Reżim split payment, który wszedł w życie w połowie 2018 r., był dobrowolny. Dobrowolność ta dotyczyła wyłącznie nabywcy – strony opłacającej fakturę. Decyzja o zastosowaniu podzielonej płatności nie należy w takim bowiem przypadku do sprzedawcy, lecz do nabywcy towarów lub usług. Wynika to z art. 108a ust. 1 VATU, który stanowi, że podatnicy, którzy otrzymali fakturę z wykazaną kwotą podatku, przy dokonywaniu płatności kwoty należności wynikającej z tej faktury mogą zastosować mechanizm podzielonej płatności. Nadal zasada dobrowolności będzie miała zastosowanie w tych sytuacjach, gdy przepisy VATU nie wprowadziły obowiązku stosowania MPP, czyli w przypadku:
1) dokonywania płatności za faktury, które nie obejmują towarów lub usług wymienionych w załączniku Nr 15 do VATU,
2) dokonywania płatności za faktury, które obejmują towary lub usługi z załącznika Nr 15 do VATU, ale kwota należności brutto z faktury wynosi poniżej 15 000 zł.
W praktyce biznesowej zdarzają się sytuacje, gdy sprzedawcy stosowali klauzule umowne wyłączające możliwość zastosowania przez kupującego MPP. Alternatywnie, żeby zachęcić swoich klientów do rezygnacji z podzielonej płatności, sprzedawcy przyznawali im odpowiednie rabaty albo stosowali system kar umownych.
W kontekście dobrowolności stosowania MPP przez nabywcę powstaje pytanie, czy istnieje możliwość zastrzeżenia przez sprzedawcę braku możliwości zapłaty za wystawione przez niego faktury w formie split payment i tym samym nieuznawanie dokonanych w ten sposób wpłat za uregulowanie wierzytelności wynikających z jego faktur. Rozstrzygnięcie tej kwestii pozostaje w zakresie przepisów prawa cywilnego i wynikającej z nich zasady swobody umów. Strony transakcji mogą przyjąć w ramach umownych warunków, że nabywca nie będzie dokonywał płatności w MPP. Takiego rozwiązania sprzedawca nie ma jednak prawa narzucić jednostronnie. Jednakże, nawet w przypadku istnienia takich zapisów w umowie, nie mogą one skutecznie wyłączyć prawa nabywcy do zastosowania MPP wynikającego z VATU. Naruszenie przez nabywcę zapisów kontraktowych może ewentualnie wiązać się z egzekwowaniem kar przez sprzedawcę na gruncie cywilnoprawnym, choć i w tym zakresie istnieją wątpliwości, czy można zastrzec karę umowną w kontekście spełnienia świadczenia pieniężnego. Trzeba bowiem pamiętać, że właścicielem środków na rachunku VAT jest wystawca faktury. Ponadto technicznie bank nabywcy przelewa całą kwotę brutto wynikającą z faktury na rachunek rozliczeniowy sprzedawcy, a dopiero bank sprzedawcy rozdziela tę kwotę odpowiednio na dwa rachunki, stosownie do dyspozycji zawartej w komunikacie przelewu. Nie jest również jednoznaczne, czy w takim przypadku można mówić o powstaniu szkody, skoro zobowiązanie zostało przez nabywcę uregulowane w całości, lecz część środków wpłynęła na rachunek VAT (co może jednak mieć negatywny wpływ na przepływy finansowe sprzedawcy). W ocenie autorów zapłata w MPP, nawet wbrew zapisom umownym, oznacza spełnienie świadczenia przez nabywcę, a zatem ewentualny pozew sprzedawcy o zapłatę przeciwko nabywcy byłby niezasadny. Tego rodzaju dylematy powinny być przedmiotem rozstrzygnięć sądów w sporach cywilnoprawnych.
Do powyższej kwestii odniósł się MF w objaśnieniach podatkowych z 29.6.2018 r. w kontekście dobrowolnego MPP, stwierdzając:
„Przyznanie inicjatywy co do wyboru stosowania MPP płacącemu nie oznacza jednak, że sprzedawca nie będzie mógł zastrzec w umowie, że nie chce stosować takiej formy rozliczeń. Kontrahenci mają w tym zakresie swobodę, wynikającą z zasady swobody umów i sami decydują, w jaki sposób dokonują rozliczeń przeprowadzanych transakcji. Postanowienia umowne kontrahentów wywołują przy tym skutki tylko na poziomie relacji kontraktowej między kontrahentami i nie wpływają na regulacje ustawy wprowadzającej MPP”.
W tym zakresie objaśnienia podatkowe MF nie będą miały jednak znaczenia w sporach wynikłych na gruncie KC, gdyż ochrona dla podatników, którzy się do nich zastosują, wynikająca z OrdPU, dotyczy prawa podatkowego, nie zaś innych dziedzin prawa.
Również w ustnych wypowiedziach MF dało przyzwolenie na działania wyłączające umownie stosowania MPP w wersji faktultatywnej. Niemniej w jednej z wypowiedzi jednocześnie zastrzegło, że:
1) należy się spodziewać, że nieuczciwi podatnicy będą za wszelką cenę starali się unikać stosowania split payment, oraz
2) dla nabywcy odmowa sprzedawcy rozliczenia transakcji w ramach podzielonej płatności powinna stać się pierwszym sygnałem do tego, że z jakichś powodów sprzedawca uniemożliwia skorzystanie nabywcy z bezpieczeństwa, jakie daje split payment.
Podobne stanowisko zostało oficjalnie zaprezentowane przez MF w odpowiedzi na interpelację poselską Nr 18445 z 31.1.2018 r., dotyczącą dobrowolnego MPP.
„W ramach swobody zawierania umów podatnicy mogą stosować różne postanowienia umowne wyłączające możliwość rozliczania się w MPP (np. rabaty za nieskorzystanie z MPP), jednakże nabywca powinien w takiej sytuacji mieć pełną świadomość, na co się godzi i z czego rezygnuje w razie okazania się, że dostawca może okazać się podatnikiem nieuczciwym. Dla nabywcy odmowa sprzedawcy rozliczenia transakcji z użyciem MPP powinna stać się pierwszym sygnałem do tego, że z jakichś powodów sprzedawca uniemożliwia nabywcy skorzystanie z bezpieczeństwa transakcji, jaką daje mu MPP”.
Odnosząc się do powyższej wypowiedzi, po pierwsze, należy zauważyć, że MPP wcale nie zapewnia bezpieczeństwa transakcji, gdyż formalnie nie jest równoznaczny z dochowaniem należytej staranności. Istotne jest w każdym przypadku dopełnienie odpowiedniej staranności w weryfikacji kontrahenta w celu uniknięcia zarzutów niedochowania należytej staranności kupieckiej dla celów VAT. Po drugie, brak chęci do stosowania MPP, a nawet proponowanie w zamian za to rabatów cenowych przez sprzedawcę, nie powinny automatycznie oznaczać podejrzenia o jakiekolwiek nieuczciwe zamiary. Takie działania mogą być efektem prostej kalkulacji biznesowej, z której wynika większa opłacalność finansowa obniżki cen przez sprzedawcę w kontekście posiadania zablokowanych środków na rachunku VAT i konieczności korzystania z finansowania zewnętrznego.
Należy także pokreślić, że organy podatkowe nie mają żadnych podstaw, aby stosować jakiekolwiek negatywne konsekwencje wobec nabywcy w zakresie odliczenia podatku VAT tylko z tego powodu, że nie dokonał on płatności należności wynikającej z danej faktury przy zastosowaniu MPP. Przy odliczaniu VAT mają bowiem zastosowanie ogólne zasady – decydują o tym warunki materialne, z uwzględnieniem ewentualnych przesłanek dochowania należytej staranności w przypadku sporów dotyczących działania w dobrej wierze i nieświadomego udziału nabywcy w procederze oszukańczym. W przypadku obowiązkowego MPP przepisy przewidują określone sankcje za brak jego stosowania, jednak również nie jest możliwe kwestionowanie prawa nabywcy do odliczenia VAT naliczonego.
Całkowicie inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku obligatoryjnego MPP. W tej sytuacji nie budzi wątpliwości, że sprzedawca (wystawca faktury) nie będzie miał możliwości wyłączenia umownego tej formy płatności.
Zgodnie bowiem z art. 108a ust. 1b VATU podatnik obowiązany do wystawiania faktury, oznaczonej „mechanizm podzielonej płatności” jest również zobowiązany do przyjęcia płatności kwoty należności wynikającej z tej faktury w ramach MPP. Dodatkowo taki podatnik będzie zobowiązany do posiadania rachunku rozliczeniowego w polskim banku bądź rachunku imiennego w SKOK prowadzonego w walucie polskiej, co ma w każdym przypadku zapewnić nabywcy możliwość wypełnienia nałożonego na niego obowiązku zapłaty w reżimie MPP.
W przypadku obowiązkowego split payment umowne postanowienia mające na celu wyłączenie stosowania MPP będą nieważne.
W uzasadnieniu projektu nowelizacji przepisów w tym zakresie wskazano, że zapis taki ma na celu wyeliminowanie przypadków omijania wprowadzanych rozwiązań przykładowo poprzez stosowanie przez wystawcę faktur rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych do rozliczeń transakcji objętych obowiązkiem stosowania MPP. Zgodnie z przepisami PrBank do ROR-ów nie otwiera się rachunków VAT, zatem nabywca nie miałby fizycznej możliwości zrealizowania ciążącego na nim obowiązku zapłaty danej faktury w MPP. Wysłany przez niego komunikat przelewu nie mógłby zostać zrealizowany przez bank, gdyż jego kontrahent nie miałby otwartego rachunku VAT. Dokonana przez nabywcę płatność w MPP zostałaby w takiej sytuacji zwrócona przez bank, dokonany przelew nie zostałby zrealizowany. Ponadto przepis ten ma również uniemożliwić sytuacje, w których dostawca w drodze postanowień umownych z nabywcą będzie chciał wyłączyć stosowanie MPP.
W uzasadnieniu nowelizacji przepisów wyraźnie wskazano, że postanowienia umowne wyłączające stosowanie MPP w sytuacji, gdy z przepisów wynika taki obowiązek, będą nieważne, jako sprzeczne z ustawą.
* Pola wymagane
Zasady przetwarzania danych osobowych: Administratorem danych osobowych jest Wydawnictwo C.H.Beck sp. z o.o., Warszawa, ul. Bonifraterska 17, kontakt: daneosobowe[at]beck.pl. Dane przetwarzamy w celu marketingu własnych produktów i usług, w celach wskazanych w treści zgód, jeśli były wyrażane, w celu realizacji obowiązków prawnych, oraz w celach statystycznych. W sytuacjach przewidzianych prawem, przysługują Ci prawa do: dostępu do swoich danych, otrzymania ich kopii, sprostowania, usunięcia, ograniczenia przetwarzania, przenoszenia, cofnięcia zgody oraz wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych. Pełne informacje w Polityce prywatności.