W Dz.U. z 2019 r. pod poz. 1696 opublikowano ustawę z 19.7.2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (dalej: ustawa).

1. Czego dotyczy ustawa

Ustawa określa środki służące zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oraz obowiązki podmiotów publicznych w tym zakresie. Przy czym, istotne zastosowanie znajdą tu także przepisy ustawy z 4.4.2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 848; dalej: DostępCyfrU).

Ważne

Trzeba pamiętać, że przepisy ustawy dotyczące dostępności cyfrowej (art. 1 ust. 2, art. 6 pkt 2 i art. 7 ust. 3 ustawy) wchodzą w życie w zakresie:

  • stron internetowych podmiotów publicznych nieopublikowanych przed 23.9.2018 r. – z dniem 23.9.2019 r.;
  • stron internetowych podmiotów publicznych opublikowanych przed 23.9.2018 r. – z dniem 23.9.2020 r.;
  • aplikacji mobilnych podmiotów publicznych – z dniem 23.6.2021 r.

Ustawa wyjaśnia też podstawowe pojęcia, którymi objęto zakres jej regulacji, i tak:

  • bariera to przeszkoda lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami;
  • dostępność to dostępność architektoniczna, cyfrowa oraz informacyjno-komunikacyjna, co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6 ustawy, będąca wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia;
  • osoba ze szczególnymi potrzebami to osoba, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami;
  • uniwersalne projektowanie – chodzi tu o uniwersalne projektowanie, o którym mowa w art. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku 13.12.2006 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1169 ze zm.; dalej: Konwencja), uwzględniane w szczególności w celu spełnienia minimalnych wymagań (art. 6 ustawy), dla zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami;
  • racjonalne usprawnienie – chodzi o racjonalne usprawnienie, o którym mowa w art. 2 Konwencji, stosowane w szczególności w celu spełnienia minimalnych wymagań dla zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

2. Podmioty zobowiązane do stosowania nowych zasad

Ustawa nakłada obowiązki określone w ustawie na podmioty publiczne, a są nimi:

  1. jednostki sektora finansów publicznych (art. 9 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych, t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 869 ze zm.);
  2. inne, niż określone wyżej, państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
  3. związki podmiotów wymienionych w pkt. 1 i 2;
  4. inne, niż określone w pkt. 1, osoby prawne, utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w pkt 1 i 2, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot: finansują je w ponad 50% lub posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego;
  5. związki podmiotów, o których mowa w pkt. 4. 

Jednak, także przedsiębiorcy oraz organizacje pozarządowe mają dążyć w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Natomiast zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy, który wchodzi w życie 6.9.2021 r., w przypadku gdy podmiot inny niż podmiot publiczny realizuje, na podstawie umowy zawartej z podmiotem publicznym, zadanie finansowane z udziałem środków publicznych, jest obowiązany do zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie określonym w tej umowie.

Podmiot publiczny zapewnia dostępność osobom ze szczególnymi potrzebami przez stosowanie uniwersalnego projektowania lub racjonalnych usprawnień, a w ramach zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami podejmuje także działania mające na celu:

  • uwzględnianie ich potrzeb w planowanej i prowadzonej przez ten podmiot działalności;
  • usuwanie barier, a także zapobieganie ich powstawaniu.

Zgodnie z przepisami art. 4 ust. 3 i 4 ustawy, które wchodzą w życie 6.9.2021 r., w przypadku zlecania lub powierzania, na podstawie umowy, realizacji zadań publicznych finansowanych z udziałem środków publicznych lub udzielania zamówień publicznych podmiotom innym niż podmioty publiczne, podmiot publiczny będzie miał obowiązek określić w treści umowy warunki służące zapewnieniu omawianej dostępności w zakresie tych zadań publicznych lub zamówień publicznych, z uwzględnieniem minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 ustawy. Zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w ramach tej umowy następuje, o ile jest to możliwe, z uwzględnieniem uniwersalnego projektowania.

Ważne

W tym celu zmieniono art. 5a ust. 7 pkt 1 ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 506 ze zm.), zgodnie z którym rada gminy określa w drodze uchwały wymagania, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego, w tym wymogi formalne, jakim powinny odpowiadać zgłaszane projekty, a po zmianie także z uwzględnieniem – o ile jest to możliwe – uniwersalnego projektowania, o którym mowa w art. 2 pkt 4 ustawy.

3. Minimalne wymagania

Zgodnie z art. 6 ustawy minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami obejmują trzy grupy zagadnień.

W zakresie dostępności architektonicznej:

  • zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków;
  • instalację urządzeń lub zastosowanie środków technicznych i rozwiązań architektonicznych w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych;
  • zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy;
  • zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego (art. 2 pkt 11 ustawy z 27.8.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1172 ze zm.);
  • zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich uratowania w inny sposób. 

W zakresie dostępności cyfrowej:

– wymagania określone w DostępCyfrU.

W zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej:

  • obsługę z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się (art. 3 pkt 5 ustawy z 19.8.2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się, t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1824), lub przez wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje;
  • instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, w szczególności pętli indukcyjnych, systemów FM lub urządzeń opartych o inne technologie, których celem jest wspomaganie słyszenia;
  • zapewnienie na stronie internetowej danego podmiotu informacji o zakresie jego działalności – w postaci elektronicznego pliku zawierającego tekst odczytywalny maszynowo, nagrania treści w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania;
  • zapewnienie, na wniosek osoby ze szczególnymi potrzebami, komunikacji z podmiotem publicznym w formie określonej w tym wniosku. 

Przy czym, jeżeli w indywidualnym przypadku podmiot publiczny nie jest w stanie, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami w zakresie, o którym mowa w pkt 1 i 3, podmiot ten ma obowiązek zapewnić takiej osobie dostęp alternatywny. Polega on w szczególności na:

  • zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby lub
  • zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, lub
  • wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób.
Ważne

Jeżeli podmiot publiczny, w okresie 24 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy (czyli do 5.9.2021 r.), nie zapewni dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami, zapewnienie dostępu alternatywnego jest traktowane jako zapewnienie dostępności.

4. Obowiązki sprawozdawcze

Zgodnie z przepisami art. 11 ustawy podmiot publiczny przekazuje co 4 lata, najpóźniej do 31 marca danego roku, raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w danym podmiocie, i publikuje go na swojej stronie podmiotowej BIP, a jeżeli nie ma takiej strony – na swojej stronie internetowej. Raport będzie przygotowywany na formularzu opracowanym przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego (obecnie Minister Inwestycji i Rozwoju; dalej: MIR) i udostępnionym na jego BIP.

Ważne

Niezależnie od powyższego obowiązku, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, MIR może, w każdym czasie, występować do podmiotów publicznych o przedstawienie sprawozdań dotyczących zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie ich działalności (art. 12 ustawy).

Raport zawiera:

  • informacje w zakresie spełniania przez dany podmiot, w ramach prowadzonej działalności, minimalnych wymagań;
  • w każdym przypadku zapewnienia dostępu alternatywnego – analizę uzasadniającą brak zapewnienia dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami. 

Raport przekazuje się dwóm organom. Jeżeli raport przygotowuje organ (minister) określony w art. 5 § 2 pkt 4 ustawy z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2096 ze zm.; dalej: KPA) oraz inny podmiot publiczny o ogólnokrajowym zasięgu działania, raport przekazuje się do MIR. Zgodnie z art. 5 § 2 pkt 4 KPA, ministrowie w rozumieniu KPA to Prezes i wiceprezes Rady Ministrów pełniący funkcję ministra kierującego określonym działem administracji rządowej, ministrowie kierujący określonym działem administracji rządowej, przewodniczący komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, kierownicy centralnych urzędów administracji rządowej podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów lub właściwego ministra, a także kierowników innych równorzędnych urzędów państwowych. Raporty przygotowywane przez tych ministrów zawierają także informacje zbiorcze o stanie zapewniania omawianej dostępności w zakresie działalności jednostek podległych oraz nadzorowanych przez te organy.

Natomiast w przypadku raportów przygotowywanych przez inne podmioty publiczne, przekazuje się je do właściwego miejscowo wojewody.

Następnie wojewoda, w terminie do 30 czerwca danego roku, przygotowuje zbiorczy raport o stanie zapewniania dostępności na terenie danego województwa, uwzględniający dane z raportów, które sam otrzymał od podmiotów publicznych, i przekazuje go MIR.

Ważne

Przy MIR działa Rada Dostępności, jako jego organ opiniodawczo-doradczy. MIR, na podstawie otrzymanych raportów podmiotów przygotowuje, w terminie do 30 listopada danego roku, swój raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w kraju i przekazuje go do zaopiniowania Radzie Dostępności.

5. Koordynator do spraw dostępności

Każdy podmiot będący: organem władzy publicznej, w tym organem administracji rządowej i samorządowej, organem kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądem i trybunałem, wyznacza co najmniej jedną osobę pełniącą funkcję koordynatora do spraw dostępności. Do zadań takiego koordynatora należy w szczególności:

  • wsparcie osób ze szczególnymi potrzebami w dostępie do usług świadczonych przez ten podmiot;
  • przygotowanie i koordynacja wdrożenia planu działania na rzecz poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez ten podmiot, zgodnie z minimalnymi wymaganiami (plan działania obejmuje w szczególności analizę stanu zapewnienia omawianej dostępności przez ten podmiot oraz planowane działania w zakresie poprawy realizacji zadań w zakresie dostępności przez ten podmiot);
  • monitorowanie działalności tego podmiotu w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. 

Podmiot wymieniony wyżej publikuje na swoim BIP, a jeżeli nie ma BIP – na swojej stronie internetowej, dane kontaktowe koordynatora do spraw dostępności oraz treść planu działania.

6. Certyfikacja dostępności

Certyfikacja dostępności ma na celu potwierdzenie, czy podmiot publiczny zapewnia dostępność osobom ze szczególnymi potrzebami. Certyfikacja obejmuje:

  • weryfikację spełnienia minimalnych wymagań przez przeprowadzenie audytu dostępności;
  • sformułowanie szczegółowych zaleceń w zakresie poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez dany podmiot;
  • wydanie certyfikatu dostępności. 

Certyfikacji dokonują wyłącznie podmioty posiadające zasoby organizacyjne, kadrowe oraz narzędzia pozwalające na należyte przeprowadzenie certyfikacji, wyłonione przez MIR po przeprowadzeniu otwartego naboru.

Ważne

Zasady certyfikacji określają przepisy art. 15–28 ustawy, które wchodzą w życie 6.3.2021 r.

7. Postępowanie skargowe

Każdy, bez konieczności wykazania interesu prawnego lub faktycznego, ma prawo poinformować podmiot publiczny o braku dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej tego podmiotu.

Natomiast osoba ze szczególnymi potrzebami lub jej przedstawiciel ustawowy, po wykazaniu interesu faktycznego, ma prawo wystąpić z wnioskiem o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej. Wniosek ten wnosi się do podmiotu publicznego, z którego działalnością jest związane żądanie zapewnienia dostępności zawarte we wniosku i zawiera on:

  • dane kontaktowe wnioskodawcy;
  • wskazanie bariery utrudniającej lub uniemożliwiającej dostępność w zakresie architektonicznym lub informacyjno–komunikacyjnym;
  • wskazanie sposobu kontaktu z wnioskodawcą;
  • wskazanie preferowanego sposobu zapewnienia dostępności, jeżeli dotyczy. 

Ustawa przewiduje kilka zasad realizacji tego wniosku:

  1. zapewnienie dostępności, w zakresie określonym we wniosku o zapewnienie dostępności, następuje bez zbędnej zwłoki nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku;
  2. jeżeli zapewnienie dostępności, w zakresie określonym we wniosku nie jest możliwe w tym terminie, podmiot niezwłocznie powiadamia wnioskodawcę o przyczynach opóźnienia i wskazuje nowy termin zapewnienia dostępności, nie dłuższy niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku;
  3. w przypadkach uzasadnionych wyjątkowymi okolicznościami, gdy zapewnienie dostępności w zakresie określonym we wniosku o zapewnienie dostępności jest niemożliwe lub znacznie utrudnione, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, podmiot publiczny niezwłocznie zawiadamia wnioskodawcę o braku możliwości zapewnienia dostępności, co nie zwalnia podmiotu publicznego z obowiązku zapewnienia dostępu alternatywnego;
  4. w zawiadomieniu tym podmiot publiczny uzasadnia swoje stanowisko, w szczególności wskazuje okoliczności uniemożliwiające zapewnienie dostępności w zakresie określonym we wniosku.

W przypadku gdy podmiot nie zapewnił wnioskodawcy dostępności na tych zasadach wnioskodawcy służy prawo złożenia skargi na brak dostępności, którą można wnieść do Prezesa Zarządu PFRON, w terminie 30 dni od dnia:

  • w którym upłynął odpowiednio wspomniany wyżej termin: 14-dni od złożenia wniosku wskazany w powiadomieniu;
  • otrzymania zawiadomienia.

Postępowanie przed Prezesem Zarządu PFRON jest jednoinstancyjne.

W wyniku wniesionej skargi, w przypadku stwierdzenia, że niezapewnienie dostępności w zakresie żądanym przez skarżącego nastąpiło na skutek naruszenia przepisów ustawy, Prezes Zarządu PFRON nakazuje podmiotowi publicznemu, w drodze decyzji, zapewnienie dostępności, wraz z określeniem:

  1. sposobu zapewnienia dostępności skarżącemu;
  2. terminu realizacji nakazu, nie krótszego niż 30 dni, a w sprawach szczególnie skomplikowanych – nie krótszego niż 60 dni, od dnia doręczenia decyzji.

Ważne

W przypadku braku realizacji nakazu w terminie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji dotyczące grzywny w celu przymuszenia. Organem egzekucyjnym w zakresie grzywien w celu przymuszenia jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy miejscowo ze względu na siedzibę podmiotu, w stosunku do którego został wydany nakaz.

Przepisy dotyczące postępowania skargowego, tj. art. 29–34 ustawy, wchodzą w życie 6.9.2021 r.