W księgach rachunkowych należy ujmować operacje gospodarcze związane z papierami wartościowymi, zgodnie z treścią ekonomiczną umowy. Oznacza to konieczność ujęcia operacji zbycia lub sprzedaży obligacji oraz odrębnie instrumentu pochodnego związanego z operacją zwrotną.
Buy–sell back i sell–buy back to rodzaje transakcji polegających na zakupie przez kontrahenta instytucji finansowej wyemitowanych papierów wartościowych z jednoczesnym ustaleniem ich odkupu w przyszłości przez emitenta. Datę oraz cenę odkupu kontrahenci ustalają z emitentem już w chwili zakupu papierów, dzięki czemu są to transakcje bezpieczne.
W przypadku sell–buy back kontrahenci mogą sprzedać posiadane przez siebie papiery wartościowe bankowi z ustaleniem ich odkupu w przyszłości na ustalonych przez strony warunkach. Te transakcje wykorzystywane są jednak w sytuacji odwrotnej, tj. gdy kontrahenci chcą poprawić płynność firmy.
W księgach rachunkowych zawarte transakcje te należy ujmować zgodnie z ich treścią ekonomiczną (dwuetapowo).
Pierwsza części operacji to sprzedaż obligacji, która jest księgowana następująco: Wn „Koszty finansowe”/Ma „Instrumenty finansowe” (tu obligacje).
Druga część operacji to ujęcie zobowiązania do odkupu tych obligacji wraz z wartością obligacji, które w w wyniku tego odkupu będą nabyte. Można tę operację zaewidencjonować pozabilansowo (na dwóch kontach) albo bilansowo, przy czym w tym drugim przypadku aktywo i składnik pasywów są rozliczane łącznie. Ujęcie bilansowe jest łatwiejsze ze względu na ujmowanie skutków późniejszej wyceny.
Księgowanie powinno przebiegać następująco:
1) Wn „Aktywa finansowe” – odkupione w przyszłości obligacje – wartość według której po kontrakcie mają być odkupione obligacje,
2) Ma „Zobowiązanie finansowe” – z tytułu przyszłego odkupu obligacji.
W momencie zarejestrowania tego zdarzenia aktywo i pasywa mają te samą wartość.
Na koniec okresu sprawozdawczego należy dokonać wyceny w zależności od tego, jak zmienia się cena obligacji na wyniku w stosunku do tej z kontraktu (jednostka rozpoznaje przychody lub koszty finansowe z wyceny).
Z kolei operacje zakupu obligacji oraz opcje ich sprzedaży są ujmowane następująco:
1) zakup obligacji – Wn „Instrumenty finansowe” (obligacje)/Ma „Pozostałe rozrachunki”,
2) ujęcie opcji sprzedaży obligacji po uzgodnionej cenie – Wn „Instrumenty pochodne” (prawo do otrzymania pieniędzy za sprzedane obligacje)/Ma „Zobowiązania finansowe” – obowiązek wydania sprzedanych w przyszłości obligacji.
W tym drugim etapie aktywo i pasywa w początkowym ujęciu są sobie równe. Na dzień bilansowy należy wyceniać i rozpoznawać przychody i koszty wynikające ze zmiany cen obligacji w porównaniu do kwoty, po której będą sprzedawane te papiery wartościowe. Jeśli jednostka zobowiązała się sprzedaż obligacje za 100 jp a na rynku obligacje są po 104 jp, to jest to sytuacja niekorzystna dla jednostki (poza kontraktem sprzedałaby obligacje korzystniej), więc należy dokonać księgowań: Wn „Koszty finansowe”/Ma „Instrumenty pochodne” (prawo do otrzymania pieniędzy za sprzedane obligacje).
