Stan faktyczny i postępowanie przed sądem I instancji

Bank „G.” S.A. udzielił dwóm małżeństwom kredytu, którego zabezpieczeniem były hipoteki kaucyjne na nieruchomościach należących do kredytobiorców. Gdy dłużnicy zaprzestali terminowej spłaty kolejnych rat, wierzyciel wystawił bankowy tytuł egzekucyjny, jednak wkrótce potem Bank „G.” S.A. zawarł z małżonkami S. i Sz. ugodę. Ponieważ dłużnicy nie wywiązywali się z uzgodnień i w dalszym ciągu nie spłacali należności, Bank „G.” S.A. wypowiedział ugodę, a następnie sprzedał wierzytelność Funduszowi Inwestycyjnemu P. Nowy wierzyciel doręczył dłużnikom wezwanie do zapłaty, a gdy nie uregulowali zobowiązań wniósł do sądu pozew zapłatę.

Sąd I instancji ustalił, że z uwagi na fakt ustanowienia na rzecz Bank „G.” S.A. hipotek i zwarcia ugody, roszczenia uległy przedawnieniu kilka miesięcy przed wniesieniem pozwu przez Fundusz Inwestycyjny „P.”. W ocenie Sądu, dłużnicy nie byli jednak uprawnieni do skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia, bowiem byli dłużnikami rzeczowymi, mającymi zobowiązania wynikające z obciążenia należących do nich nieruchomości hipotekami.

Pytanie prawne

Rozpoznający apelację dłużników sąd II instancji zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie:

„1. Czy zakres odpowiedzialności dłużnika rzeczowego z tytułu hipoteki kaucyjnej po 20.2.2011 r. nadal kształtuje uchylony z tym dniem ustawą z 26.6.2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2009 r. Nr 131, poz. 1075) przepis art. 104 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j.: Dz.U. z 2018 r., poz. 1916; dalej jako: KWU) i tym samym wyklucza on stosowanie art. 77 zd. 2 KWU co do należności ubocznych mieszczących się w sumie hipoteki?;

2. Czy dłużnik odpowiadający wyłącznie rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu zabezpieczonego hipoteką popada w opóźnienie w zapłacie świadczenia pieniężnego, którego konsekwencją jest możliwość żądania od niego przez wierzyciela hipotecznego odsetek ustawowych za opóźnienie?”.

Na mocy art. 104 KWU, hipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki. Zgodnie zaś z art. 77 KWU, przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne. Artykuł 104 KWU, który został uchylony w wyniku nowelizacji jest niekiedy interpretowany jako norma szczególna w stosunku do art. 77 zd. 2 KWU (zob. wyrok SN z 2.3.2012 r., II CSK 282/11, Legalis), uprawniająca wierzyciela hipotecznego do uzyskania w granicach sumy zaspokojenia nie tylko przedawnionej należności głównej, ale również przedawnionych odsetek.

W orzecznictwie prezentowany jest też pogląd, że przedawnienie roszczeń jest regułą stabilizującą stosunki prawne i gwarantującą ich pewność (zob. wyrok SN z 12.2.1991 r., III CRN 500/90, OSNCP 1992, Nr 7–8, poz. 137). Przedawnienie wierzytelności hipotecznych w sposób szczególny kształtuje art. 77 KWU. W zd. 2 tej regulacji ograniczono wyłom w działaniu instytucji przedawnienia wskazując, że przepisu tego nie stosuje się do roszczenia o odsetki – w brzmieniu obowiązującym do 19.2.2011 r., a po nowelizacji – do roszczenia o świadczenia uboczne. Treścią art. 77 KWU nie jest wyznaczenie zakresu, w jakim wierzytelność uzyskuje zabezpieczenie hipoteczne lecz powiązanie jakie istnieje pomiędzy przedawnieniem się zabezpieczonej wierzytelności a możliwością jej zaspokojenia z obciążonej rzeczy. Artykuł 104 KWU określał przedmiot zabezpieczenia hipoteką kaucyjną w sposób odmienny niż art. 69 KWU w odniesieniu do hipoteki zwykłej, ponieważ obejmował zabezpieczeniem odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki, a nie „w granicach przewidzianych w odrębnych przepisach”. Zakres ten był oczywiście szerszy, co wyraźnie wskazywał art. 102 ust. 2 KWU, przewidujący możliwość wykorzystania hipoteki kaucyjnej do zabezpieczenia roszczeń związanych z wierzytelnością hipoteczną lecz nie objętych z mocy ustawy hipoteką zwykłą. Rozszerzenie zakresu zabezpieczenia nie jest jednak równoznaczne z wprowadzeniem dalej idącego wyłączenia skutków przedawnienia niż przewidziane w art. 77 zd. 1 KWU; trudno jest bowiem doszukać się aksjologicznych przesłanek tak daleko idącego uprzywilejowania wierzytelności objętych hipoteką kaucyjną (zob. wyrok SN z 10.1.2017 r., V CSK 233/16, Legalis),

Orzeczenie SN

Sąd Najwyższy stwierdził, że dłużnik odpowiadający rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu zabezpieczonego hipoteką, popada w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego i odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie. Rozstrzygniecie to oznacza, że opóźnienie w spłacie zobowiązania zabezpieczonego hipotecznie powoduje powstanie odrębnej odpowiedzialności i w rezultacie uprawnia wierzyciela do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie.