Korekta Polskiego Ładu od lipca 2022. Ekspert Legalis Księgowość Kadry Biznes – Oskar Sobolewski
1. Podatek liniowy
Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami dotyczącymi wyboru opodatkowania tzw. podatkiem liniowym, czyli z art. 9a ust. 2 PDOFizU, podatnicy mogą wybrać sposób opodatkowania dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach określonych w art. 30c PDOFizU, czyli podatkiem dochodowym według jednolitej stawki 19% – podatkiem liniowym. W tym przypadku mają obowiązek złożyć właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego sporządzone na piśmie oświadczenie o wyborze tego sposobu opodatkowania do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym został osiągnięty pierwszy przychód z tego tytułu w roku podatkowym, albo do końca roku podatkowego, jeżeli pierwszy taki przychód osiągnięto w grudniu tego roku podatkowego.
Na gruncie art. 9a ust. 2 [PDOFizU] o osiągnięciu przychodu, jako elementu konstrukcyjnego podatku, którego uzyskanie w podatku dochodowym stanowi (obok osiągnięcia dochodu) przedmiot opodatkowania, można mówić nie wcześniej, jak z dniem powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli obowiązek podatkowy powstał w marcu, to tym samym osiągnięcie przez niego pierwszego przychodu w rozumieniu art. 9a ust. 2 [PDOFizU] także nastąpi w tym okresie. To oznacza, że oświadczenie, o którym mowa w art. 9a ust. 2 [PDOFizU] można złożyć do 20. kwietnia (zob. wyr. WSA w Gliwicach z 25.1.2021 r., I SA/Gl 474/20).
Przy czym:
- podatnik może zawiadomić na piśmie o rezygnacji z podatku liniowego lub złożyć oświadczenie o wyborze opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych przed upływem wspomnianego wyżej terminu (art. 9a ust. 2a PDOFizU);
- dokonany wybór podatku liniowego dotyczy również lat następnych, chyba że w kolejnych latach podatnik w tym terminie zawiadomi na piśmie właściwego naczelnika urzędu skarbowego o rezygnacji z tego sposobu opodatkowania albo złoży w terminie i na zasadach określonych w RyczałtU) sporządzone na piśmie oświadczenie o wyborze opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych (art. 9a ust. 2b PDOFizU).
Zdaniem jednego z sądów, treść art. 9a ust. 2b w związku z art. 9a ust. 2 w związku z art. 45 PDOFizU powinna prowadzić do wniosku, iż podatnik może złożyć stosowne oświadczenie o wyborze lub zmianie formy opodatkowania w dowolnym momencie roku podatkowego, nie później jednak niż do 20 dnia miesiąca po miesiącu, w którym osiągnął pierwszy przychód w danym roku, lub nie później niż do końca roku, gdyby ów przychód osiągnął dopiero w grudniu. Gdyby jednak okazało się, że podatnik przychodu w danym roku ogóle nie osiągnął, to stosowne oświadczenie może złożyć najpóźniej do dnia złożenia deklaracji podatkowej (zeznania podatkowego) za ten rok podatkowy (zob. wyr. WSA w Warszawie z 27.1.2021 r., III SA/Wa 1562/20).
Jednak, jeżeli podatnik, który wybrał podatek liniowy, uzyska z działalności gospodarczej prowadzonej samodzielnie (lub w ramach spółki osobowej) przychody ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, odpowiadających czynnościom, które podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy, podatnik ten traci w roku podatkowym prawo do podatku liniowego i ma obowiązek wpłacić zaliczki od dochodu osiągniętego od początku roku, obliczonych przy zastosowaniu skali podatkowej oraz odsetek za zwłokę od zaległości z tytułu tych zaliczek (art. 9a ust. 3 PDOFiz).
Użyty tu zwrot „odpowiadający czynnościom” należy odnosić do przychodów ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, które są takie same (tożsame) jak czynności, które podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy (zob. wyr. NSA z 18.9.2018 r., II FSK 2416/16).
Ustawa z 9.6.2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1265; dalej: nowelizacja) wprowadza zmiany m.in. do PDOFizU w zakresie zmiany formy opodatkowania z podatku liniowego na skalę podatkową w 2022 r.
Jak wynika z art. 14 nowelizacji, podatnicy stosujący przed 1.7.2022 r. opodatkowanie na zasadach podatku liniowego mogą wybrać opodatkowanie dochodów osiągniętych w 2022 r. z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach ogólnych, czyli według skali podatkowej, w nowym brzmieniu, jeżeli zawiadomią o tym wyborze właściwego naczelnika urzędu skarbowego w złożonym terminowo zeznaniu podatkowym z art. 45 ust. 1 PDOFizU.
Taki wybór formy opodatkowania nie dotyczy lat następnych.
A zatem, zgodnie z nowelizacją podatnicy osiągający w 2022 r. dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej, do których stosują opodatkowanie podatkiem liniowym, będą mogli po zakończeniu 2022 r. dokonać wyboru skali podatkowej dla opodatkowania tych dochodów.
Jakie skutki wywoła złożenie przez podatnika zeznania PIT-36L? Czy w takiej sytuacji również będzie można wybrać skalę podatkową zamiast podatku liniowego?
Nie, w takiej sytuacji zmiana formy opodatkowania nie będzie możliwa.
Wyboru skali podatkowej podatnicy dokonają w zeznaniu PIT-36 składanym za 2022 r. Jak czytamy w uzasadnieniu nowelizacji, w zeznaniu tym podatnicy wykażą dochody, które w trakcie 2022 r. opodatkowywali podatkiem liniowym. Zatem w okresie od 1.1 do 2.5.2023 r. (30.4.2023 r. to niedziela), podatnicy będą mogli podjąć decyzję co do formy opodatkowania tych dochodów.
Jeżeli jednak podatnik złoży w ustawowym terminie PIT-36L, nie będzie mógł już zmienić tej decyzji i wybrać skali podatkowej.
W uzasadnieniu nowelizacji wskazano, że możliwość wyboru skali podatkowej po zakończeniu roku podatkowego oznacza, iż podatnicy będą musieli obliczać i wpłacać zaliczki należne od dochodów osiągniętych w 2022 r. na dotychczasowych zasadach. Przy czym, zaliczki te podatnicy wykażą w zeznaniu PIT-36 bez konieczności przeliczania ich według zasad obowiązujących przy opodatkowaniu według skali podatkowej.
Czy z nowelizacji wynika, że przewidziana tam preferencja, czyli możliwość zmiany z podatku liniowego na skalę podatkową, jest „jednorazowa”?
Tak, ponieważ zmiana opodatkowania dotyczy tylko dochodów uzyskanych w 2022 r., i nie dotyczy lat następnych, czyli dochodów uzyskanych w latach następnych.
Jak stwierdzono w uzasadnieniu do nowelizacji, decyzja co do wyboru skali podatkowej dla opodatkowania dochodów osiągniętych w 2022 r. dotyczy tylko tego roku.
A zatem, jeżeli podatnik na początku 2022 r. (lub w latach poprzednich) wybrał opodatkowanie podatkiem liniowym, to zgodnie z obowiązującymi przepisami (art. 9a ust. 2b PDOFizU), ta forma opodatkowania dotyczy również lat następnych, w tym 2023 r. Zasady tej nie zmienia wybór skali podatkowej dla opodatkowania dochodów osiągniętych w 2022 r.
Jeżeli więc podatnik, który także w 2023 r. nie będzie chciał stosować podatku liniowego, będzie musiał w ustawowym terminie (art. 9a ust. 2 i 2b PDOFizU) zawiadomić właściwego naczelnika urzędu skarbowego o rezygnacji z tego sposobu opodatkowania albo złożyć w terminie i na zasadach określonych w RyczałtU sporządzone na piśmie oświadczenie o wyborze opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.
Zgodnie z art. 14 ust. 5 nowelizacji, odpowiednio tu stosuje się przepis art. 9a ust. 5 PDOFizU, zgodnie z którym jeżeli podatnik:
- prowadzi działalność gospodarczą samodzielnie i jest wspólnikiem spółki niebędącej osobą prawną,
- jest wspólnikiem spółki niebędącej osobą prawną
– wybór opodatkowania podatkiem liniowym dotyczy wszystkich form prowadzenia tej działalności, do których mają zastosowanie przepisy PDOFizU.
2. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
Zgodnie z obowiązującymi zasadami wyboru opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, z art. 9 ust. 1 RyczałtU, sporządzone na piśmie oświadczenie o wyborze ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych na dany rok podatkowy podatnik składa naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu według swojego miejsca zamieszkania (w przypadku przedsiębiorstwa w spadku – według ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego przedsiębiorcy) do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym osiągnął pierwszy przychód z tego tytułu w roku podatkowym, albo do końca roku podatkowego, jeżeli pierwszy taki przychód osiągnął w grudniu roku podatkowego.
Przy czym:
- podatnik może złożyć oświadczenie, na piśmie, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego o rezygnacji z opodatkowania ryczałtem lub złożyć oświadczenie o wyborze opodatkowania podatkiem liniowym, przed upływem terminu, o którym mowa wyżej (art. 9 ust. 1a RyczałtU);
- dokonany wybór ryczałtu ewidencjonowanego dotyczy również lat następnych, chyba że w kolejnych latach podatnik w tym terminie złoży oświadczenie na piśmie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego o rezygnacji z tej formy opodatkowania albo oświadczenie o wyborze podatku liniowego, w terminie określonym w art. 9a ust. 2 PDOFizU (art. 9 ust. 1b Ryczałt).
Jak wynika z orzecznictwa, w sytuacji gdy dojdzie do utraty prawa do korzystania z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, to również złożone przez podatnika oświadczenie o jego wyborze przestaje obowiązywać i podatnik jest obowiązany określać swoje zobowiązanie podatkowe na zasadach ogólnych. Uprawnienie do kontynuacji sposobu rozliczenia dotyczy bowiem tylko uprawnienia uprzednio nabytego. Jeżeli zatem w danym roku podatnik nie posiadał uprawnienia do skorzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania, to w następnym roku w celu jej uzyskania musi złożyć oświadczenie (zob. wyr. WSA w Rzeszowie z 10.3.2022 r., I SA/Rz 1005/21).
Jednak, jeżeli podatnik prowadzący działalność samodzielnie lub w formie spółki, który wybrał opodatkowanie w formie ryczałtu ewidencjonowanego, uzyska z tej działalności przychody ze sprzedaży towarów handlowych lub wyrobów lub ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, odpowiadających czynnościom, które podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników (art. 8 ust. 2 RyczałtU):
- wykonywał w roku poprzedzającym rok podatkowy lub
- wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym
– w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy, podatnik ten traci w roku podatkowym prawo do opodatkowania w formie ryczałtu ewidencjonowanego i, poczynając od dnia uzyskania tego przychodu do końca roku podatkowego, opłaca podatek dochodowy na ogólnych zasadach.
2.1. Możliwość wyboru skali podatkowej po zakończeniu roku podatkowego
Z art. 15 nowelizacji wynika, że podatnicy osiągający w 2022 r. przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej lub ze sprzedaży przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych pochodzących z własnych upraw, hodowli lub chowu, które opodatkowane są ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, będą mogli po zakończeniu 2022 r. dokonać wyboru skali podatkowej dla opodatkowania tych przychodów.
Gdzie można będzie wybrać skalę podatkową zamiast ryczałtu?
Wyboru tego będzie można dokonać w zeznaniu rocznym PIT-36, które trzeba będzie złożyć za 2022 r. W zeznaniu tym wykazuje się dochody, które w trakcie 2022 r. opodatkowywano ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. Zatem w okresie od 1.1 do 2.5.2023 r. (30.4.2023 r. to niedziela) podatnicy będą mogli podjąć decyzję co do formy opodatkowania.
Jak rozliczać ryczałt w 2022 r.?
Możliwość wyboru skali podatkowej po zakończeniu roku podatkowego oznacza, że podatnicy będą musieli obliczać i wpłacać miesięcznie albo kwartalnie należny ryczałt od przychodów ewidencjonowanych na dotychczasowych zasadach. Natomiast ryczałt należny za grudzień lub ostatni kwartał 2022 r. podatnicy będą musieli wpłacić do końca lutego 2023 r.
Czy złożenie PIT-28 ma wpływ na możliwość wyboru w 2022 r. skali podatkowej zamiast ryczałtu ewidencjonowanego?
Tak, ponieważ w przypadku gdy podatnik złoży w ustawowo określonym terminie zeznanie PIT-28, w którym wykaże przychody opodatkowane ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, to nie będzie mógł już zmienić tej decyzji i wybrać skali podatkowej dla opodatkowania tych samych przychodów.
W jaki sposób rozliczyć zapłacony podatek w formie ryczałtu ewidencjonowanego po dokonanym wyborze skali podatkowej zamiast ryczałtu?
Zgodnie z nowelizacją podatnicy, którzy dokonają wyboru skali podatkowej w zeznaniu PIT-36, należny i wpłacony ryczałt od przychodów ewidencjonowanych za poszczególne miesiące albo kwartały 2022 r. wykażą jako zaliczki miesięczne albo kwartalne. Nie będzie trzeba wyliczać należnych w 2022 r. zaliczek według zasad obowiązujących przy opodatkowaniu według skali podatkowej. W zeznaniu PIT-36 podatnicy wykażą dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej obliczony zgodnie z art. 24 ust. 2–2b PDOFizU, czyli na zasadach obowiązujących podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów. Oznacza to, że trzeba będzie zaprowadzić (założyć) i uzupełnić księgę podatkową, w której wykażą osiągnięte w 2022 r. dochody z działalności gospodarczej. Jak czytamy w uzasadnieniu, w księdze podatkowej podatnik będzie musiał wpisać wartość remanentu na dzień 1.1 i 31.12.2022 r. Z art. 15 ust. 5 nowelizacji, jeżeli podatnik sporządził remanent towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków i odpadków na dzień 31.12.2021 r., przyjmuje się, że jest to remanent sporządzony na dzień 1.1.2022 r. Jeżeli podatnik nie sporządzi remanentu na dzień 1.1.2022 r., przyjmuje się, że wartość remanentu początkowego wynosi 0 zł.
Podobnie, jak w przypadku zmiany podatku liniowego na skalę podatkową, także w przypadku ryczałtu ewidencjonowanego decyzja co do wyboru skali podatkowej dla opodatkowania dochodów osiągniętych w 2022 r. dotyczyć będzie tylko tego roku. Jeśli więc podatnik na początku 2022 r. lub w latach poprzednich wybrał opodatkowanie w formie ryczałtu, to zgodnie z obowiązującymi przepisami (art. 9 ust. 1b RyczałtU) ta forma opodatkowania dotyczy również lat następnych, w tym 2023 r. Zasady tej nie zmienia wybór skali podatkowej dla opodatkowania dochodów osiągniętych w 2022 r. Jeżeli podatnik, który również w 2023 r. nie będzie chciał stosować opodatkowania w formie ryczałtu ewidencjonowanego, będzie musiał w ustawowym terminie (art. 9 ust. 1 i 1b RyczałtU) złożyć oświadczenie na piśmie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego o rezygnacji z tej formy opodatkowania albo oświadczenie o wyborze podatku liniowego.
2.2. Brak oświadczenia o rezygnacji z ryczałtu ewidencjonowanego w 2022 r. – przychody uzyskane od 1 lipca do 31 grudnia 2022 r.
Zgodnie z art. 17 ust. 1 nowelizacji, podatnik, który w terminie określonym w art. 9 ust. 1 RyczałtU, czyli do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym osiągnął pierwszy przychód z tego tytułu w roku podatkowym, albo do końca roku podatkowego, jeżeli pierwszy taki przychód osiągnął w grudniu roku podatkowego, nie złożył oświadczenia na piśmie o rezygnacji z opodatkowania ryczałtem ewidencjonowanym w 2022 r., może złożyć w do 22.8.2022 r. na piśmie oświadczenie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego o rezygnacji z opodatkowania przychodów osiągniętych w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2022 r. ryczałtem ewidencjonowanym, przy czym w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki, oświadczenie to składają wszyscy wspólnicy.
Podatnicy osiągający w 2022 r. przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej lub ze sprzedaży przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych pochodzących z własnych upraw, hodowli lub chowu, które przed 1.7.2022 r. opodatkowane są ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, będą mieli czas do 22.8.2022 r. złożyć oświadczenie o rezygnacji z opodatkowania ryczałtem przychodów osiągniętych w okresie od 1.7 do 31.12.2022 r.
Jak będą opodatkowane przychody u podatników, którzy złożyli rezygnację z ryczałtu?
Zgodnie z art. 17 ust. 3 projektu nowelizacji, podatnik, który złożył przed 22.8.2022 r., od dochodów osiągniętych od 1.7.2022 r. do 31.12.2022 r. opłaca podatek dochodowy według skali podatkowej.
Czy oświadczenie złożone przed 22.8.2022 r. jest jednorazowe?
Zgodnie z art. 17 ust. 2 projektu nowelizacji, złożone oświadczenie dotyczy również lat następnych, chyba że podatnik dokona wyboru innej formy opodatkowania.
Jakie zeznanie trzeba będzie złożyć w razie wyboru skali podatkowej zamiast ryczałtu ewidencjonowanego do 22.8.2022 r.?
Jak wynika z uzasadnienia nowelizacji, podatnicy, którzy złożą takie oświadczenie, po zakończeniu roku obowiązani będą złożyć dwa zeznania roczne, tj. PIT-28, w którym wykażą przychody osiągnięte od 1.1 do 30.6.2022 r., oraz PIT-36, w którym wykażą dochody osiągnięte w okresie od 1.7 do 31.12.2022 r.
2.3. Najem prywatny
Jak wynika z uzasadnienia do projektu nowelizacji, podatnicy osiągający w 2022 r. przychody z tzw. najmu prywatnego, którzy opłacali w trakcie roku ryczałt od przychodów ewidencjonowanych z tego tytułu, będą mogli po zakończeniu roku wybrać opodatkowanie według skali podatkowej. Wyboru tego podatnicy dokonają w zeznaniu rocznym PIT-36.
3. Podsumowanie
Wprowadzone przepisy mają na celu złagodzenie obniżenie stawki podatku dochodowego dla pierwszego progu skali podatkowej. Możliwość przejścia na skalę podatkową jest doraźnym bodźcem interwencji ustawodawcy w zmiany podatkowe wprowadzane nowelizacją. Trudno jednak ocenić w tej chwili, jak zadziała to w praktyce, a w konsekwencji, jaki będzie koszt takich operacji dla budżetu państwa, co może mieć wpływ na wysokość inflacji.
Warto zwrócić uwagę na dwie kwestie podjęte w orzecznictwie związane ze składaniem oświadczeń dotyczących zmiany formy opodatkowania. Przytaczam dwa orzeczenia sądów administracyjnych:
- „Wskazywane przez stronę dowody (tj. kserokopia koperty opatrzonej numerem nadawczym oraz dowód nadania tej przesyłki) t nie są wystarczające do uznania, że zawartość tej przesyłki poleconej obejmowała m.in. oświadczenie o wyborze formy opodatkowania. Sama potencjalna możliwość zagubienia dokumentu oświadczenia przy rejestracji zawartości przesyłki poleconej, przy jednoczesnym braku zastrzeżeń co do prawidłowości zaewidencjonowania jej zawartości w części która w sprawie nie była kwestionowana, wydaje się być mało prawdopodobna, zwłaszcza gdy strona tej okoliczności nie uprawdopodobniła, poprzestając jedynie na hipotetycznym wskazaniu takiego właśnie przebiegu zdarzeń.” (wyr. WSA we Wrocławiu z 16.11.2017 r., I SA/Wr 218/17);
- „Oświadczenie o wyborze opodatkowania ryczałtem powinno być złożone odrębnie co do przychodów z działalności wykonywanej samodzielnie i odrębnie co do przychodów uzyskiwanych z udziału w spółce prowadzącej działalność gospodarczą. Złożenie oświadczenia o wyborze opodatkowania w formie ryczałtu jest skuteczne tylko w odniesieniu do przychodów z tej formy działalności, w odniesieniu do której zostały spełnione warunki materialne dla tej formy opodatkowania oraz w odniesieniu do której zostały spełnione warunki formalne w postaci złożenia w ustawowym terminie i formie oświadczenia przez osoby wskazane w ustawie.” (wyr. NSA z 5.7.2017 r., II FSK 1619/15).
W praktyce tezy tych wyroków mogą okazać się pomocne przy składaniu oświadczeń o zmianie podatku liniowego lub ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych na skalę podatkową.
Na koniec, trzeba też pamiętać, że zmian w zakresie opodatkowania zasadniczo nie wprowadza się w trakcie roku podatkowego. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny, w demokratycznym państwie prawnym stanowienie i stosowanie prawa nie może być „pułapką” dla obywatela i go zaskakiwać. Obywatel powinien mieć możliwość układania swych spraw w zaufaniu, że nie naraża się na niekorzystne skutki prawne swoich decyzji i działań niemożliwe do przewidzenia w chwili podejmowania tych decyzji i działań. Zdaniem TK, obowiązek demokratycznego państwa prawnego unikania rozwiązań zaskakujących obywatela unormowaniami prawnymi niekorzystnie zmieniającymi jego sytuację – poza przypadkami, gdy takie zmiany są konieczne ze względu na realizację innych wartości konstytucyjnych, którym w danej sytuacji należy dać pierwszeństwo – odnosi się w równej mierze do praw podmiotowych już nabytych, jak i do zgodnego z prawem oczekiwania ich nabycia przez spełnienie określonych w ustawie warunków (zob. wyr. Trybunału Konstytucyjny z 3.12.1996 r., K 25/95).
W tej chwili zdania, co do zasadności wprowadzania projektowanych zmian podatkowych, są podzielone.
