniane w ocenie ryzyka kredytowego

Konieczne informacje

Zgodnie z art. 6 RTS przy ocenie ryzyka kredytowego związanego z projektami opartymi na finansowaniu społecznościowym lub właścicielami projektów dostawcy usług finansowania społecznościowego uwzględniają wszystkie następujące informacje:

a) opis projektu opartego na finansowaniu społecznościowym;

b) cel pożyczki;

c) strukturę własnościową właściciela projektu;

d) biznesplan będący podstawą projektu opartego na finansowaniu społecznościowym;

e) dostępność zabezpieczenia lub gwarancji.

Dostateczne przepływy pieniężne

Należy przyjąć, że projekt powinien z dużym prawdopodobieństwem być w stanie wygenerować dostateczne przepływy pieniężne, aby umożliwić właścicielowi spłatę zobowiązań w całości. Jako dobrą praktykę, w pożyczkach zawsze należy określać cel udzielonego finansowania, którego właściciel projektu musi się trzymać. Niezbędne jest również zagwarantowanie, aby beneficjent rzeczywisty właściciela projektu realnie w projekcie uczestniczył, angażując odpowiednie kapitały własne.

Informacje dodatkowe

Aby właściwie ocenić projekt, dostawca usług finansowania społecznościowego powinien wziąć pod uwagę także:

a) dochody i przepływy pieniężne wygenerowane przez projekt w ciągu ostatnich 2 lat, o ile takie informacje są dostępne;

b) oczekiwane dochody i przepływy pieniężne wygenerowane przez projekt w różnych scenariuszach – negatywnych, neutralnych i pozytywnych, jak również

c) bieżącą i prognozowaną sytuację finansową właściciela projektu, w tym wszelkie inne istniejące pożyczki i zobowiązania (art. 7 RTS), a także udzielone na ich potrzeby zabezpieczenia.

7. Zabezpieczenia

Badanie dokładności wyceny oraz skuteczności i wykonalności zabezpieczeń i udzielanych gwarancji

Na podstawie RTS, platforma crowdfundingowa jest również zobowiązana do badania dokładności wyceny, a także skuteczności i wykonalności zabezpieczeń i gwarancji udzielanych na zabezpieczenie pożyczek inwestorów. W związku z tym, inwestorzy mogą zasadnie oczekiwać, że zabezpieczenie nie będzie miało pustego, fikcyjnego charakteru. Powinno być ono wycenione w sposób rzetelny – najlepiej przez uprawnionego biegłego.

Wykorzystanie ceny z aktywnego rynku

W przypadku zabezpieczeń, których przedmiotem jest walor notowany na odpowiednim rynku (np. akcje spółki giełdowej, w szczególności „spółki matki” właściciela projektu) celowym jest wykorzystanie ceny z aktywnego rynku. Cena powinna, w każdym przypadku, w którym to możliwe, opierać się na konkretnych, obserwowalnych danych, czy to finansowych, czy to techniczno-ekonomicznych.

Wartość rynkowa dla wymuszonej sprzedaży

Co istotne w kontekście wyceny zabezpieczeń, warto również zwracać uwagę na dobrą praktykę podawania w ramach wyceny tzw. wartości rynkowej dla wymuszonej sprzedaży. Wartość rynkowa dla wymuszonej sprzedaży (WRW) oznacza wartość rynkową przy uwzględnieniu założenia, że istnieją ograniczenia czasowe dla sfinalizowania transakcji, które nie mogą być uznane za wystarczające. Ograniczony jest okres reklamy i marketingu, okres negocjowania ceny oraz ograniczenia w wyborze potencjalnych kontrahentów. W ten sposób inwestor ma świadomość, ile realnie odzyska w przypadku konieczności szybkiego spieniężenia np. nieruchomości.

8. Podsumowanie

Kompleksowy model ochrony

Z perspektywy inwestora, CrowdfundingR oraz RTS tworzą kompleksowy model ochrony, pozwalający na rzetelną ocenę projektów, których finansowanie jest umożliwiane. Nie eliminuje to możliwych strat, jednak pozwala inwestorom rzetelnie przygotować się do podjęcia decyzji inwestycyjnej i podjąć ją w warunkach relatywnie szerokiego dostępu do informacji, zarówno o samej sytuacji finansowej właściciela projektu (opisanej w ramach arkusza kluczowych informacji) jak i o metodyce, jaką stosuje profesjonalny podmiot – platforma crowdfundingowa.

Zdywersyfikowany, nowoczesny system finansowy

Należy w tym zakresie życzyć sobie, aby rynek crowdfundingu w Polsce prężnie się rozwijał i mógł w przyszłości stanowić istotne uzupełnienie finansowania bankowego oraz rynku papierów wartościowych. Bowiem tylko zdywersyfikowany, nowoczesny system finansowy może przyczynić się do rozwoju gospodarczego oraz promowania dobrobytu obywateli.