Obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają w szczególności osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Uwzględniając powyższą zasadę, zakres oraz rodzaj usług świadczonych przez ratowników medycznych można uznać, że zapewnienie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych będzie w omawianym przypadku zasadne. Koszty takich badań będzie ponosił kierujący na badania (czyli pracodawca albo zlecający wykonanie prac). Zgodnie z obowiązującymi przepisami „książeczkę sanepidowską” zastępuje orzeczenie do celów sanitarno-epidemiologicznych.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (dalej: ZapobChoróbU), przepisy ustawy stosuje się do zakażeń i chorób zakaźnych, których wykaz jest określony w załączniku do ustawy oraz biologicznych czynników chorobotwórczych wywołujących te zakażenia i choroby. Badanie sanitarno-epidemiologiczne to badanie, w którego skład wchodzą badanie lekarskie, badania laboratoryjne oraz dodatkowe badania i konsultacje specjalistyczne, wykonywane w ramach nadzoru epidemiologicznego w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej.
Obowiązek wykonywania badań sanitarno-epidemiologicznych regulowany jest przez przepisy rozdziału 2 ww. ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ZapobChoróbU, obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym, określonym na podstawie art. 10 ust. 2 pkt 2 ZapobChoróbU, podlegają:
1) podejrzani o zakażenie lub chorobę zakaźną;
2) noworodki, niemowlęta i kobiety w ciąży, podejrzane o zakażenie lub chorobę zakaźną mogącą się szerzyć z matki na płód lub dziecko;
3) nosiciele, ozdrowieńcy oraz osoby, które były narażone na zakażenie przez styczność z osobami zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaźnym;
4) uczniowie, studenci i doktoranci kształcący się do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby;
5) osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, nie posiadające aktualnego orzeczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.
Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ZapobChoróbU, na obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne kieruje pracodawca albo zlecający wykonanie prac. Kierujący na te badania ponosi także koszty tych badań.
Warto podkreślić, że badania sanitarne oraz badania profilaktyczne pracowników określone w przepisach art. 229 Kodeksu pracy służą odmiennym celom i dlatego są realizowane w ramach różnej podstawy prawnej.
Badanie sanitarne służy ochronie przed przeniesieniem zakażenia na inne osoby, natomiast badanie profilaktyczne ochronie zdrowia pracownika przed narażeniem zawodowym.
Ponadto, zgodnie z art. 11 ZapobChoróbU, kierownicy podmiotów leczniczych oraz inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych są obowiązani do podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych.
Działania te obejmują w szczególności:
1) ocenę ryzyka wystąpienia zakażenia związanego z wykonywaniem świadczeń zdrowotnych;
2) monitorowanie czynników alarmowych i zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w zakresie wykonywanych świadczeń;
3) opracowanie, wdrożenie i nadzór nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom i chorobom zakaźnym związanym z udzielaniem świadczeń zdrowotnych;
4) stosowanie środków ochrony indywidualnej i zbiorowej w celu zapobieżenia przeniesieniu na inne osoby biologicznych czynników chorobotwórczych;
5) wykonywanie badań laboratoryjnych oraz analizę lokalnej sytuacji epidemiologicznej w celu optymalizacji profilaktyki i terapii antybiotykowej;
6) prowadzenie kontroli wewnętrznej w zakresie realizacji działań, o których mowa w ust. 1.
Zgodnie z punktem 1.2 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 10.7.2006 r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby wskazano, że prace na stanowiskach związanych z ciągłym kontaktem z ludźmi stwarzające zagrożenie przeniesienia drogą powietrzno-kropelkową i powietrzno-pyłową zakażenia na inne osoby, niezależnie od rodzaju wykonywanych czynności zawodowych, wykonywane przez osoby zatrudnione w zakładach opieki zdrowotnej (zoz).
W odpowiedzi nie zastosowałam słowa „wszystkie” osoby zatrudnione w zoz. Jest to kluczowa różnica. Istotą jest kierowanie na badania sanitarno-epidemiologiczne osób podejmujących lub wykonujących prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Z powodu braku aktualnych przepisów szczegółowych nie będzie błędem skorzystanie z wymagań uchylonego rozporządzenia w zakresie definicyjnym (powyżej wskazanym). Niemniej, warto rozważyć indywidualnie w podmiocie leczniczym, kto faktycznie (osobowo) ma kontakt z innymi osobami (konkretnie pacjentami) i te osoby skierować na rozważany rodzaj badań. Jeśli np. pracownicy administracji takiego kontaktu nie mają ze względu na charakter pracy oraz miejsce jej wykonywania (np. w budynku, w którym co do zasady nie powinni przebywać pacjenci), to nie widzę potrzeby kierowania ich na te badania.
Brak przepisów szczegółowych jest w tej sytuacji zarówno przeszkodą, jak i obszarem do własnych interpretacji. Jednak cel pozostaje bez zmian – uniemożliwienie przeniesienia zakażenia na inne osoby przez osoby (badania są traktowane jako środek zapobiegawczy).
Wprawdzie ten akt prawny utracił moc, jednak charakter pracy ratowników medycznych, którzy mają kontakt z osobami chorymi (którym udzielana jest pomoc medyczna), nie zmienił się. Z tego względu wskazane jest skierowanie takich pracowników/pracujących na badania sanitarno-epidemiologiczne.
Badania lekarskie u osób podlegających badaniom sanitarno-epidemiologicznym przeprowadzają:
1) lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, w rozumieniu przepisów ustawy z 27.10.2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej, lub
2) lekarze wykonujący zadania służby medycyny pracy, w rozumieniu przepisów ustawy z 27.6.1997 r. o służbie medycyny pracy.
Lekarze ci wydają oraz przekazują osobie badanej będącej osobą podejmującą lub wykonującą pracę albo osobą poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz pracodawcy albo osobie zlecającej wykonanie prac orzeczenie lekarskie:
1) zdolności do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby;
2) czasowych lub trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami „książeczkę sanepidowską” zastępuje orzeczenie do celów sanitarno-epidemiologicznych. W przypadku posiadania przez pracownika bezterminowej „książeczki sanepidowskiej” warto zwrócić uwagę na rodzaj chorób/czynników chorobotwórczych, których zbadanie było podstawą do wydania książeczki. Następnie zweryfikować to z aktualnym wskazaniem i na podstawie takiej analizy podjąć decyzję o skierowaniu na badania sanitarno-epidemiologiczne.
Podmiot leczniczy, który zleca wykonanie prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 3 ZapobChoróbU zobowiązany jest skierować osoby wykonujące te prace na badania sanitarno-epidemiologiczne niezależnie od podstawy prawnej, na jakiej powierzenie to jest dokonywane (w art. 6 ust. 1 pkt 5 ZapobChoróbU mowa jest o osobach podejmujących lub wykonujących prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, nie posiadających aktualnego orzeczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby). Oznacza to, że obowiązek skierowania na badania dotyczy zarówno pracowników, jak i osób współpracujących z podmiotem leczniczym na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Po przeprowadzeniu badania uprawniony lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby albo o czasowych lub trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje taka możliwość (w takim przypadku należy z zachowaniem poufności, niezwłocznie odsunąć pracownika lub wykonującego prace od wykonywania tych prac – art. 10 ust. 1 ZapobChoróbU).
Koszty badań są finansowane przez pracodawcę lub zlecającego wykonanie prac, a więc przez podmiot leczniczy (art. 8 ust. 4 ZapobChoróbU).
