Zmiany w Kodeksie pracy przyjęte przez Radę Ministrów

Zmiana wynikająca z unijnej dyrektywy

Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/431 z 9.3.2022 r. zmieniającą dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (Dz.Urz. UE L 88 z 16.03.2022, str. 1 oraz Dz.Urz. UE L 2023/90090 z 14.11.2023), należało wdrożyć do polskiego porządku prawnego do 5.4.2024 r. Jak widać, po raz kolejny nie udało się zrealizować tego w terminie. Dyrektywa 2022/431 wprowadziła istotną zmianę merytoryczną w dyrektywie 2004/37/WE, rozszerzając jej zakres na substancje reprotoksyczne. Dyrektywa 2004/37/WE wdrożona jest do polskiego prawa w kilku aktach prawnych. W zakresie swojej regulacji, w art. 222, wdraża ją Kodeks pracy. Pozostałe akty prawne pozostają we właściwości Ministra Zdrowia.

Zmiany w art. 222 Kodeksu pracy

W art. 222 § 1 i 2 KP są uregulowane obowiązki pracodawców w przypadku zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. W art. 222 § 3 KP upoważnia ministra właściwego do spraw zdrowia do określenia: wykazu, sposobu prowadzenia rejestru prac i pracowników, wzorów dokumentów dotyczących narażenia, szczegółowych warunków ochrony oraz warunków i sposobu monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 16 kwietnia ustawa o zmianie ustawy – Kodeks pracy ma na celu nowelizację art. 222 KP w zakresie rozszerzenia go na substancje reprotoksyczne oraz pozwoli na wydanie rozporządzenia przez Ministra Zdrowia, umożliwiając wdrożenie przepisów dyrektywy 2022/431 oraz objęcie ochroną pracowników pracujących również w narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu reprotoksycznym.

Substancje reprotoksyczne

Co ważne, substancje reprotoksyczne są to substancje, które mogą wywierać niekorzystny wpływ na funkcje seksualne i płodność u dorosłych mężczyzn i kobiet, a także na rozwój potomstwa. Zgodnie z definicją zawartą w dyrektywie 2022/431 substancja reprotoksyczna oznacza „substancję lub mieszaninę, która spełnia kryteria klasyfikacji jako czynnik działający szkodliwie na rozrodczość kategorii 1A lub 1B, określony w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 1272/2008”. Podobnie jak w przypadku czynników rakotwórczych lub mutagenów, substancje reprotoksyczne wzbudzają szczególnie duże obawy, ponieważ mogą mieć poważne i nieodwracalne skutki dla zdrowia pracowników i ich potomstwa. Dlatego należy chronić pracowników przed substancjami o takim działaniu.

Natomiast zgodnie z informacją Centralnego Instytutu Medycyny Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego substancje reprotoksyczne występujące w polskich przedsiębiorstwach to m.in: toluen, styren, etoksyetanol, nitrobenzen, tlenek węgla, bisfenol A, estry kwasu ftalowego, metale – ołów, kadm, rtęć i ich związki. Narażenie zawodowe na substancje reprotoksyczne w Polsce dotyczy dużej populacji pracowników, trudnej do oszacowania. Pracownicy pracujący w kontakcie z substancjami reprotoksycznymi są zatrudnieni w zasadzie we wszystkich dziedzinach krajowej gospodarki, a przede wszystkim przy produkcji i stosowaniu pestycydów, produkcji i przetwórstwie tworzyw sztucznych, w przemyśle gumowym, farmaceutycznym, metalurgicznym, kosmetycznym, w budownictwie, a także w placówkach ochrony zdrowia, w zakładach fryzjerskich, kosmetycznych i warsztatach samochodowych.

Pracodawcy prowadzący działalność związaną z występowaniem czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

Regulacje zawarte w zmienionym art. 222 Kodeksu pracy są skierowane do pracodawców prowadzących działalność związaną z występowaniem czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Projektowane zmiany pozwolą na podejmowanie odpowiednich działań przez pracodawców w celu ochrony zdrowia przed czynnikami rakotwórczymi, mutagennymi lub reprotoksycznymi. Główna zmiana polega na dodaniu substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu reprotoksycznym do tych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Pozostałe zmiany mają charakter porządkujący i doprecyzowujący.

Nowe obowiązki pracodawców

Zgodnie z projektowanym art. 222 § 1 KP w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, pracodawca zastępuje te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Ponadto, zgodnie z projektowanym art. 222 § 2 KP pracodawca ma obowiązek rejestrowania wszystkich rodzajów prac w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, określonych w wykazie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, a także do prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach. Natomiast na podstawie nowelizowanego upoważnienia zawartego w art. 222 § 3 Kodeksu pracy minister właściwy do spraw zdrowia będzie mógł wydać nowe rozporządzenie w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy, umożliwiając tym samym pełne wdrożenie dyrektywy 2022/431.

Zgodnie z projektowanym brzmieniem minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy, określi w drodze rozporządzenia:

1. wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym i sposób ich rejestrowania;
2. sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym;
3. sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy pracach, o których mowa w pkt 2;
4. wzory dokumentów dotyczących poziomu narażenia pracowników na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych;
5. szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym;
6. warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników zatrudnionych przy pracach w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym.

Należy zauważyć, że w związku z nowelizacją art. 222 KP pojawią się dodatkowe obciążenia pracodawców, u których występuje narażenie na substancje reprotoksyczne, dotyczące m.in.:

W związku z rozszerzeniem katalogu czynników o czynniki reprotoksyczne, wskazani przedsiębiorcy będą zobligowani do prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie tych czynników, zgłaszania ich do Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego i Państwowej Inspekcji Pracy, przeprowadzania dodatkowych badań pracowników oraz stosowania odpowiednich środków prewencji, jeżeli substancje, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu reprotoksycznym występują na stanowiskach pracy.

Projekt ustawy przewiduje okres przejściowy na wydanie przepisów wykonawczych, na podstawie znowelizowanego art. 222 § 3 KP, wynoszący 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy. Natomiast wejście w życie ustawy proponuje się po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.