Nowe rozporządzenie zostało wydane na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 4 ustawy z 14.12.2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm., dalej: PrOśw). Zgodnie z tym przepisem minister właściwy ds. oświaty i wychowania jest obowiązany do określenia, w drodze rozporządzenia, treści programowych z zakresu doradztwa zawodowego, warunków i sposobu realizacji i organizacji doradztwa zawodowego w szkołach i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 4 (placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych), oraz wymagania w zakresie przygotowania osób realizujących doradztwo zawodowe w szkołach i ww. placówkach, uwzględniając rolę doradztwa zawodowego we wspieraniu uczniów i słuchaczy w procesie podejmowania decyzji edukacyjnych i zawodowych.
W ocenie twórców nowych przepisów rozporządzenie umożliwia ujęcie doradztwa zawodowego jako procesu, który rozpoczyna się w okresie przedszkolnym i jest kontynuowany na kolejnych etapach edukacyjnych. Natomiast celem doradztwa zawodowego jest wspieranie dzieci, uczniów i słuchaczy w procesie podejmowania samodzielnych i odpowiedzialnych wyborów edukacyjnych i zawodowych opartych na znajomości i rozumieniu siebie, systemu edukacji oraz rynku pracy. Oznacza to, że doradztwo zawodowe wymaga szczególnego wsparcia ze strony systemu oświaty, ponieważ wpływa ono na dalsze decyzje edukacyjne i zawodowe dzieci, uczniów i słuchaczy. W szerszym zakresie ma również wpływ na funkcjonowanie absolwentów na rynku pracy.
Czynności podejmowane w ramach doradztwa zawodowego
W zależności od etapu edukacyjnego czynności podejmowane w ramach doradztwa zawodowego będą miały różny charakter – poczynając od preorientacji i orientacji zawodowej, a kończąc na działaniach mających na celu wspieranie uczniów w procesie przygotowania ich do świadomego i samodzielnego wyboru kolejnego etapu kształcenia i zawodu. Zakres czynności prowadzonych w ramach doradztwa zawodowego w zależności od etapu edukacyjnego przedstawia się następująco:
1) publiczne przedszkola, oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych i inne formy wychowania przedszkolnego, publiczne szkoły, z wyjątkiem artystycznych, oraz publiczne placówki, o których mowa w art. 2 pkt 4 PrOśw, realizują doradztwo zawodowe przez prowadzenie zaplanowanych i systematycznych działań mających na celu wspieranie uczniów i słuchaczy w procesie podejmowania świadomych decyzji edukacyjnych i zawodowych,
2) działania w zakresie doradztwa zawodowego w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego obejmują preorientację zawodową, która ma na celu wstępne zapoznanie dzieci z wybranymi zawodami oraz pobudzanie i rozwijanie ich zainteresowań i uzdolnień,
3) działania w zakresie doradztwa zawodowego w klasach I-VI szkół podstawowych obejmują orientację zawodową, która ma na celu zapoznanie uczniów z wybranymi zawodami, kształtowanie pozytywnych postaw wobec pracy i edukacji oraz pobudzanie, rozpoznawanie i rozwijanie ich zainteresowań i uzdolnień,
4) działania w zakresie doradztwa zawodowego w klasach VII i VIII szkół podstawowych oraz w szkołach ponadpodstawowych mają na celu wspieranie uczniów w procesie przygotowania ich do świadomego i samodzielnego wyboru kolejnego etapu kształcenia i zawodu, z uwzględnieniem ich zainteresowań, uzdolnień i predyspozycji zawodowych oraz informacji na temat systemu edukacji i rynku pracy.
Przy czym doradztwo zawodowe będzie realizowane:
1) w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego na zajęciach edukacyjnych prowadzonych zgodnie z przyjętymi programami wychowania przedszkolnego (realizują nauczyciele prowadzący te zajęcia);
2) w klasach I-VI szkół podstawowych na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 1 PrOśw (realizują nauczyciele prowadzący te zajęcia);
3) w klasach VII i VIII szkół podstawowych oraz w szkołach ponadpodstawowych na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, a w przypadku szkół prowadzących kształcenie zawodowe również na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia w zawodzie, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 1 PrOśw (realizują nauczyciele prowadzący te zajęcia);
4) w klasach VII i VIII szkół podstawowych, w branżowych szkołach I stopnia, liceach ogólnokształcących i technikach, z wyjątkiem szkół dla dorosłych, na zajęciach z zakresu doradztwa zawodowego, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 7 PrOśw (prowadzą doradcy zawodowi posiadający kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego);
5) w szkołach i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 4 PrOśw, na zajęciach związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu prowadzonych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 PrOśw (realizują doradcy zawodowi, pedagodzy, psycholodzy lub inni nauczyciele, prowadzący te zajęcia);
6) w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, z wyjątkiem szkół policealnych i szkół dla dorosłych, na zajęciach z nauczycielem wychowawcą opiekującym się oddziałem;
7) w przedszkolach, szkołach podstawowych i ponadpodstawowych w ramach wizyt zawodoznawczych, które mają na celu poznanie przez dzieci, uczniów i słuchaczy środowiska pracy w wybranych zawodach, organizowanych u pracodawców, w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe lub w placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 4 PrOśw.
Informacja o udziale ucznia w zajęciach z zakresu doradztwa zawodowego nie jest umieszczana na świadectwie szkolnym promocyjnym i świadectwie ukończenia szkoły.
Treści programowe z zakresu doradztwa zawodowego
Twórcy nowych przepisów wskazują, że dobór i opisanie treści programowych zawierających elementy doradztwa zawodowego zakładał powtarzalność całego procesu i ma tym samym umożliwiać realizację doradztwa zawodowego na kolejnych etapach edukacji. W związku z powyższym treści programowe określone w rozporządzeniu składają się, zdaniem ich twórców, na spójny system realizacji doradztwa zawodowego, który powinien zapewnić uczniom wsparcie szkoły w zakresie podejmowania świadomych wyborów edukacyjnych i zawodowych. Rozporządzenie określa treści programowe dla:
1) przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych form wychowania przedszkolnego (załącznik nr 1);
2) klas I-VI szkół podstawowych (załącznik nr 2);
3) klas VII i VIII szkół podstawowych (załącznik nr 3);
4) branżowych szkół I stopnia (załącznik nr 4);
5) liceów ogólnokształcących (załącznik nr 5);
6) techników (załącznik nr 6);
7) branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych i szkół dla dorosłych (załącznik nr 7).
Program realizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego
Nowe rozporządzenie wskazuje jako główne narzędzie służące jednostkom oświaty w prowadzeniu skutecznych i spójnych działań w zakresie doradztwa zawodowego program realizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego. Program ten będzie sporządzany na każdy rok szkolny, dzięki czemu możliwa będzie jego coroczna aktualizacja w celu uwzględnienia współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym szkoły. Program powinien określać:
1) działania związane z realizacją doradztwa zawodowego, w tym:
a) tematykę działań, z uwzględnieniem treści programowych oraz oddziałów, których dotyczą te działania,
b) metody i formy realizacji działań, z uwzględnieniem udziału rodziców w tych działaniach, w szczególności przez organizację spotkań z rodzicami, z wyjątkiem szkół policealnych i szkół dla dorosłych,
c) terminy realizacji działań,
d) osoby odpowiedzialne za realizację poszczególnych działań,
2) podmioty, z którymi szkoła współpracuje przy realizacji działań,
– z uwzględnieniem odpowiednio potrzeb uczniów, słuchaczy i rodziców oraz lokalnych lub regionalnych działań związanych z doradztwem zawodowym (np. targi pracy, targi edukacyjne, dni otwarte, dni pracy, dni edukacji, festyny).
Program powinien zostać opracowany przez doradcę zawodowego albo innego nauczyciela (nauczycieli) odpowiedzialnego za realizację doradztwa zawodowego w szkole, wyznaczeni przez dyrektora szkoły. Dyrektor szkoły powinien, w terminie do dnia 30 września każdego roku szkolnego, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, zatwierdzić program (wyjątkowo w roku szkolnym 2018/2019 dyrektor szkoły zatwierdza program w terminie do dnia 31 października 2018 r.).
Zadania doradców zawodowych
Nowe rozporządzenie określa również zadania doradców zawodowych, dotychczas ujęte w rozporządzeniu MEN z 9.8.2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.). Ponieważ nowe rozporządzenie określa problematykę związaną z podejmowaniem działań związanych z realizacją doradztwa zawodowego w przedszkolu i szkole – zadania doradców bezpośrednio związane z ich realizacją zostały zamieszczone właśnie w nowym rozporządzeniu. Natomiast zadania związane z realizacją doradztwa zawodowego w ramach zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu pozostały w rozporządzeniu MEN z 9.8.2017 r. i będą wykonywane tak jak dotychczas. W rezultacie do zadań doradcy zawodowego zgodnie z nowym rozporządzeniem należy:
1) systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów i słuchaczy na działania związane z realizacją doradztwa zawodowego;
2) prowadzenie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego;
3) opracowywanie we współpracy z innymi nauczycielami, w tym nauczycielami wychowawcami opiekującymi się oddziałami, psychologami lub pedagogami, programu, o którym mowa w § 5 ust. 1, oraz koordynacja jego realizacji;
4) wspieranie nauczycieli, w tym nauczycieli wychowawców opiekujących się oddziałami, psychologów lub pedagogów, w zakresie realizacji działań określonych w programie realizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego;
5) koordynowanie działalności informacyjno-doradczej realizowanej przez szkołę, w tym gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia.
Warto zaznaczyć, że wszystkie powyższe zadania z wyjątkiem wskazanego w pkt 2 mogą być wykonywane, w przypadku braku doradcy zawodowego, przez nauczyciela (w tym nauczyciela wychowawcę), pedagoga lub psychologa wskazanego przez dyrektora szkoły. Natomiast w przypadku braku w szkole doradcy zawodowego, do roku szkolnego 2021/2022 włącznie, dyrektor szkoły może powierzyć prowadzenie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 7 PrOśw, innemu nauczycielowi lub osobie niebędącej nauczycielem.