Modyfikacja reguł wygasania stosunku pracy w związku ze śmiercią pracodawcy to skutek art. 632 § 1 ustawy z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.; dalej: KP), w brzmieniu nadanym art. 65 ustawy z 5.7.2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1629; dalej: ZarządSukcU). Nowe zasady obowiązują od 25.11.2018 r.
ZASADA 1: Podstawowe terminy ustania zatrudnienia
Po 25 listopada wygaśnięcie umów o pracę z dniem śmierci pracodawcy pozostanie w mocy jako reguła ogólna. Nie będzie jednak działać w stosunku do pracodawców, którzy we własnym imieniu wykonują działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Ich śmierć nie będzie równoznaczna z końcem zatrudnienia, a jeśli już spowoduje wygaśnięcie umów o pracę, to w terminach późniejszych. O tym, która z tych sytuacji wystąpi, zdecyduje ustanowienie lub nieustanowienie zarządu sukcesyjnego (wyznaczenie osoby fizycznej o pełnej zdolności do czynności prawnych do tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci jego właściciela).
ZASADA 2: Wyłączenie skutku wygaśnięcia umowy
Do wygaśnięcia umowy o pracę z dniem śmierci pracodawcy – zgodnie ze zmienioną treścią art. 632 § 3 KP – nie dojdzie w razie:
– przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 KP (wyjątek obowiązujący także obecnie),
– ustanowienia zarządu sukcesyjnego w trybie ustawy sukcesyjnej (nowe wyłączenie).
W pierwszej sytuacji zatrudnienie jest zawsze kontynuowane, a jego zakończenie możliwe jest i będzie tylko z inicjatywy pracownika lub pracodawcy na ogólnych zasadach wypowiadania i rozwiązywania stosunku pracy, a także wygaśnięcia z innych przyczyn niż śmierć pracodawcy. Przy ustanowieniu zarządu sukcesyjnego kontynuacja umów o pracę jest jedynie zapewniona, jeśli w okresie trwania zarządu sukcesyjnego nowy pracodawca przejmie pracowników zmarłego (nowy art. 632 § 4 KP).
ZASADA 3: Wygaśnięcie umów z powodu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego
Brak przejęcia pracowników w trakcie trwania zarządu sukcesyjnego spowoduje wygaśnięcie umów o pracę z dniem wygaśnięcia tego zarządu (nowy art. 632 § 4 KP). Nastąpi to w jednym z terminów wymienionych w art. 59 ustawy sukcesyjnej, np. z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości. Możliwe jest także, że sąd z ważnych przyczyn przedłuży okres zarządu sukcesyjnego przed jego ustaniem – na maksymalnie na 5 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy (art. 60 ust. 1 zd. 1 ZarządSukcU). W takim przypadku umowy o pracę wygasną wraz z upływem przedłużonego terminu trwania zarządu.
ZASADA 4: Wygaśnięcie umów w razie braku zarządu sukcesyjnego
Umowy o pracę wygasną z upływem 30 dni od śmierci pracodawcy, który nie ustanowi zarządu sukcesyjnego. Taki skutek nie będzie miał miejsca, jeśli osoby uprawnione do dokonywania czynności zachowawczych, tj. koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku (wymienione w art. 14 ZarządSukcU) albo zarządca sukcesyjny uzgodnią z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia stron, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach (nowy art. 632 § 5 KP). W takich okolicznościach zatrudnienie wydłuży się do dnia:
– ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do jego powołania – gdy porozumienie z pracownikiem zawiera osoba uprawniona do dokonywania czynności zachowawczych,
– wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego – przy porozumieniu zawieranym przez zarządcę sukcesyjnego.
Umowy o pracę wygasną mimo wcześniejszego zawarcia porozumienia o kontynuacji zatrudnienia w dwóch przypadkach. Po pierwsze, gdy wygaśnie uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego, pod warunkiem, że strony nie uzgodnią wcześniejszego ich rozwiązania (nowy art. 632 § 10 KP). Po drugie, w razie wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, o ile w jego trakcie nie nastąpi przejęcie pracowników na podstawie art. 231 KP (nowy art. 632 § 11 KP).
Jeszcze inaczej będzie wyglądać kwestia terminów ustania umów o prące na czas określony. W myśl nowego art. 632 § 7 KP ma być to dzień:
1) upływu okresu, na który umowy zostały zawarte, jeżeli terminy ich rozwiązania przypadną przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy – pod warunkiem, że spadkobiercy i pracownicy nie uzgodnią wcześniejszego rozwiązania umów,
2) wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, gdy rozwiązanie umowy ze względu na upływ okresu jej trwania nastąpiło po upływie 30-dniowego okresu od śmierci pracodawcy – pod warunkiem, że wcześniej nie nastąpi ustanie zatrudnienia ze względu na upływ czasu, na który umowa została zawarta, albo ustalenie innej daty między spadkobiercami a pracownikiem.
ZASADA 5: Uprawnienia pracowników
Okres od dnia śmierci pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę, dokonania uzgodnień o kontynuacji zatrudnienia lub jego wcześniejszego rozwiązania lub rozwiązania umowy o pracę na czas określony w razie braku powołania zarządu sukcesyjnego ma być dla pracownika okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, ale bez prawa do wynagrodzenia (nowy art. 632 § 8 KP). Musi się jednak liczyć z możliwością otrzymania polecenia wykonywania pracy zgodnej z umową.
Realizując taką opcję, osoba uprawniona do dokonywania czynności zachowawczych lub zarządca sukcesyjny ma ustalić okres świadczenia zadań i wymiar czasu pracy (nowy art. 632 § 9 KP).
Wygaśnięcie umowy o pracę z powodu śmierci pracodawcy uprawni pracownika (tak jak dotychczas) do otrzymania odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 632 § 2 KP). Uzyska on także zupełnie nowe prawo: pierwszeństwa w zatrudnieniu na warunkach, jakie miał przed wygaśnięciem umowy o pracę ze względu na śmierć pracodawcy (nowy art. 632 § 12 KP). Zarządca sukcesyjny będzie zobowiązany do przyjęcia takiej osoby w razie ponownego zatrudniania pracowników w tej samej grupie zawodowej, o ile zgłosi ona zamiar podjęcia pracy w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego.