Zarząd sukcesyjny nad przedsiębiorstwem osoby fizycznej – istota i cel zarządu

Cel zarządu sukcesyjnego

Wprowadzenie regulacji dotyczących zarządu sukcesyjnego rozwiązuje wiele trudności, jakie powstają w związku ze śmiercią osoby fizycznej prowadzącej indywidualną działalność gospodarczą lub w formie spółki cywilnej. Ustawa reguluje zagadnienia umożliwiające kontynuację, czy wznowienie działalności przedsiębiorstwa przez następców prawnych przedsiębiorcy, poprzez ustanowienie zarządu sukcesyjnego nad przedsiębiorstwem w spadku. Zarząd taki pozwala wyeliminować wiele niekorzystnych skutków, wiążących się ze śmiercią przedsiębiorcy, m.in. związane z wygaśnięciem umów o pracę, pełnomocnictw, czy wygaśnięciem umów cywilnoprawnych, jak również wygaśnięciem decyzji administracyjnych dotyczących prowadzenia danego rodzaju działalności gospodarczej (koncesji, licencji itp.) oraz umożliwia przejęcie uprawnień i obowiązków podatkowych. Zasadniczym celem wprowadzenia ustanowienie zarządu sukcesyjnego jest zachowanie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną w przypadku jej śmierci, jak też wzmocnienie ochrony praw osób trzecich. Ustawa reguluje zasady sprawowania tymczasowego zarządu nad przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który wykonywał we własnym imieniu działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG, jak też kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo w spadku – definicja

Ustawa nie ogranicza prawa do ustanowienia zarządu sukcesyjnego do przypadków posiadania przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55 ¹ KC, gdyż w rozumieniu art. 2 ZarządSukcU – przedsiębiorstwo w spadku obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. Podobnie jak w przypadku innych form sprawowania zarządu nad masą majątkową (np. w przypadku egzekucji przez zarząd nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym dłużnika, kuratora spadku, zarządu przymusowego, czy sprawowania zarządu przez syndyka masą upadłości) niezbędne było określenie, jakie składniki składają się na „przedsiębiorstwo w spadku”, aby było wiadomym, jakimi składnikami majątkowymi będzie zarządzał zarządca sukcesyjny. Przedsiębiorstwo w spadku obejmuje także składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej, nabyte przez zarządcę sukcesyjnego albo na podstawie czynności, o których mowa w art. 13 ZarządSukcU, w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Ponadto (wg art. 2 ust. 2 ZarządSukcU), jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 ¹ KC stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, przedsiębiorstwo w spadku obejmuje całość tego przedsiębiorstwa. Ustanowienie takiego zarządcy umożliwia kontynuowanie działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy, ale nie pozbawia prawa własności następców prawnych. Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku jest przede wszystkim osoba, która nabyła prawo do przedsiębiorstwa w spadku na skutek powołania do spadku, czyli spadkobierca ustawowy albo testamentowy przedsiębiorcy.

Podstawy ustanowienia zarządu sukcesyjnego

Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest: 1) powołanie zarządcy sukcesyjnego; 2) wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji; 3) dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego albo zastrzeżenia, że zarządcą sukcesyjnym stanie się prokurent z chwilą śmierci przedsiębiorcy (art. 6 ust. 1 ZarządSukcU). Nie stanowi przeszkody w ustanowieniu zarządu sukcesyjnego zawieszenie działalności gospodarczej, ale nie jest dopuszczalne ustanowienie zarządu sukcesyjnego, jeżeli została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy. Zarząd sukcesyjny będzie ustanowiony z chwilą:

1. śmierci przedsiębiorcy, w przypadku gdy przedsiębiorca złożył wniosek o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego, jednakże z tym zastrzeżeniem, że nie dojdzie do ustanowienia zarządu w takim przypadku, jeśli: a) akt zgonu przedsiębiorcy nie zawiera daty zgonu; b) chwila śmierci przedsiębiorcy została oznaczona w postanowieniu sądu stwierdzającym zgon albo uznającym przedsiębiorcę za zmarłego; 
2. dokonania wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego powołanego na wniosek: a) małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub b) osoby, która przyjęła zapis windykacyjny, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, a jeżeli nie ogłoszono testamentu, w którym został uczyniony taki zapis windykacyjny – osoba, która przyjęła spadek (tj. na podstawie art. 12 ust. 1 ZarządSukcU). Natomiast po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, zarządcę może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku (art. 12 ust. 2ZarządSukcU). 

Prawo do powołania zarządcy sukcesyjnego ww. sytuacjach, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Zarówno zgoda, jak i powołanie zarządcy na podstawie art. 12 ust. 1 i 2 ZarządSukcU wymaga formy aktu notarialnego. Przy czym powołanie zarządcy sukcesyjnego albo wyrażenie zgody na powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedstawiciela ustawowego osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego (art. 12 ust. 5 ZarządSukcU). Uprawnienie do powołania pierwszego zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z tym, że jeżeli akt zgonu przedsiębiorcy nie zawiera daty zgonu albo chwila śmierci przedsiębiorcy została oznaczona w postanowieniu sądu stwierdzającym zgon, termin ten biegnie od dnia, odpowiednio, znalezienia zwłok przedsiębiorcy albo uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zgon.

W okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego ustawa przyznaje prawo dokonywania czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku małżonkowi przedsiębiorcy, przysługującemu udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobiercy ustawowemu przedsiębiorcy, a także spadkobiercy testamentowemu albo zapisobierca windykacyjny, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Specyfika zarządu sukcesyjnego

Zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku (art. 18 ZarządSukcU), a zarządca sukcesyjny działa w i mieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku (art. 21 ust. 1 ZarządSukcU). Zarząd sukcesyjny nie może być przeniesiony, natomiast zarządca sukcesyjny może ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności (art. 19 ZarządSukcU). Zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej, a jedynie za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków (art. 32 ZarządSukcU).

Ustawa weszła w życie 25.11.2018 r. z wyjątkiem art. 30, regulującego kwestie powstrzymania się ze spełnieniem świadczenia oraz świadczeń wzajemnych, który wejdzie w życie 25.2.2019 r.

Autorka jest doktorem habilitowanym, prof. nadzw. Uniwersytetu Wrocławskiego