Regulacje unijne a regulacje światowe

Aktualnie obowiązujące standardy raportowania zrównoważonego rozwoju ESRS (European Sustainability Reporting Standards) odwołują się i zostały przygotowane w oparciu o wymagania:

Oznacza to, że standardy te są zgodne z globalnymi ramami raportowania i stanowią część szerokiego, międzynarodowego ekosystemu regulacji ESG. Dzięki temu podejściu możliwe jest ujednolicenie zasad raportowania ESG, co poprawia porównywalność informacji i ułatwia globalnym inwestorom ocenę ryzyk oraz szans związanych z działalnością firm. Zwiększa to również zgodność raportowanych danych z międzynarodowymi oczekiwaniami rynków kapitałowych, dzięki czemu przedsiębiorstwa raportujące w Europie mogą jednocześnie spełniać wymagania obowiązujące w USA, Azji czy Australii – i na odwrót.

Ponadto, integracja ESRS ze standardami TNFD i SBTi pozwala na skuteczniejsze zarządzanie ryzykiem klimatycznym i środowiskowym. Firmy nie tylko zobowiązują się do raportowania emisji oraz wpływu na środowisko, ale również do podejmowania działań w celu ich ograniczenia zgodnie z naukowo określonymi celami klimatycznymi. W efekcie, europejskie przedsiębiorstwa mogą szybciej dostosować swoje strategie do globalnych celów neutralności klimatycznej i ochrony bioróżnorodności.

Kolejnym istotnym aspektem jest harmonizacja regulacji między UE a innymi gospodarkami. Chociaż ESRS zostały opracowane jako europejskie standardy, ich kompatybilność z ISSB czy TCFD sprawia, że mogą stać się wzorem dla krajów, które dopiero wdrażają własne regulacje ESG. Przykładem są Japonia, Kanada, Australia czy Wielka Brytania, gdzie przepisy dotyczące raportowania bazują na już obowiązujących standardach raportowania, a Nowa Zelandia jasno wskazała, że przygotowując swoje regulacje, bazowała na standardach wypracowanych w UE (https://sustainablefinance.nz/wp-content/uploads/2024/11/ITAG-Taxonomy-Full-Recommendations-Report-FINAL.pdf). Wskazuje to, że UE wyznacza globalne drogowskazy – zatem upraszczając czy deregulując lokalne wymagania, nie uchroni to biznesu przed wymaganiami stawianymi przez partnerów biznesowych spoza UE.

Inwestorzy i ESG jako globalny czynnik inwestycyjny

Wzrost wymagań ESG nie wynika jedynie z regulacji – coraz większą rolę odgrywają także inwestorzy instytucjonalni, rynki finansowe i konsumenci, którzy oczekują transparentnych działań w zakresie ochrony klimatu, praw człowieka i zarządzania ryzykiem. Przykładem może być dynamiczny rozwój funduszy ESG – według danych Morningstar, globalne aktywa w funduszach ESG osiągnęły ponad 2,8 biliona dolarów w 2023 r. (https://www.morningstar.com/sustainable-investing/global-esg-fund-flows-increase-q4). Jednak w 2022 r. nastąpił ich spadek w wyniku presji makroekonomicznej i wycofywania kapitału z niektórych funduszy. Wzrost w 2023 r. był szczególnie zauważalny w Europie, gdzie regulacje ESG są najbardziej rygorystyczne.

Światowe trendy regulacji ESG

Coraz więcej krajów wdraża obowiązkowe raportowanie ESG, dostosowując swoje przepisy do międzynarodowych standardów. Japonia planuje wdrożenie standardów krajowych opartych na ISSB do swojego krajowego systemu raportowania dla spółek giełdowych, co wpłynie na ponad 4 000 firm.

Kanada

Kanada natomiast wprowadza obowiązek ujawniania emisji gazów cieplarnianych dla dużych spółek oraz przedsiębiorstw ubiegających się o wsparcie rządowe, co ma na celu zwiększenie przejrzystości i odpowiedzialności korporacyjnej.

Stany Zjednoczone

Podobne działania podejmują Stany Zjednoczone, gdzie Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) w 2024 r. przyjęła przepisy wymagające od firm raportowania ryzyk związanych z klimatem, ich wpływu na strategię i model biznesowy, jak również raportowanie emisji z Zakresu 1, 2 (https://www.sec.gov/newsroom/press-releases/2024-31). Nowe regulacje mogą objąć około 7 000 firm (https://www.esgdive.com/news/sec-final-climate-rule-scope-3-out-phased-approach-scope-1-scope-2/709420/) i znacząco wpłynąć na politykę klimatyczną korporacji.

Chiny

Z kolei Chiny rozwijają własne standardy raportowania ESG, które będą obowiązywały największe spółki giełdowe i przedsiębiorstwa państwowe, odgrywające kluczową rolę w gospodarce tego kraju. Standardy mają być wdrażane etapowo, a do 2030 r. mają objąć docelową ilość spółek.

Indie

Indie również podjęły kroki w tym kierunku, wprowadzając obowiązek raportowania ESG dla 1 000 największych firm notowanych na giełdzie w ramach Business Responsibility and Sustainability Reporting (BRSR) (https://www.sebi.gov.in/sebi data/commondocs/may-2021/Business%20responsibility%20and%20sustainability%20reporting%20by%20listed%20entitiesAnnexure1 p.PDF).

Wielka Brytania

Tymczasem Wielka Brytania (https://www.gov.uk/government/publications/tcfd-aligned-disclosure-application-guidance/task-force-on-climate-related-financial-disclosure-tcfd-aligned-disclosure-application-guidance) i Szwajcaria (https://www.admin.ch/gov/en/start/documentation/media-releases.msg-id-91859.html) zdecydowały się m.in. na wdrożenie rekomendacji TCFD jako obowiązujących standardów raportowania ryzyka klimatycznego.

Świat zmierza w kierunku większej przejrzystości, a ESG przekształca się z dobrowolnej inicjatywy w kluczowy element strategii biznesowej i regulacji finansowych.

Transformacja energetyczna czyli przyszłość bez paliw kopalnych

Zmiany w polityce ESG idą w parze z transformacją energetyczną. Świat odchodzi od paliw kopalnych, a inwestycje w odnawialne źródła energii biją kolejne rekordy.

W 2024 r. aż 92,5% nowej mocy energetycznej na świecie pochodziło z OZE (https://cleantechnica.com/2025/03/26/92-5-of-new-power-capacity-added-worldwide-in-2024-was-from-renewables/), ale udział ten różni się w zależności od regionu. Chiny, UE i Indie dominują w inwestycjach, podczas gdy USA nadal częściowo stawiają na gaz ziemny jako źródło przejściowe. Chiny zainstalowały niemal 374 GW nowych mocy w panelach słonecznych (https://www.independent.co.uk/news/china-washington-antonio-guterres-europe-united-states-b2721743.html). Równocześnie rośnie znaczenie technologii magazynowania energii, wodoru oraz energii jądrowej jako uzupełnienia miksu energetycznego.

Chile, jako jedno z najbardziej zaawansowanych państw w dziedzinie OZE w Ameryce Południowej, zacieśniło współpracę z Chinami w zakresie odnawialnych źródeł i magazynowania energii (https://www.reuters.com/sustainability/climate-energy/china-chile-energy-chiefs-meet-talk-renewables-electricity-2025-04-01/). Podobnie inne kraje Ameryki Łacińskiej, takie jak Brazylia czy Meksyk, przyspieszają rozwój farm wiatrowych i fotowoltaicznych.

Międzynarodowa Agencja Energii (IEA) ostrzega, że obecne tempo rozwoju OZE jest niewystarczające i wymaga większych inwestycji w sieci elektroenergetyczne oraz magazynowanie energii. Prognozy wskazują, że świat może nie osiągnąć celu potrojenia mocy odnawialnych do 2030 r., co utrudni realizację celów klimatycznych określonych w Porozumieniu Paryskim.

Inwestorzy i kapitał a ESG

Inwestorzy instytucjonalni odgrywają kluczową rolę w przyspieszaniu zrównoważonego rozwoju. Banki i fundusze inwestycyjne coraz częściej wymagają od firm dostosowania się do wymogów klimatycznych. Przykładem jest ograniczenie finansowania projektów węglowych przez główne banki, a także wzrost funduszy skoncentrowanych na inwestycjach ESG.

Z kolei w USA i niektórych innych krajach toczy się debata, czy ESG powinno być traktowane jako priorytet czy jedynie dodatkowy czynnik przy ocenie inwestycji. Niektóre konserwatywne rządy starają się ograniczać wpływ ESG na decyzje inwestycyjne, uznając je tylko za polityczne narzędzie.

Podsumowanie

Świat zmierza ku większej przejrzystości i precyzji raportowania ESG, transformacji energetycznej oraz odpowiedzialnemu zarządzaniu. Wzrost liczby regulacji ESG oraz międzynarodowych standardów sprawia, że firmy nie mogą już ignorować wymogów dotyczących zrównoważonego rozwoju ani znacząco wycofywać się z podjętych działań. Choć ilość regulacji wymagałaby uproszczenia i większej integracji, nie można powiedzieć, że zrównoważony rozwój dzieje się tylko w UE. W perspektywie kolejnych lat ESG stanie się nie tylko obowiązkiem regulacyjnym, ale także fundamentem gospodarki przyszłości, wpływając na strategie inwestycyjne, modele biznesowe i kształtowanie polityki energetycznej, odpornej na skutki zmiany klimatu i wyzwania przyszłości.

Poinformowanie osoby fizycznej o incydencie naruszenia ochrony jej danych osobowych to oficjalne poinformowanie o zdarzeniu, które mogło wpłynąć na poufność, integralność lub dostępność jej danych osobowych. Jest to kluczowy obowiązek wynikający z art. 34 RODO, mający na celu ochronę praw i wolności osób, których dane zostały naruszone.

Administrator danych ma obowiązek zawiadomienia osób fizycznych tylko w przypadkach, gdy naruszenie może powodować wysokie ryzyko dla ich praw i wolności. Celem takiego zawiadomienia jest umożliwienie osobom, których dane dotyczą, podjęcia odpowiednich działań zapobiegawczych i ochronnych, a tym samym ograniczenie możliwych szkód. Zawiadomienie powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, w sposób jasny i zrozumiały, umożliwiający osobom dotkniętym incydentem podjęcie odpowiednich kroków.

Administrator nie musi zawiadamiać wszystkich osób dotkniętych naruszeniem, jeśli wysokie ryzyko występuje jedynie dla określonej grupy. W takim przypadku zawiadomienie powinno być skierowane tylko do tych osób, dla których konsekwencje naruszenia mogą być istotne.

Cel zawiadomienia osób fizycznych

Celem zawiadomienia o naruszeniu ochrony danych osobowych jest:

Wyjątki od obowiązku zawiadomienia

Ogólne rozporządzenie o ochronie danych przewiduje sytuacje, w których administrator może odstąpić od obowiązku informowania osób o naruszeniu ich danych, nawet jeśli incydent wiąże się z wysokim poziomem ryzyka. Zgodnie z art. 34 ust. 3 RODO, obowiązek ten nie występuje, jeśli zostanie spełniony przynajmniej jeden z określonych w tym przepisie warunków:

1. Informacje były odpowiednio zabezpieczone przed naruszeniem – jeśli dane były zaszyfrowane w sposób, który uniemożliwia ich odczytanie przez osoby nieuprawnione (np. silne szyfrowanie AES-256), a klucz szyfrujący nie został naruszony, zaś w przypadku pseudonimizacji danych – jeżeli dane są zabezpieczone tak, że nie można ich łatwo powiązać z konkretną osobą.
2. Administrator podjął skuteczne środki eliminujące ryzyko po naruszeniu – jeżeli administrator po naruszeniu natychmiast wdrożył środki, które uniemożliwiły dalsze wykorzystanie danych przez osoby nieuprawnione (np. zmiana haseł w systemie, wycofanie kompromitowanych danych dostępowych, cofnięcie dostępu do plików).
3. Zawiadomienie wymagałoby niewspółmiernie dużego wysiłku – jeśli zidentyfikowanie i powiadomienie wszystkich osób fizycznych jest niemożliwe lub nadmiernie trudne, administrator może zastosować alternatywną metodę informowania, np.:
   • opublikować komunikat na swojej stronie internetowej,
   • zamieścić ogłoszenie w lokalnej prasie,
   • wykorzystać inne kanały publiczne do poinformowania osób poszkodowanych.

Zawiadamianie osób, których dane dotyczą, o naruszeniach ochrony danych osobowych

Administratorzy mają obowiązek zapewnić, że osoby, których dane zostały naruszone, zostaną o tym odpowiednio poinformowane. Zawiadomienie powinno być przekazane niezwłocznie, w sposób zrozumiały i za pomocą odpowiednich środków komunikacji. Prawidłowe przekazanie informacji umożliwia osobom poszkodowanym podjęcie działań zapobiegających dalszym negatywnym skutkom naruszenia.

Niezwłoczne zawiadomienie osób, których dane dotyczą

Zgodnie z motywem 86 RODO, w przypadku gdy naruszenie może skutkować poważnym zagrożeniem dla praw lub wolności osoby fizycznej, administrator ma obowiązek przekazać jej stosowną informację niezwłocznie. Szybkie zawiadomienie pozwala osobom dotkniętym naruszeniem wdrożyć środki ochronne, takie jak zmiana haseł, zastrzeżenie dokumentów tożsamości czy kontakt z instytucjami finansowymi. Przy określaniu momentu zawiadomienia należy uwzględnić:

Wyjątek od niezwłocznego zawiadomienia

Administrator może wyjątkowo opóźnić przekazanie informacji, jeśli organ ścigania badający okoliczności naruszenia uzna, że natychmiastowe zawiadomienie mogłoby utrudnić postępowanie. W takim przypadku zawiadomienie powinno nastąpić po zakończeniu działań organów ścigania.

Zrozumiałe zawiadomienie osób, których dane dotyczą

Zawiadomienie powinno być zwięzłe, przejrzyste, zrozumiałe i łatwo dostępne. Należy je sformułować w sposób jasny i prosty, dostosowany do odbiorcy, aby uniknąć sytuacji, w której osoba poszkodowana nie zrozumie zagrożenia lub koniecznych działań ochronnych.

Zakaz łączenia zawiadomienia z innymi komunikatami

Administratorzy nie mogą dołączać zawiadomienia do reklam, newsletterów, materiałów promocyjnych ani innych wiadomości niezwiązanych z naruszeniem.

Metody zawiadamiania osób, których dane dotyczą

Zawiadomienia powinny być indywidualne i bezpośrednie, dostosowane do sposobu komunikacji z osobami, których dane zostały naruszone.

Publiczny komunikat

Jeżeli indywidualne zawiadomienie każdej osoby wymagałoby niewspółmiernie dużego wysiłku, administrator może zastosować publiczny komunikat, np.:

Publiczne komunikaty nie mogą być jedyną formą zawiadomienia, jeśli administrator jest w stanie skontaktować się z osobami indywidualnie.

Utrudnienia z dotarciem zawiadomienia do osoby, której dane dotyczą

Jeśli administrator nie jest w stanie skutecznie zawiadomić osoby przy użyciu wybranej metody (np. nieaktualny adres e-mail), powinien:

Dokumentowanie procesu zawiadamiania

Administrator musi udokumentować sposób zawiadomienia oraz móc wykazać, że podjął wszelkie uzasadnione działania w celu poinformowania osób poszkodowanych.

Informacje, które należy przekazać osobom, których dane dotyczą

Administratorzy mają obowiązek przekazania osobom fizycznym jasnych i precyzyjnych informacji o naruszeniu ochrony danych osobowych. Informacje te powinny umożliwić osobom, których dane dotyczą, zrozumienie incydentu oraz podjęcie skutecznych działań zapobiegawczych. Zgodnie z motywem 86 RODO, zawiadomienie powinno zawierać opis charakteru naruszenia oraz zalecenia dotyczące minimalizacji możliwych negatywnych skutków. Przepisy określają minimalne wymagania w zakresie przekazywanych informacji, które muszą znaleźć się w zawiadomieniu.

Informacja o naruszeniu ochrony danych osobowych powinna zostać przekazana w sposób zrozumiały i przejrzysty – tak, aby jej treść była czytelna dla każdej osoby. Jak stanowi art. 34 ust. 2 RODO, komunikat ten powinien zawierać co najmniej następujące elementy:

Wyjaśnienie rodzaju i okoliczności naruszenia danych osobowych

Informacje o administratorze i podmiotach przetwarzających

Okoliczności naruszenia ochrony danych

Możliwe konsekwencje naruszenia dla osób, których dane dotyczą

Środki podjęte przez administratora w celu ograniczenia skutków naruszenia

Zalecenia dotyczące działań, które osoba powinna podjąć we własnym zakresie

Informacje kontaktowe osoby odpowiedzialnej za udzielanie wyjaśnień – imię, nazwisko oraz dane kontaktowe Inspektora Ochrony Danych lub innego wyznaczonego przedstawiciela, z którym można się skontaktować w sprawie szczegółów dotyczących naruszenia.

Błędy, których należy unikać w zawiadomieniach

1. Nieprecyzyjny lub ogólnikowy opis zdarzenia. Należy unikać zbyt ogólnych informacji, które nie pozwalają osobie poszkodowanej ocenić zagrożenia. Należy podać konkretne kategorie danych, które zostały naruszone (np. PESEL, dane bankowe, dane medyczne).
2. Brak konkretnych zaleceń. Należy podać konkretne kroki, jakie osoba powinna podjąć (np. zmiana hasła, zgłoszenie naruszenia do banku, monitoring konta bankowego).
3. Niekompletne dane kontaktowe. Osoby dotknięte naruszeniem powinny mieć łatwy dostęp do osoby odpowiedzialnej za udzielenie informacji, np. inspektora ochrony danych.
4. Brak związku między skutkami a naruszeniem. Przykładowo, jeśli naruszenie dotyczyło wycieku numerów PESEL, informowanie o zagrożeniu związanym z utratą dostępu do kont bankowych może wprowadzać w błąd, jeśli nie było to realnym zagrożeniem.

Sankcje za brak powiadomienia

Zaniechanie poinformowania osób, których dane zostały naruszone, mimo że wymaga tego RODO, może skutkować poważnymi konsekwencjami – zarówno prawnymi, jak i finansowymi oraz wizerunkowymi dla administratora. Jednym z najpoważniejszych zagrożeń jest ryzyko nałożenia kary pieniężnej przez właściwy organ nadzorczy.

Jak wynika z art. 83 ust. 4 RODO, niewywiązanie się z obowiązku informowania osób o naruszeniu ich danych osobowych może skutkować nałożeniem administracyjnej kary pieniężnej w wysokości do 10 milionów euro lub – w przypadku firm – do 2% globalnego rocznego obrotu za poprzedni rok, w zależności od tego, która z tych wartości jest wyższa.

Organ nadzorczy, analizując naruszenie, bierze pod uwagę różne czynniki, m.in.:

Jak uniknąć konsekwencji?

Aby uniknąć sankcji, administratorzy powinni:

Czym jest ślad węglowy

Ślad węglowy to całkowita ilość gazów cieplarnianych (GHG), głównie dwutlenku węgla (CO₂), emitowanych do atmosfery w wyniku działalności człowieka, organizacji lub produktu. Emisje te są zwykle mierzone w ekwiwalentach metrycznych ton CO₂ (CO_2e), aby uwzględnić wpływ różnych gazów, takich jak metan (CH₄) i podtlenek azotu (N₂O), które mają wyższy potencjał globalnego ocieplenia niż CO₂.

Zakresy śladu węglowego

Ślad węglowy firmy jest zazwyczaj dzielony na trzy kategorie, znane jako Zakres 1, Zakres 2 i Zakres 3, zgodnie z Protokołem Gazów Cieplarnianych (Greenhouse Gas Protocol), najbardziej powszechnie stosowanym światowym standardem pomiaru emisji GHG:

Łańcuch dostaw i jego wpływ na ślad węglowy

Łańcuch dostaw to system obejmujący wszystkie etapy zaangażowane w produkcję, a następnie dostarczenie produkty (lub usługi) począwszy od dostawców surowców do końcowego konsumenta.

Jak wynika z przedstawionej definicji – łańcuch dostaw odnosi się do całej sieci podmiotów, zasobów, procesów i technologii zaangażowanych w tworzenie i dostarczanie produktu lub usługi. Obejmuje wszystko od pozyskiwania surowców po produkcję, transport, magazynowanie i dystrybucję.

Złożoność i globalny charakter łańcucha dostaw oznaczają, że jest on głównym źródłem śladu węglowego firmy, szczególnie w obszarze emisji Zakresu 3. Każdy krok w łańcuchu dostaw generuje emisje, niezależnie od tego, czy są one związane z pojazdami transportowymi, zużyciem energii w procesach produkcyjnych, czy zachowaniem dostawców.

Wpływ na ślad węglowy

Wpływ na ślad węglowy w łańcuchu dostaw mają:

Wiele organizacji pozyskuje surowce z różnych części świata, co często prowadzi do długich tras transportowych, które zwiększają emisje.

Procesy produkcyjne dostawców mogą znacznie różnić się pod względem efektywności energetycznej, przy czym niektóre z nich korzystają z odnawialnych źródeł energii, a inne opierają się głównie na paliwach kopalnych.

Niewydajne łańcuchy dostaw mogą prowadzić do nadprodukcji, marnotrawstwa i dodatkowych emisji związanych z utylizacją nadwyżek materiałów lub produktów.

Poprzez rozwikłanie problemów związanych z nieefektywnością i współpracę z dostawcami w celu poprawy praktyk zrównoważonego rozwoju, organizacje mogą znacznie zmniejszyć swój całkowity ślad węglowy.

Emisje w łańcuchu dostaw

Emisje w łańcuchu dostaw zazwyczaj dzielą się na kilka kategorii:

1. Emisje związane z transportem – transport towarów, niezależnie od tego, czy odbywa się drogą morską, powietrzną, lądową, czy kolejową, jest głównym źródłem emisji w łańcuchu dostaw. Transport lotniczy jest szczególnie intensywny pod względem emisji, podczas gdy transport morski i kolejowy mają zazwyczaj mniejszy ślad węglowy.
2. Emisje związane z produkcją – produkcja surowców i dóbr może generować znaczne emisje, szczególnie w branżach takich jak cement, stal czy chemikalia, gdzie procesy produkcyjne są energochłonne.
3. Zużycie energii – fabryki, magazyny i centra dystrybucyjne zużywają energię na oświetlenie, ogrzewanie i chłodzenie. Jeśli energia ta pochodzi z paliw kopalnych, wynikające z tego emisje mogą być znaczące.
4. Odpady i nieefektywności – nadprodukcja, odpady opakowaniowe i utylizacja niesprzedanych lub zwróconych towarów również przyczyniają się do śladu węglowego łańcucha dostaw.

Narzędzia do pomiaru śladu węglowego

Pomiar śladu węglowego organizacji – szczególnie w łańcuchu dostaw – wymaga metodycznego i przejrzystego podejścia. Istnieje kilka uznanych narzędzi dostępnych w tym celu:

1. Protokół Gazów Cieplarnianych (GHG Protocol) jest to najbardziej powszechnie uznawany standard pomiaru emisji. Zawiera wytyczne, jak rozliczać emisje we wszystkich trzech zakresach.
2. Ocena cyklu życia (LCA) – ta metoda ocenia wpływ produktu na środowisko przez cały jego cykl życia, od pozyskiwania surowców po utylizację. LCA jest szczególnie przydatna w ocenie śladu węglowego produktów.
3. Audyt dostawców i zbieranie danych: Wiele firm współpracuje bezpośrednio ze swoimi dostawcami w celu zbierania danych dotyczących zużycia energii, emisji i generowania odpadów. To pomaga stworzyć dokładniejszy obraz emisji związanych z określonymi produktami lub usługami.
4. Kalkulatory śladu węglowego: Istnieją również cyfrowe narzędzia i kalkulatory, które pozwalają firmom oszacować swój ślad węglowy na podstawie danych wejściowych, takich jak zużycie energii, metody transportu i procesy produkcyjne.

Wśród najpopularniejszych metod warto wymienić:

Metoda oparta na wydatkach – polega na szacowaniu emisji dla towarów (surowców) i usług poprzez gromadzenie danych dotyczących wartości ekonomicznej nabytych towarów lub usług. Następnie, uzyskane wartości mnoży są przez odpowiednie wskaźniki emisji.

Metoda średnich danych – polega na szacowaniu emisji dla towarów lub usług poprzez gromadzenie danych dotyczących nabytych towarów lub usług. Uzyskane dane następnie mnoży się przez odpowiednie wskaźniki emisji dobrany z ogólnodostępnych lub komercyjnych baz danych LCA.

Metoda specyficzna dla dostawcy – polega na wykorzystaniu danych pozyskanych od dostawcy. Dane te są najczęściej pozyskiwane z komercyjnych baz danych LCA.

Redukcja śladu węglowego: Metody i dobre praktyki

Redukcja emisji w całym łańcuchu dostaw jest trudnym zadaniem, ponieważ często wymaga zaangażowania wielu interesariuszy, z których każdy ma własny wpływ na środowisko.

Ponadto w łańcuchu dostaw redukcja jest korzystna nie tylko dla środowiska, ale także dla wyników biznesowych i reputacji przedsiębiorstwa. Przykładowe metody zmniejszania emisji w łańcuchu dostaw:

Efektywność energetyczna

Poprawa efektywności energetycznej w zakładach produkcyjnych może prowadzić do znaczących redukcji emisji. Może to obejmować modernizację maszyn, wdrożenie systemów zarządzania energią lub przejście na niskoemisyjne źródła energii.

Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w operacjach łańcucha dostaw może drastycznie zmniejszyć emisje. Wiele firm współpracuje obecnie z dostawcami, aby zachęcać lub wymagać korzystania z energii słonecznej, wiatrowej lub innych odnawialnych źródeł.

Optymalizacja transportu

Przejście na środki transportu o niższej emisji CO₂, takie jak koleje zamiast ciężarówek lub statki zamiast transportu lotniczego, może znacząco zmniejszyć emisje.

Oprogramowanie do optymalizacji tras może pomóc zespołom logistycznym w ograniczeniu zbędnych podróży, zmniejszając zużycie paliwa i emisje.

Zrównoważone pozyskiwanie surowców

Współpraca z dostawcami, którzy priorytetowo traktują zrównoważony rozwój – np. tymi, którzy korzystają z materiałów pochodzących z recyklingu lub stosują energooszczędne procesy produkcyjne – może zmniejszyć ogólny ślad węglowy produktu.

Przejrzystość łańcucha dostaw i audyty pomagają firmom zidentyfikować najbardziej emisyjne obszary w ich łańcuchu wartości i współpracować z dostawcami w celu poprawy praktyk.

Gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ)

Redukcja odpadów poprzez lepsze prognozowanie popytu, recykling i ponowne wykorzystanie materiałów może zmniejszyć emisje. Organizacje, które przyjmują modele gospodarki obiegu zamkniętego, w których minimalizuje się odpady, a produkty są ponownie wykorzystywane, mogą znacznie obniżyć swój ślad węglowy.

Redesign produktów pod kątem długowieczności również pomaga zmniejszyć emisje, ponieważ produkty, które działają dłużej, generują mniej odpadów i wymagają mniej zasobów do ich wymiany.

Korzyści wynikające z redukcji śladu węglowego

Korzyści z redukcji emisji CO₂ w łańcuchu dostaw są wieloaspektowe, obejmując zarówno korzyści środowiskowe, finansowe, jak i wizerunkowe:

Wraz z rosnącą liczbą regulacji, takich jak dyrektywa CSRD oraz rozporządzenie SFDR, organizacje muszą ujawniać swój wpływ na środowisko. Redukcja emisji pomaga im zachować zgodność i unikać potencjalnych kar.

Środki poprawiające efektywność energetyczną oraz redukcję odpadów często prowadzą do obniżenia kosztów operacyjnych. Koszty transportu i produkcji mogą być również zminimalizowane dzięki wdrożeniu zrównoważonych praktyk.

Konsumenci, inwestorzy i inni interesariusze coraz bardziej doceniają przedsiębiorstwa, które podejmują realne działania w celu zmniejszenia swojego wpływu na środowisko. Silne wyniki w zakresie zrównoważonego rozwoju mogą zwiększyć lojalność klientów i przyciągnąć konsumentów świadomych ekologicznie.

Zmniejszenie zależności od procesów i materiałów o wysokiej emisji CO₂ może pomóc firmom ograniczyć ryzyko związane z niedoborem zasobów, zmiennością cen energii oraz przyszłymi zmianami regulacyjnymi.

Organizacje inwestujące w zrównoważone technologie i praktyki często zyskują przewagę konkurencyjną, rozwijając nowe produkty lub usługi, które odpowiadają na rosnące zapotrzebowanie na ekologiczne rozwiązania.

Jak wynika z powyższego – redukcja śladu węglowego w łańcuchu dostaw jest nie tylko koniecznością ekologiczną, ale również strategiczną decyzją biznesową. Poprzez identyfikację i pomiar emisji, wdrażanie strategii redukcji oraz zgodność z wymogami prawnymi, organizacje mogą wnieść istotny wkład w walkę ze zmianami klimatycznymi, jednocześnie czerpiąc korzyści finansowe i wizerunkowe. W nadchodzących latach, wraz ze zwiększeniem liczby regulacji i rosnącym popytem konsumentów na zrównoważony rozwój, firmy, które podejmą aktywne działania w celu zazielenienia swoich łańcuchów dostaw, będą miały lepsze perspektywy na przyszłość.

Co do zasady pracodawca ma prawo do samodzielnego kształtowania obowiązujących u niego zasad wynagradzania pracowników i stawek wynagrodzenia, w praktyce zależnie m.in. od swojej sytuacji finansowej. Zgodnie z przepisami KP wysokość oraz zasady przyznawania pracownikom stawek wynagrodzenia za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, a także innych (dodatkowych) składników wynagrodzenia, jeżeli zostały one przewidziane z tytułu wykonywania określonej pracy ustala każdy pracodawca w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy lub w umowie o pracę. Kwestia wysokości wynagrodzenia za pracę jest też zawsze obowiązkowym elementem umowy o pracę zawieranej z pracownikiem (umowa ma określać m.in. wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia).

Ograniczenia w ustalaniu wynagrodzenia

Jednak swoboda pracodawcy w kształtowaniu wynagrodzeń pracowników nie jest nieograniczona. W ustalaniu wysokości wynagrodzenia pracowników pracodawca jest ograniczony powszechnie obowiązującymi przepisami prawa pracy. Wytyczne i ograniczenia w tym zakresie zawierają przede wszystkim przepisy Kodeksu pracy.

Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z jednej lub kilku przyczyn określonych w art. 18^3a § 1 KP, którego skutkiem jest w szczególności m.in. niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę – chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami (art. 18^3b § 1 pkt 2 KP).

Dodatkowo, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy, kwalifikacji wymaganych przy jej wykonywaniu, ilości i jakości świadczonej pracy, pracodawca nie może wypłacać pracownikom wynagrodzenia niższego niż minimalne wynagrodzenie za pracę określane na każdy rok kalendarzowy, na podstawie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. W przypadku pracowników tzw. sfery budżetowej granice (tzw. widełki) wynagrodzeń wynikają z przepisów rozporządzeń wykonawczych do ustaw, np. do ustawy o służbie cywilnej; ustalając wynagrodzenie tym pracownikom pracodawca nie może wykroczyć poza te granice (widełki).

Konsekwencje nierównego wynagradzania pracowników

Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów (art. 18^3d KP). Dodatkowo postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, nie obowiązują. Także postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy (np. mianowania, powołania), naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu są nieważne. Zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy, a w razie braku takich przepisów – postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami niemającymi charakteru dyskryminacyjnego.

Aby uniknąć tych konsekwencji pracodawca powinien mieć na względzie wskazane przepisy Kodeksu pracy dotyczące ustalania wysokości wynagrodzenia pracowników jako jednego z warunków zatrudnienia. Pracodawca powinien również być przygotowany na udowodnienie, że wynagrodzenia otrzymywane przez pracowników odpowiadają w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniają ilość i jakość świadczonej pracy, nie są dyskryminujące oraz, że wszyscy pracownicy są równo traktowani w zakresie wynagrodzenia za pracę.

Równe wynagrodzenia za jednakową pracę

Wbrew prezentowanej dość często opinii z przepisów KP nie wynika obowiązek pracodawcy zagwarantowania pracownikom zatrudnionym na takich samych stanowiskach lub wykonujących tego samego rodzaju pracę równych (takich samych) wynagrodzeń. Oprócz tego, że na wysokość wynagrodzenia pracowników ma mieć wpływ rodzaj wykonywanej pracy, kwalifikacje wymagane przy jej wykonywaniu, ilość i jakość świadczonej pracy, z przepisu art. 18^3c § 1 KP wynika, że pracownicy mają prawo do jednakowego wynagrodzenia, ale za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości.

Zgodnie z definicją ustawową, zawartą w art. 18^3c § 3 KP, pracami o jednakowej wartości są prace, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych dokumentami przewidzianymi w odrębnych przepisach lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku. Natomiast nie ma ustawowej definicji „prac jednakowych”. W doktrynie prawa pracy i orzecznictwie SN przyjmuje się, że prace jednakowe to prace takie same pod względem rodzaju, kwalifikacji koniecznych do ich wykonywania, warunków, w jakich są świadczone, a także – ilości i jakości. W świetle tych definicji stanowisko pracy może stanowić kryterium porównawcze w ramach ustalania „jednakowej pracy”, ale nie jest ono wyłączne. Prace tożsame pod względem rodzaju i kwalifikacji wymaganych do ich wykonywania na tych samych stanowiskach pracy funkcjonujących u danego pracodawcy mogą różnić się co do ilości i jakości (rozumianej jako sposób wywiązywania się z powierzonych obowiązków), a wówczas nie są pracami jednakowymi w rozumieniu art. 18^3c § 1 KP. Oceniając prawo pracowników do wynagrodzenia za pracę jednakową, konieczne jest zatem uwzględnienie jakości i rezultatów świadczonej pracy (postanowienie SN z 27.1.2022 r., II PSK 199/21, Legalis). Z uzasadnienia do tego orzeczenia wynika, że w konkretnym przypadku, mimo tego, że nazwa stanowiska pracy jest taka sama dla pracowników, to szeroko rozumiany zakres obowiązków wykonywanych na tych stanowiskach może być różny. Uzasadnia to różnice w wynagrodzeniach pracowników zatrudnionych na tych samych stanowiskach.

„Wyjściowe” wynagrodzenie pracownika

W praktyce dość często występuje problem niekorzystnego zróżnicowania wynagrodzenia dotychczasowych pracowników z nowozatrudnionymi pracownikami, którzy już „na starcie” otrzymują wynagrodzenia wyższe niż pracownicy, którzy już są zatrudnieni u pracodawcy, nierzadko przez wiele lat. „Starzy” pracownicy czują się pokrzywdzeni (tzn. dyskryminowani) i część z nich po bezskutecznym ubieganiu się u pracodawcy o podwyżkę odwołuje się do sądów pracy.

Rozstrzygając jedną z takich spraw, SN w uzasadnieniu do wyroku z 9.11.2021 r. (I PSKP 27/21, Legalis) stwierdził, że „punktem wyjścia jest art. 78 § 1 KP, ponieważ ten przepis stanowi o prawidłowym mechanizmie ukształtowania wynagrodzenia. Powinno ono być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Oznacza to, że przy zawieraniu umowy pracownik ma prawo oczekiwać sprawiedliwych kryteriów wyznaczających jego pułap dochodów. Na tym etapie jego wydajność i jakość pracy nie jest mierzona, bo pracodawca jeszcze nie wie, w jaki sposób będzie on praktycznie wykonywał powierzoną pracę”. Zatem ustalając pracownikowi wynagrodzenie „na starcie”, przy zatrudnianiu tego pracownika bądź w sytuacji przeniesienia pracownika na nowe stanowisko pracy w firmie, pracodawca może brać pod uwagę jedynie rodzaj pracy, którą ma wykonywać pracownik, oraz kwalifikacje wymagane przy jej wykonywaniu. Dopiero po pewnym czasie pracodawca będzie mógł ocenić ilość i jakość pracy wykonywanej przez pracownika na danym stanowisku. W praktyce oznacza to, że pracodawca nie może się bronić, że dotychczasowi pracownicy odstają (negatywnie) ilością i jakością wykonywanej pracy w stosunku do nowozatrudnionych pracowników otrzymujących wyższe wynagrodzenia.

Wynagrodzenie po urlopie związanym z rodzicielstwem

W praktyce w kontekście równości wynagrodzeń emocje wzbudza także kwestia wysokości wynagrodzenia przysługującego pracownikowi, a najczęściej pracownicy, po powrocie z urlopu związanego z rodzicielstwem, np. w przypadku powrotu do pracy po roku korzystania z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, albo po nawet ok. trzech latach urlopu wychowawczego (a razem z urlopem macierzyńskim i rodzicielskim – po ok. czterech latach). Z jednej strony pracownicy (pracownice) oczekują wynagrodzenia przysługującego innym pracownikom zatrudnionym obecnie na takim samym stanowisku jak oni po powrocie z urlopu. Z drugiej strony wyrażany jest pogląd, że skoro pracownicy niekorzystający z takiego urlopu wykonywali pracę przez ten rok, czy trzy lata, a pracownice powracające z urlopu miały przerwę w zatrudnieniu, to nie powinny one zarabiać tyle samo. W związku z tym należy stwierdzić, że zgodnie z art. 186⁴ KP pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, to na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które obowiązywałyby, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu. Ten przepis przesądza o konieczności zagwarantowania pracownikowi (pracownicy) powracającemu z takiego urlopu takiego wynagrodzenia, jakie obecnie przysługuje na tym stanowisku – tak, aby pracownik ten nic nie stracił w związku z korzystaniem z tego urlopu lub tych urlopów.

Jak stwierdził SN w postanowieniu z 28.3.2019 r. (I PK 83/18) „jeżeli w trakcie korzystania przez pracownika z urlopu doszło do zmian płacowych dotyczących tego stanowiska, to zmiany te obejmują także jego wynagrodzenie, ponieważ podstawą określenia wysokości wynagrodzenia nie jest wynagrodzenie pobierane przez pracownika przed urlopami związanymi z macierzyństwem lub rodzicielstwem, lecz wynagrodzenie przysługujące aktualnie na stanowisku, z którego pracownik odszedł na urlop (wyrok ten zapadł na kanwie poprzednio obowiązującego brzmienia art. 186⁴ KP, jednak zdaniem autora tekstu pozostaje on aktualny w związku z celem tego przepisu). W przeciwnym razie dochodzi do nierównego traktowania w zatrudnieniu w związku z korzystaniem z urlopów macierzyńskich lub wychowawczych wskutek nielegalnego ustalenia po powrocie do pracy niższego wynagrodzenia zasadniczego w porównaniu do pracowników zatrudnionych na takich samych stanowiskach, co stanowi oczywistą dyskryminację ze względu na rodzicielstwo (art. 18^3a § 1 w zw. z art. 18^3b § 1 pkt 2 KP). Dlatego też wszelkie regulacje płacowe, które dopuszczają możliwość różnicowania wynagrodzeń pracowników zatrudnionych na takim samym stanowisku i z takim samym zakresem obowiązków po powrocie do pracy po okresie macierzyństwa nie zasługują na jakąkolwiek jurysdykcyjną tolerancję”.

Wynagrodzenie – definicja

Wynagrodzenie, o którym jest mowa w art. 18^3c § 1 KP, tj. będące podstawą do oceniania prawidłowości postępowania pracodawcy, obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu na ich nazwę i charakter, a także inne świadczenia związane z pracą, przyznawane pracownikom w formie pieniężnej lub w innej formie niż pieniężna.

Jak stwierdził SN w uzasadnieniu do wyroku z 9.11.2021 r. (I PSKP 27/21, Legalis) pojęcie wynagrodzenia należy rozumieć szeroko. Wynagrodzeniem jest zarówno wynagrodzenie zasadnicze, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia, takie jak: premie, nagrody, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, wynagrodzenie urlopowe. W skład wynagrodzenia wchodzą także różnego rodzaju świadczenia i należności ze stosunku pracy, takie jak: odprawa emerytalno-rentowa, odprawa pieniężna, nagroda jubileuszowa, ekwiwalenty pieniężne, deputaty, odszkodowania. Natomiast premiowanie i nagradzanie pracowników nie jest odrębną formą wynagradzania, lecz jest elementem uzupełniającym, wspomagającym dla podstawowego systemu płac.

W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę, że z mocy art. 18^3b § 2 pkt 4 KP zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie naruszają działania, które są proporcjonalne do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji pracownika, a polegają na stosowaniu kryterium stażu pracy przy ustalaniu zasad wynagradzania, co uzasadnia odmienne traktowanie pracowników ze względu na wiek.

Ponadto, nieznaczne różnice w wynagrodzeniu pracowników, będące wynikiem oceny jakości ich pracy przez przełożonego, nie powinny być, co do zasady, traktowane jako naruszające zasadę równego traktowania, określoną w art. 18^3a § 1 i art. 18^3c KP (wyrok SN z 9.5.2014 r., I PK 276/13, Legalis). Oczywiście kwestią uznaniową jest ocena, czy konkretna różnica w wynagrodzeniach między pracownikami jest znaczna czy nieznaczna. Ostatecznie dokonuje jej sąd pracy wyrokujący w konkretnej sprawie.

Zakresy emisji gazów cieplarnianych

Protokół GHG klasyfikuje emisje na trzy zakresy:

Zakres 1 – emisje bezpośrednie

Emisje w zakresie 1 to emisje bezpośrednie ze źródeł należących do organizacji lub przez nią kontrolowanych. Obejmują one:

Zakres 2 – emisje pośrednie z energii zakupionej

Są to pośrednie emisje wynikające ze zużycia zakupionej energii elektrycznej, pary, ciepła lub chłodu. Emisje te powstają w miejscu wytwarzania energii, ale są przypisywane organizacji korzystającej z tej energii.

Zakres 3 – emisje pośrednie w całym łańcuchu wartości

Emisje w zakresie 3 obejmują wszystkie inne pośrednie emisje w łańcuchu wartości organizacji. Są one podzielone na emisje:

Z kolei emisje te dzielą się na 15 kategorii, których 8 zalicza się do emisji upstream, a pozostałych 7 to emisje downstream.

Emisje upstream:

Emisje downstream:

Emisje upstream i downstream – przykłady

Emisje wyższego szczebla odnoszą się do wszystkich pośrednich emisji związanych z zakupem dóbr i usług przed dostarczeniem produktu do konsumenta. Obejmują one wydobycie surowców, emisje dostawców, produkcję i logistykę.

Przykłady emisji upstream:

Z kolei emisje downstream obejmują wszystkie emisje występujące po sprzedaży produktu lub usługi, takie jak dystrybucja, użytkowanie i utylizacja. Przykłady:

Jak obliczyć emisje upstream i downstream

Obliczanie emisji zakresu 3 wymaga systematycznego podejścia, obejmującego zbieranie, szacowanie i weryfikację danych. Można się spotkać z wieloma etapami liczenia i raportowania emisji. Przykładowe kroki mogą być następujące:

Krok 1: Określenie granic i zakresu obliczeń emisji – obejmuje identyfikację odpowiednich kategorii emisji zakresu 3 na podstawie działalności organizacji, a także przegląd standardów raportowania

Krok 2: Wybór standardu raportowania

Najpopularniejsze standardy raportowania:

Krok 3: Wyznaczenie granic organizacyjnych i operacyjnych – warto zacząć od mapowania wszystkich podmiotów, nad którymi organizacja ma kontrolę operacyjną lub finansową, w których posiada udziały lub wchodzą w skład grupy kapitałowej.

Krok 4: Mapowanie źródeł emisji

Krok 5: Zbieranie wymaganych danych – w tym kroku trzeba zadbać o dobrej jakości dane, przy czym jeżeli nie są dostępne konkretne dane, można posłużyć się danymi szacunkowymi (na przykład bazując na powierzchni biura, liczby pracowników biurowych). Organizacja powinna gromadzić dane o wydatkach, o zużyciu (np. dane od dostawców). Pomocne będą dane o śladzie węglowym od dostawców.

Dla emisji upstream przydatne będą:

Dla emisji downstream przydatne będą:

Krok 6: Zastosowanie współczynników emisji – obejmuje konwersję danych o działalności na emisje przy użyciu akceptowanych w branży współczynników emisyjnych, np.:

Krok 7: Szacowanie emisji

Do szacowania emisji można skorzystać z różnych metod podejścia:

Na tym etapie równie istotne jest weryfikacja i walidacja danych – obejmuje porównanie danych dostawców z benchmarkami branżowymi. Następnie dane powinny być zweryfikowane przez strony trzecie dla zapewnienia dokładności i wiarygodności.

Krok 8: Raportowanie i redukcja emisji – proces odbywa się w oparciu na wybranych standardach raportowania. Dobrą praktyką jest przedstawienie danych (jeżeli są dostępne) z okresu poprzedzającego okres raportowania z informacją, co i dlaczego się zmieniło. W raporcie powinien znaleźć się opis przyjętych granic organizacyjnych i wyłączeń, a także opis przyjętych metodologii i wskaźników. Warto wziąć pod uwagę wdrożenie strategii redukcji emisji, np. zakup energii odnawialnej, współpraca z dostawcami, innowacje produktowe.

Przepisy dotyczące emisji gazów cieplarnianych

W Unii Europejskiej obowiązuje kila regulacji dotyczących emisji GHG, nakładających na organizacje obowiązek raportowania i redukcji śladu węglowego. Wśród najważniejszych warto wymienić:

1. Europejski System Handlu Emisjami (EU ETS) – Obejmuje emisje zakresu 1 z sektorów energochłonnych i produkcji energii;
2. Dyrektywa w sprawie sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD) – rozszerza wymagania dotyczące raportowania zrównoważonego rozwoju dla dużych firm, obejmując emisje zakresu 1, 2 i 3; na bazie tej dyrektywy raportowanie śladu węglowego w sprawozdaniu niefinansowym stanie się obligatoryjne dla wszystkich zakresów emisji;
3. Taksonomia UE – definiuje działalności gospodarcze uznawane za zrównoważone, zachęcając do inwestycji w projekty niskoemisyjne;
4. Rozporządzenie w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych (SFDR) – nakłada na instytucje finansowe obowiązek ujawniania ryzyk związanych ze zmianami klimatu;
5. Pakiet „Fit for 55” – zakłada redukcję emisji UE o 55% do 2030 r. i wprowadza surowsze obowiązki w zakresie raportowania emisji.

Poniżej przedstawione zostaną najważniejsze akty prawne odnoszące do się do GOZ w kontekście zmian klimatycznych.

Gospodarka o obiegu zamkniętym – co oznacza

Gospodarka cyrkularna bazuje na jak najdłuższym:

– produktów i materiałów. Dzięki maksymalnemu wydłużeniu użyteczności produktów taki model wspiera ograniczanie ilości odpadów do minimum.

Przejście na GOZ wiąże się z mniejszym użyciem zasobów naturalnych, ponieważ materiały są poddawane recyklingowi i wracają do cyklu produkcyjnego. Skutkuje to mniejszą produkcją, a w efekcie zmniejszeniem emisji gazów cieplarnianych, co ma pozytywny wpływ na klimat. Warto dodać, że szacuje się, że do 2030 r. w UE 25% materiałów będzie musiało pochodzić z recyklingu (rozporządzenie o surowcach krytycznych). Ponadto zgodnie z modelem GOZ produkty są trwałe i energooszczędne i bardziej nadają się do recyklingu i naprawy oraz ponownego użycia.

Unijne prawo określa wymogi dotyczące zrównoważonego rozwoju wszystkich produktów w całym okresie ich przydatności. Przewiduje też zachęty dla producentów i konsumentów do naprawiania towarów zamiast pozbywania się ich bezpośrednio po użyciu.

Działania na rzecz GOZ

Pierwsze działania UE podjęła w 2015 r. przyjmując plan działania GOZ („Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym”). W efekcie wprowadzono zmiany w regulacjach dotyczących sektorów odpadów, opakowań, ekoprojektowania, rozszerzonej odpowiedzialności producentów (ROP), tworzyw sztucznych. W 2016 r. przyjęto także plan działania odnoszący się do ekoprojektowania, a w 2019 r. przyjęto pakiet zmian dyrektyw dotyczących ekoprojektu. Dyrektywy określają nowe wymagania dla wielu produktów, m.in. pralek, zmywarek, lodówek. Wymagania odnoszą się do ich efektywności energetycznej, materiałów wykorzystywanych do produkcji, trwałości produktów i możliwości ich naprawy (dostępność części zamiennych wraz z instrukcją wymiany).

Z kolei w 2018 r. przyjęto zmiany w dyrektywach odpadowych. Wprowadziły one ograniczenia możliwości składowania odpadów, zbiórkę dodatkowych frakcji odpadów komunalnych oraz wyznaczyły cele poziomów recyklingu dla poszczególnych frakcji.

Już w 2019 r. przedstawiono Europejską strategię na rzecz tworzyw sztucznych w GOZ. Przyjęto również dyrektywę plastikową (ang. SUP – Single Use Plastic), która jest jednym z najważniejszych kroków podjętych przez UE na rzecz ograniczenia użycia produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Celem dyrektywy jest m.in. zamknięcie obiegu plastiku poprzez podniesienie poziomów i jakości recyklingu. Dyrektywa SUP propaguje podejście wspomagające GOZ, które dają pierwszeństwo zrównoważonym i nietoksycznym produktom wielokrotnego użytku i systemom ponownego użycia, zamiast produktom jednorazowego użytku.

Europejski Zielony Ład

W grudniu 2019 r. UE ogłosiła Europejski Zielony Ład – nową strategię gospodarczą do 2050 r. Strategia ta jest nierozerwalnie związana z celami GOZ. Zielony Ład zakłada, że do 2050 r. gospodarka UE będzie neutralna dla klimatu i zasobooszczędna. Aby osiągnąć zakładane cele, ma stać się cyrkularna, czysta, a jednocześnie dochodowa i innowacyjna. Zielony Ład ma wspierać przekształcenie UE w sprawiedliwe i dostatnie społeczeństwo o nowoczesnej i konkurencyjnej gospodarce. Pakiet obejmuje inicjatywy w szeregu ściśle powiązanych ze sobą obszarów, np. w dziedzinie klimatu, środowiska, energii, transportu, przemysłu, rolnictwa oraz zrównoważonego finansowania.

Zielony Ład wprowadza zmiany w 6 obszarach:

1. Czysta energia.
2. Zrównoważony przemysł.
3. Budowa i renowacja.
4. Zrównoważona mobilność.
5. Różnorodność biologiczna.
6. Od pola do stołu.
7. Eliminowanie zanieczyszczeń.

W tym miejscu warto wymienić inicjatywy odnoszące się do GOZ.

„Gotowi na 55” (Fit for 55)

Pakiet „Gotowi na 55” ma przełożyć ambicje klimatyczne Zielonego Ładu na konkretne przepisy. Jest to zestaw propozycji mających zmienić przepisy klimatyczne, energetyczne i transportowe oraz wprowadzić nowe, tak aby prawo UE było adekwatne do jej celów klimatycznych. Pakiet ma umożliwić spójną i wyważoną realizację unijnych celów klimatycznych oraz:

Europejskie prawo klimatyczne

Rozporządzenie o europejskim prawie klimatycznym przekształca ambicje dotyczące osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. w zobowiązanie prawne dla UE. Na mocy prawa klimatycznego, UE i jej państwa członkowskie zobowiązały się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 r. w porównaniu z poziomami z 1990 r. Najważniejsze działania przewidziane w rozporządzeniu to:

Wstępne porozumienie osiągnięte z Parlamentem Europejskim w kwietniu 2021 r. zostało zatwierdzone przez Radę w maju 2021 r. Rozporządzenie weszło w życie.

Przystosowanie do zmiany klimatu

W czerwcu 2021 r. przyjęto konkluzje o zatwierdzeniu nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Zgodnie ze Strategią, społeczeństwo UE ma do 2050 r. stać się odporne na zmianę klimatu i w pełni przystosowane do jej nieuniknionych skutków. Środki określone w strategii obejmują:

Ponadto konkluzje zawierają wskazówki polityczne dla Komisji odnośnie realizacji strategii. Rada przyjęła konkluzje w marcu 2022 r. Zaapelowała w nich o dostosowanie działań w zakresie ochrony ludności do ekstremalnych zjawisk pogodowych wynikających ze zmiany klimatu. W odniesieniu do dostosowania systemów ochrony ludności zwrócono szczególną uwagę na:

Plan działania dotyczący GOZ

W marcu 2020 r. KE przedstawiła „Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy”. W planie odniesiono się do takich kwestii, jak produkcja, konsumpcja, gospodarowanie odpadami, stymulowanie rynku surowców wtórnych czy ponowne wykorzystywanie wody. Jako priorytetowe obszary wskazano surowce krytyczne, tworzywa sztuczne, odpady z budowy i rozbiórki, odpady spożywcze, biomasę i bioprodukty.

Rada ustosunkowała się do planu w konkluzjach pt. „Ku ekologicznej odbudowie opartej na obiegu zamkniętym” z 17.12.2020 r. Zwróciła w nich także uwagę na rolę GOZ w zapewnianiu ekologicznej odbudowy po pandemii Covid-19. Plan jest jednym z najważniejszych elementów Europejskiego Zielonego Ładu i określa kompleksowe ramy działań, których celem jest przyspieszenie przejścia na „model regeneracyjnego wzrostu”, który w znacznym stopniu przyczyni się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r Konkluzje mają dostarczyć kompleksowych wytycznych politycznych dla działań przedstawionych w planie.

Plan zawiera propozycje około działań dotyczących projektowania zrównoważonych produktów, obiegu zamkniętego w procesach produkcyjnych oraz wzmocnienia pozycji konsumentów i podmiotów udzielających zamówień publicznych. Działania będą dotyczyć sektorów takich jak elektronika i informatyka, baterie, opakowania, tworzywa sztuczne, wyroby włókiennicze, budownictwo i budynki oraz żywność. Oprócz tego przewidziano zmianę przepisów dotyczących odpadów.

Emisje przemysłowe

Najważniejszym unijnym aktem prawnym dotyczącym emisji przemysłowych jest dyrektywa o emisjach przemysłowych. Głównym celem dyrektywy jest przyczynienie się do ochrony ekosystemów i ludzkiego zdrowia. Jest to akt regulujący kwestie związane z zapobieganiem zanieczyszczeniom pochodzącym z dużych zakładów przemysłowych, w tym zakładów chowu zwierząt oraz o ograniczaniu takich zanieczyszczeń.

W dniu 12.4.2024 r. Rada przyjęła zmiany w dyrektywie o emisjach przemysłowych (IED) oraz w rozporządzeniu o utworzeniu portalu dotyczącego emisji przemysłowych (IEP). Podkreślono, że UE powinna odgrywać wiodącą rolę w globalnych działaniach na rzecz klimatu, w tym dzięki osiągnięciu celu, jakim jest neutralność klimatyczna UE najpóźniej do 2050 r. zgodnie z porozumieniem paryskim. Celem nowych regulacji jest zapewnienie lepszej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska dzięki ograniczeniu szkodliwych emisji z instalacji przemysłowych, promowanie efektywności energetycznej, dekarbonizacji oraz GOZ.

Unijni prawodawcy stanęli na stanowisku, że aby wspierać GOZ, konkluzje dotyczące BAT (najlepsze dostępne techniki) powinny obejmować:

− w odniesieniu do poszczególnych procesów, które mają podobne cechy (np. nośniki energii, surowce, jednostki produkcyjne i produkty końcowe) i wysoki stopień jednorodności w całej Unii. Konkluzje dotyczące BAT powinny również obejmować orientacyjne wskaźniki referencyjne dla innych przypadków, które należy uwzględnić w systemach zarządzania środowiskowego, jeżeli efektywność środowiskowa w dużym stopniu zależy od tego, w jaki warunkach przebiegają procesy. Poziomy efektywności środowiskowej powiązane z najlepszymi dostępnymi technikami i wskaźniki referencyjne mogą obejmować:

Poziomy efektywności środowiskowej i warunki referencyjne powinny być określone z uwzględnieniem:

Z kolei w konkluzjach dotyczących BAT – zdaniem prawodawców – należy określić nowe i najlepsze dostępne techniki, które operatorzy przemysłowi mogą wdrożyć, aby przekształcić instalacje w celu zapewnienia ich spójności z celem zrównoważonej, czystej i neutralnej dla klimatu GOZ.

Pakt dla czystego przemysłu – propozycje Komisji UE

W dniu 26.2.2025 r. KE przedstawiła Pakt dla czystego przemysłu. W dokumencie zaproponowano rozwiązania, które mają połączyć dekarbonizację i wzrost gospodarczy, wspierając przemysły energochłonne i czyste technologie. W dokumencie odniesiono się również do GOZ. Przykładowo, zalecono jak najszybsze wdrożenie modelu cyrkularnego w przemyśle – przede wszystkim w sektorach energochłonnych i surowcowych. Oprócz tego zadeklarowano przyjęcie nowych regulacji w zakresie recyklingu i odzysku surowców. Komisarze proponują uproszczenie przepisów dotyczących recyklingu i odzysku surowców krytycznych oraz stworzenie europejskiego systemu odzysku metali strategicznych. Planowane jest również tworzenie zachęt finansowych dla organizacji recyklingowych. Z kolei firmy, które stosują zasady GOZ będą mogły liczyć na wsparcie, m.in. na ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw produkujących produkty o wydłużonym cyklu życia (np. elektronika, którą można łatwo naprawiać i modernizować).

O Pakcie dla czystego przemysłu przeczytasz więcej na: Pakt dla czystego przemysłu − najważniejsze cele i priorytety