Jeżeli kupujący sprzedaje należność za cenę nominalną, nie powstają przychody i koszty w rachunkowości oraz podatku dochodowym. Podobnie u kupującego, jeśli rozliczy taką należność kompensatą.
Cesja należności powoduje wyłączenie z ksiąg rachunkowych należności. Zbycie własnej należności (wierzytelności) w księgach rachunkowych wierzyciela, czyli podatnika „B”, ujmuje się na kontach kosztów finansowych i przychodów finansowych. Przychód ze sprzedaży własnej wierzytelności w wysokości równej cenie uzyskanej ze sprzedaży ujmuje się jako przychód finansowy na koncie „Przychody finansowe”, z kolei wartość ewidencyjną (nominalną) sprzedanej własnej należności, tj. w kwocie brutto widniejącej na rozrachunkach, odnosi się w ciężar konta „Koszty finansowe”. W rachunku zysków i strat podlegają one skompensowaniu. W tym wypadku sprzedaż jest za wartość nominalną, zatem nie powstanie wynik dot. sprzedaży.
Jeżeli sprzedawana wierzytelność była objęta odpisem aktualizującym na zasadach określonych w art. 35b ust. 1 ustawy o rachunkowości, to w momencie jej sprzedaży odpis ten należy wyksięgować. Gdyby odpis ten był uprzednio zaliczony do kosztów uzyskania przychodów (w kwocie netto należności), to w związku ze sprzedażą wierzytelności objętą tym odpisem, równowartość odpisu, w części ujętej uprzednio w kosztach podatkowych, byłaby przychodem podatkowym zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 4e ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
W przypadku sprzedaży wierzytelności własnej, zarachowanej uprzednio do przychodów należnych, zgodnie ze stanowiskiem organów podatkowych kosztem uzyskania przychodów jest strata ze sprzedaży tej wierzytelności, stanowiąca różnicę pomiędzy nominalną wartością wierzytelności (a więc wartością brutto, zawierającą także VAT należny) a sumą uzyskaną z jej sprzedaży (np. interpretacja indywidualna Ministra Finansów z 30.9.2015 r., DD6/033/78a/SOH/09/PK-845). Czyli w tym wypadku nie będzie wyniku dot. sprzedaży.
Z przepisów ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że opodatkowaniu VAT podlega m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Sprzedaż własnej wierzytelności nie stanowi ani dostawy towarów, ani świadczenia usług. W konsekwencji sprzedaż ta nie podlega opodatkowaniu VAT. Oznacza to, że podatnik dokonujący sprzedaży wierzytelności własnej nie wykazuje z tego tytułu VAT należnego.
Podatnik „C” powinien ująć transakcję w księgach rachunkowych na koncie „Pozostałe rozrachunki” (z wyodrębnieniem w ewidencji analitycznej rozrachunku z jej sprzedawcą oraz z dłużnikiem).
Po stronie „Wn” konta analitycznego rozrachunków z dłużnikiem ewidencjonuje się wartość nominalną zakupionej wierzytelności. Natomiast po stronie „Ma” konta analitycznego rozrachunków ze sprzedawcą wierzytelności ujmuje się zobowiązanie wobec sprzedawcy wierzytelności, w cenie nabycia.
Jeżeli wierzytelność nabyto po cenie niższej od wartości nominalnej, to różnicę między większą wartością nominalną a mniejszą od niej ceną nabycia wierzytelności odnosi się na stronę „Ma” konta „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”. Kwota ta będzie figurowała jako saldo na koncie RMP do czasu sprzedaży wierzytelności lub uregulowania jej przez dłużnika. Różnica taka w ogóle nie powstanie, gdy cena nabycia wierzytelności równa jest jej wartości nominalnej. W tym wypadku nie będzie jej, bo podatnik „C” rozliczy należność kompensatą z podatnikiem „A”.
W przypadku zakupu wierzytelności przychód podatkowy powstaje dopiero w momencie sprzedaży tej wierzytelności, jej windykacji bądź dobrowolnej spłaty przez dłużnika. Z kolei kosztem podatkowym są wydatki na nabycie tej wierzytelności i mogą one zostać uznane za koszty podatkowe w dacie uzyskania przychodu ze sprzedaży wierzytelności lub uzyskania zapłaty przez dłużnika. W przypadku kosztów należy również pamiętać o ograniczeniu w zaliczaniu do kosztów strat powstałych na sprzedaży wierzytelności. Wydatki na nabycie wierzytelności stanowić mogą koszty podatkowe w całości, wtedy gdy cena sprzedaży wierzytelności jest równa bądź wyższa poniesionym wydatkom na jej nabycie. Z kolei, gdy wydatki poniesione przez jednostkę na nabycie wierzytelności przekraczają cenę jej sprzedaży, to straty na tej sprzedaży nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów (art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).
W świetle przepisów ustawy o podatku od towarów i usług zakupu wierzytelności w ramach działalności gospodarczej (na własne ryzyko), za określoną w umowie cenę, nie uznaje się za dostawę towarów ani świadczenie usług. Czynność ta nie podlega więc opodatkowaniu VAT.
Jeśli transakcja zakupu wierzytelności nie podlega opodatkowaniu VAT, to jest opodatkowana podatkiem od czynności cywilnoprawnych, o ile spełnia warunki wymienione w art. 1 ust. 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek zapłaty podatku ciąży na kupującym, a stawka podatku w tym przypadku wynosi 1%. Podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa wierzytelności, zasadniczo będzie to więc cena nabycia wierzytelności.
