Prokurator wszczął śledztwo w sprawie działania zorganizowanej grupy przestępczej, mającej na celu popełnienie przestępstw kradzieży samochodów. Podstawą wszczęcia tego postępowania były materiały uzyskane w trakcie kontroli operacyjnej przeprowadzonej przez Komendę Wojewódzką Policji w G. Członkom grupy zarzucono udział w gangu oraz kradzieże i paserstwo. Sąd I instancji uznał kilka osób za winnych popełnienia zarzuconych im czynów i wymierzył kary pozbawienia wolności. Uzyskane „przy okazji” prowadzonej legalnie kontroli materiały stały się więc dowodami, na których sąd oparł skazanie oskarżonych za przestępstwa spoza katalogu wskazanego w PolU. Obrońcy oskarżonych w apelacjach zarzucali m.in. naruszenie konstytucyjnej zasady rzetelności postępowania karnego i sprawiedliwości proceduralnej poprzez przyznanie waloru dowodu obciążającego oskarżonych, na podstawie materiałów uzyskanych w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych podjętych i prowadzonych z naruszeniem dopuszczalnych prawem ram tych czynności.

Sąd II instancji przekazał SN do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy: „Czy użyte w art. 168b KPK sformułowanie »innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego innego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej« obejmuje swoim zakresem wszystkie przestępstwa ścigane z urzędu lub przestępstwa skarbowe czy wyłącznie przestępstwa, o których mowa w art. 19 ust. 1 PolU?”.

Zgodnie z art. 168b KPK, jeżeli w wyniku kontroli operacyjnej zarządzonej na wniosek uprawnionego organu na podstawie przepisów szczególnych uzyskano dowód popełnienia przez osobę, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego innego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej, lub przestępstwa ściganego z urzędu, lub też przestępstwa skarbowego popełnionego przez inną osobę niż objętą zarządzeniem kontroli operacyjnej, prokurator podejmuje decyzję w przedmiocie wykorzystania tego dowodu w postępowaniu karnym. Sąd zaznaczył, że nie ma wątpliwości co do możliwości stosowania art. 168b KPK w odniesieniu do spraw, w których akt oskarżenia wpłynął przed 1.7.2015 r. (zob. uchwała SN z 29.11.2016 r., I KZP 10/16, Legalis). Sąd doszedł do przekonania, że na kanwie sprawy powstał problem dotyczący procesowego wykorzystania materiałów odnoszących się do innych przestępstw ściganych z urzędu lub przestępstw skarbowych wykraczających poza zamknięty katalog zawarty w art. 19 ust. 1 PolU. Jak wskazano, możliwe są dwa warianty wykładni art. 168b KPK. Pierwszy, prowadzi do wniosku, że możliwość wykorzystania materiałów uzyskanych przy okazji legalnie prowadzonej kontroli operacyjnej może wykraczać poza katalog przestępstw ujętych w art. 19 ust. 1 PolU. Drugi wariant zasadzający się na wykładni celowościowej i systemowej, prowadzi do wniosku, że przepis art. 168b KPK umożliwia wykorzystanie uzyskanego w toku kontroli operacyjnej materiału, jako dowodu przestępstw, co prawda innych niż te, których dotyczyła kontrola, ale mieszczących się w katalogu wskazanym w art. 19 ust. 1 PolU.

Sąd Najwyższy w składzie 3-osobowym postanowił przekazać rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego powiększonemu składowi SN.

Podejmując uchwałę w składzie 7-osobowym SN wskazał, że dyspozycja art. 168b KPK wskazuje na możliwe dwa zakresy kontroli operacyjnej prowadzonej przed wszczęciem postępowania przygotowawczego. Pierwszy z nich – niejako pierwotny – wiąże się z prowadzeniem tej kontroli zarządzonej na wniosek uprawnionego organu na podstawie przepisów szczególnych. Drugi z uzyskaniem w jej trakcie materiałów wskazujących na popełnienie przez inwigilowaną osobę innego przestępstwa niż to, którego dotyczyła zgoda pierwotna lub przestępstwa popełnionego przez inną osobę. Przy czym, materiały te dotyczyć mogą jedynie przestępstw ściganych z urzędu lub przestępstw skarbowych. Co do tych materiałów, uzyskanych w wyniku kontroli, którą można określić jako wtórną kontrolę operacyjną, decyzję o ich wykorzystaniu w postępowaniu karnym, podejmuje prokurator. Redakcja omawianego przepisu, nie daje jednoznacznej odpowiedzi na elementarną w tym zakresie kwestię – czy katalog przestępstw, co do których możliwe jest prowadzenie kontroli operacyjnej pierwotnej i wtórnej, jest taki sam.

W uzasadnieniu uchwały SN podkreślił, że art. 168b KPK nie ma charakteru samodzielnego – reguluje on kwestię pozaprocesowej (przedprocesowej) kontroli operacyjnej i w zakresie w jakim, w początkowej swojej treści, wskazuje na potrzebę stosowania „przepisów szczególnych”, odsyła m.in. do art. 19 ust. 1 PolU, który określa katalog przestępstw, co do których dopuszczalne jest zarządzenie pierwotnej kontroli operacyjnej. Katalog ten ulegał licznym zmianom polegającym m.in. na jego rozszerzeniu o nowe przestępstwa związane z istotnymi zagrożeniami pojawiającymi się wraz z rozwojem cywilizacyjnym, ale były też zmiany o charakterze technicznym. Dlatego SN uznał, że działanie ustawodawcy, które, z jednej strony, precyzyjnie i w sposób wyważony rozszerzałoby katalog czynów objętych pierwotną kontrolą operacyjną, a jednocześnie znosiłoby jakiekolwiek ograniczenia dla prowadzenia wtórnej kontroli operacyjnej, byłoby wewnętrznie sprzeczne. Gdyby racjonalny ustawodawca chciał rozszerzyć zakres kontroli operacyjnej przewidzianej PolU, to uczyniłby to rozszerzając katalog z art. 19 ust. 1 PolU lub widząc potrzebę totalnej inwigilacji, zniósłby go. Jako sprzeczne z elementarnymi zasadami wykładni logicznej, należy ocenić rozwiązanie, w ramach którego, dla uzyskania pierwotnej zgody na kontrolę operacyjną, istnieją ograniczenia katalogowe, a dla kwestii niejako wpadkowych, pozostających w sferze wtórnej kontroli operacyjnej, nie istnieją żadne tego typu ograniczenia. W ocenie SN zastosowanie ma tu argumentacja a fortiori – argumentum a minori ad maius – jeżeli norma prawna zakazuje czynić mniej, to zakazuje również czynić więcej. Zakres kontroli wtórnej nie może być zatem szerszy od zakresu kontroli pierwotnej. Zatem skoro, dla uzyskania zgody na prowadzenie kontroli operacyjnej wniosek o jej zastosowanie musi dotyczyć przestępstw mieszczących się w katalogu z art. 19 ust. 1 PolU i zakazana jest kontrola szersza, to również, co najwyżej, taki sam katalog powinien mieć zastosowanie do kontroli prowadzonej w tle tej zgody.

Jednocześnie SN wyjaśnił, że stwierdzenie kończące art. 168b KPK – „prokurator podejmuje decyzję w przedmiocie wykorzystania tego dowodu w postępowaniu karnym” – ma charakter techniczny i nie rodzi po stronie prokuratora żadnych nowych uprawnień. Na etapie postępowania jurysdykcyjnego, to wyłącznie sąd może podjąć decyzję o dopuszczeniu dowodu, a nie prokurator. Wynika to z elementarnej zasady rządzącej tym stadium procesu wyrażonej w art. 368 KPK.

W uzasadnieniu podkreślono, że zasadą jest prawo obywatela do wolności, w tym prawo do zachowania prywatności, wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się, a także zakaz pozyskiwania i gromadzenia informacji o obywatelach. Ograniczenia tego prawa zawsze zatem winny być traktowane jako wyjątek od tej zasady, nie mogą być zatem interpretowane rozszerzająco. Konflikt pomiędzy zasadą legalizmu a zasadą poszanowania i ochrony wolności człowieka, musi być rozwiązywany z poszanowaniem zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP), poprzez ścisłe ustawowe uregulowanie przypadków, kiedy do kompetencji władz publicznych będzie należała ingerencja w wolność jednostki. Celem takiej ingerencji może być zwalczanie przestępczości, ale dotyczyć może wyłącznie poważnych przestępstw ściganych z urzędu i wiązać się z możliwie najmniejszym ograniczeniem praw i wolności konstytucyjnych, takich jak prawo do prywatności, nienaruszalności mieszkania, czy wolności komunikowania się. Zarówno kontrola operacyjna o charakterze pierwotnym, jak i wtórnym, może być prowadzona wyłącznie w stosunku do przestępstw katalogowych – m.in. z art. 19 ust. 1 PolU.