Ustanowienie zabezpieczenia roszczeń stanowi formę zabezpieczenia środowiska przed niewykonaniem obowiązków ciążących na posiadaczu odpadów w związku z prowadzonym przez niego zbieraniem lub przetwarzaniem odpadów. Ustawodawca określił:

  • cele ustanawianego zabezpieczenia roszczeń,
  • sposób jego ustanawiania, wykorzystywania oraz zwrotu,
  • dopuszczalne formy zabezpieczenia roszczeń,
  • czynniki kształtujące jego wysokość;
  • stawki przypisane poszczególnym kategoriom odpadów.

1. Cel ustanowienia zabezpieczenia roszczeń

Zabezpieczenie roszczeń, o którym mowa art. 48a ust. 1 OdpadyU, ma na celu zabezpieczenie środków finansowych na ewentualne zastępcze wykonanie działań, do których jest zobowiązany posiadacz odpadów, wynikających z:

1) decyzji nakazującej posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania, o której mowa w art. 26 ust. 2 OdpadyU, wydawanej z urzędu przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w przypadku nieusunięcia odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania w trybie niezwłocznym. Decyzja taka nie jest wydawana gdy obowiązek usunięcia odpadów jest skutkiem wydania decyzji o cofnięciu decyzji związanej z gospodarką odpadami (art. 26 ust. 2 OdpadyU).

2) obowiązku posiadacza odpadów do usunięcia odpadów i negatywnych skutków lub szkód w środowisku, o którym mowa w art. 47 ust. 5 OdpadyU, w związku z wydaniem decyzji o cofnięciu decyzji związanej z gospodarką odpadami.

Zabezpieczenie roszczeń powinno pozwolić na pokrycie kosztów usunięcia odpadów powstałych w ramach prowadzonej działalności polegającej na zbieraniu lub przetwarzaniu odpadów, ich zagospodarowania (łącznie z odpadami stanowiącymi pozostałości z akcji gaśniczej) lub usunięcia negatywnych skutków lub szkód w środowisku w rozumieniu ustawy z 13.4.2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 954 ze zm.).

O przeznaczeniu środków z zabezpieczenia roszczeń, o ile posiadacz odpadów nie wykonał wszystkich wymaganych działań w całości i na własny koszt, orzeka w drodze decyzji organ prowadzący egzekucję tych obowiązków (art. 48a ust. 17 OdpadyU). W przypadku wykonania przez posiadacza odpadów wszystkich obowiązków związanych z usunięciem oraz zagospodarowaniem odpadów i usunięciem negatywnych skutków lub szkód w środowisku, organ na wniosek posiadacza odpadów orzeka o zwrocie zabezpieczenia roszczeń (art. 48a ust. 18 pkt 3 OdpadyU), w trybie określonym w art. 48a ust. 19 OdpadyU.

Obowiązek ustanowienia zabezpieczenia roszczeń nie dotyczy odpadów obojętnych (art. 48a ust. 2 OdpadyU), czyli takich które zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 9 OdpadyU:

  • nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym,
  • są nierozpuszczalne,
  • nie wchodzą w reakcje fizyczne ani chemiczne,
  • nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi,
  • nie ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują,
  • ogólna zawartość zanieczyszczeń w tych odpadach oraz zdolność do ich wymywania, a także negatywne oddziaływanie na środowisko odcieku są nieznaczne, a w szczególności nie stanowią zagrożenia dla jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych, gleby i ziemi.

Przy uznawaniu odpadów za obojętne istotne zacznie mają przepisy wykonawcze:

  • rozporządzenie Ministra Gospodarki z 16.7.2015 r. w sprawie dopuszczenia odpadów do składowania na składowiskach (Dz.U. z 2015 r. poz. 1277), zawierające m.in. wykaz odpadów obojętnych, dla których podstawową charakterystykę odpadów sporządza się bez przeprowadzania badań oraz kryteria dopuszczania odpadów obojętnych do składowania na składowisku odpadów obojętnych;
  • rozporządzenie Ministra Środowiska z 15.7.2011 r. w sprawie kryteriów zaliczania odpadów wydobywczych do odpadów obojętnych (Dz.U. z 2011 r. poz. 1048).

2. Zobowiązanie do ustanowienia zabezpieczenia roszczeń

Zgodnie z treścią art. 48a ust. 1 OdpadyU ustanowienie zabezpieczenia roszczeń jest obowiązkiem posiadacza odpadów zobowiązanego do uzyskania:

  • zezwolenia na zbieranie odpadów,
  • zezwolenia na przetwarzanie odpadów, z wyłączeniem zarządzającego składowiskiem odpadów.
Zarządzający składowiskiem odpadów jest obowiązany do ustanowienia zabezpieczenia roszczeń z tytułu wystąpienia negatywnych skutków w środowisku oraz szkód w środowisku w związku z prowadzeniem składowiska odpadów, na podstawie art. 125 ust. 1 OdpadyU.

Przepisy dotyczące obowiązku ustanowienia zabezpieczenia roszczeń stosuje się także, do:

  • pozwolenia na wytwarzanie odpadów, uwzględniającego ich zbieranie lub przetwarzanie (art. 48a ust. 23 OdpadyU),
  • pozwolenia zintegrowanego, uwzględniającego zbieranie lub przetwarzanie odpadów (art. 187 ust. 4a PrOchrŚrod).
Fakultatywna forma zabezpieczania roszczeń z tytułu wystąpienia negatywnych skutków w środowisku oraz szkód w środowisku, może mieć miejsce w sytuacji jeżeli przemawia za tym szczególnie ważny interes społeczny związany z ochroną środowiska, a w szczególności z zagrożeniem pogorszeniem stanu środowiska w znacznych rozmiarach. Takie zabezpieczenie roszczeń ustanawia się w pozwoleniu na korzystanie ze środowiska, o którym mowa w art. 181 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 PrOchrŚrod, na podstawie art. 187 ust. 1 PrOchrŚrod.

Wnioskodawca określa proponowaną formę i wysokość zabezpieczenia roszczeń odpowiednio we wniosku o wydanie zezwolenia na zbieranie odpadów (art. 42 ust. 1 pkt 9a OdpadyU) lub przetwarzanie odpadów (art. 42 ust. 2 pkt 13b OdpadyU). Organ wydający decyzję określa formę i wysokość zabezpieczenia w drodze postanowienia , na które służy zażalenie (art. 48a ust. 7 OdpadyU), także w przypadku zmiany okoliczności faktycznych mających wpływ na wysokość określonego zabezpieczenia roszczeń (art. 48a ust. 8 OdpadyU). Faktyczne ustanowienie zabezpieczenia i poinformowanie o tym organu wydającego decyzję musi nastąpić w terminie 2 tygodni od dnia doręczenia ostatecznego postanowienia (art. 48a ust. 10 OdpadyU). Skutkiem nieprawidłowości dotyczących ustanowienia zabezpieczenia roszczeń jest:

  • odmowa wydania decyzji , z którą jest powiązane – w razie stwierdzenia, przed jej wydaniem, że zabezpieczenie roszczeń nie zostało ustanowione lub zostało ustanowione niezgodnie z wydanym postanowieniem (art. 48a ust. 13 OdpadyU);
  • cofnięcie wydanej decyzji , z którą jest powiązane – w razie stwierdzenia po jej wydaniu, że zabezpieczenie roszczeń nie zostało ustanowione lub zostało ustanowione niezgodnie z postanowieniem (art. 48a ust. 14 OdpadyU) albo nie jest utrzymywane (art. 48a ust. 15 OdpadyU).

Ustanowione zabezpieczenie roszczeń musi być utrzymywane:

  • przez okres obowiązywania decyzji, z którą jest powiązane i
  • po zakończeniu obowiązywania decyzji, do czasu uzyskania ostatecznej decyzji o zwrocie zabezpieczenia roszczeń (art. 48a ust. 1 OdpadyU).

3. Forma i wysokość zabezpieczenia roszczeń

Zabezpieczenie roszczeń może mieć formę:

  • depozytu,
  • gwarancji bankowej,
  • gwarancji ubezpieczeniowej lub
  • polisy ubezpieczeniowej (art. 48a ust. 4, 5, 6, 9, 16 OdpadyU).

Wysokość zabezpieczenia roszczeń, zgodnie z art. 48a ust. 3 OdpadyU, oblicza się jako iloczyn:

  • największej masy odpadów , które mogłyby być magazynowane w instalacji, obiekcie budowlanym lub jego części lub miejscu magazynowania odpadów, z uwzględnieniem ich wymiarów, wskazanej we wniosku o wydanie zezwolenia na zbieranie lub przetwarzanie odpadów oraz
  • stawki zabezpieczenia roszczeń, przyporządkowanej do masy odpadów wyrażonej w Mg i kategorii odpadów.
Stawki oraz sposób ich stosowania zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 7.2.2019 r. w sprawie wysokości stawek zabezpieczenia roszczeń (Dz.U. z 2019 r. poz. 256).