Opis stanu faktycznego

Ubezpieczona W.P. 20.8.2008 r. złożyła wniosek o przyznanie emerytury. Następnie 24.1.2014 r. złożyła wniosek o przyznanie nowej emerytury. Nabyła ją na podstawie decyzji z 31.1.2014 r. Podstawa obliczenia tego świadczenia została pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne. 29.3.2019 r. ubezpieczona zwróciła się do organu rentowego ze skargą o wznowienie postępowania i przeliczenie nowej emerytury, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Organ rentowy wznowił postępowanie, a decyzją z 23.4.2019 r. odmówił W.P. uchylenia decyzji z 31.1.2014 r. oraz stwierdził, iż została ona wydana z naruszeniem prawa. Powołując się na art. 146 § 1 KPA wskazał, że uchylenie decyzji nie może nastąpić, ponieważ od dnia doręczenia decyzji z 2014 r. upłynęło 5 lat. W odwołaniu od tego orzeczenia wnioskodawczyni powołała się na wyrok TK z 6.3.2019 r. (P 20/16, Legalis) uznający art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU za niezgodny z art. 2 Konst. Do dnia wydania tego wyroku była przekonana, że wysokość jej emerytury została ustalona w prawidłowy sposób.

Stanowisko SO

Sąd Okręgowy wskazał, że w postępowaniu w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe stosuje się przepisy KPA, chyba że ustawa stanowi inaczej. Za przepis o charakterze szczególnym uznaje się art. 114 EmRentyFUSU dotyczący ponownego rozpoznania prawa do świadczenia lub jego wysokości. Wśród wymienionych w nim podstaw ponownego ustalenia wysokości emerytury nie ma orzeczenia TK uznającego ustawę lub jej część za niezgodną z Konstytucją RP. Wskazał, że art. 190 ust. 4 Konst, przyznając jednostce prawo do rozstrzygnięcia sprawy, w następstwie utraty mocy przez zdyskwalifikowaną normę prawną, nie deklaruje utraty skuteczności prawnej ex lege niekonstytucyjnego aktu. W zgodzie z zasadą pewności prawa i zasadą ochrony zaufania nakazuje wznowienie prawomocnie zakończonych postępowań. Zdaniem SO, prawo do wznowienia postępowania nie ma charakteru absolutnego. Niemożność wniesienia skargi o wznowienie postępowania w ustawowym terminie ze względu na to, że orzeczenie TK, będące podstawą wznowienia, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie, weszło w życie po upływie tego terminu nie stanowi pozbawienia możności działania, które uzasadniałoby dopuszczenie skargi o wznowienie po upływie pięcioletniego terminu. Termin pięcioletni jest przy tym terminem prekluzyjnym. Jego upływ czyni wniosek niezasadnym.

Stanowisko SA

Sąd Apelacyjny w Białymstoku po rozpoznaniu sprawy z odwołania W. P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. o uchylenie decyzji i przeliczenie świadczenia na skutek apelacji W.P. zmienił zaskarżony wyrok o tyle, że zobowiązał ZUS do wydania w terminie 60 dni decyzji w sprawie z wniosku W.P. z dnia 29.3.2019 r. o przeliczenie świadczenia w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6.3.2019 r. (P 20/16) w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 EmRentyFUSU, a w pozostałym zakresie apelację oddalił; nie stwierdził rażącego naruszenia prawa przez organ rentowy. Tym samym uznał apelację za częściowo zasadną.

Sąd Apelacyjny wskazał, że spór toczy się wokół kwestii wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku, w którym orzeczono, że art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (…) r. kobiet, które przed 1.1.2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46, jest niezgodny z art. 2 Konst. Orzeczenie to wywołało skutek w postaci niemożności stosowania tego przepisu przez sądy oraz inne organy także w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia wyroku TK. Nie oznacza to jednak automatycznego pozbawienia mocy obowiązującej decyzji wydanych z uwzględnieniem uchylonego przepisu. Skutkiem jest więc prawo wznowienia postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konst dla wszystkich kobiet objętych zakresem orzeczenia TK. Przepis ten otwiera drogę do sanacji konstytucyjności sytuacji prawnych, w których zastosowanie art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU wywołało konsekwencje zakwestionowane przez Trybunał Konstytucyjny. Z powszechnego charakteru jego wyroków i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych. Odnosząc do kwestii „wznowienia”, SA przypomniał, że specyfika spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych wyraża się między innym tym, że związanie sądu i organu rentowego ostateczną decyzją administracyjną nie ma charakteru bezwzględnego. Istnieje możliwość dokonania ponownych ustaleń warunkujących prawo lub wysokość przyznanego wcześniej świadczenia na mocy art. 114 ust. 1 EmRentyFUSU, który na gruncie ubezpieczeń społecznych daje podstawy do ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości, jeżeli zostaną spełnione warunki określone w tym przepisie. Tym samym, zdaniem Sądu Apelacyjnego, należało rozważyć możliwość zastosowania art. 114 ust. 1 jako jedną z form „wznowienia” postępowania zakończonego decyzją organu rentowego

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego wskazuje na szerokie rozumienie „wznowienia” postępowania z art. 190 ust. 4 Konst, zgodnie z który orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania. Należy zatem odejść od znaczenia sensu stricto obejmującego jedynie wznowienie na gruncie KPC lub KPA. Wznowienie w tym dalej idącym rozumieniu oznacza prawo do skorzystania ze środków proceduralnych zmierzających do wydania w ostatecznie zakończonej sprawie ponownego rozstrzygnięcia, opartego na stanie prawnym nowym jakościowo, a ukształtowanym w związku z wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Jest to niewątpliwie rozwiązanie korzystne dla ubezpieczonego, z drugiej strony nakładające na organ rozpoznający sprawę obowiązek bardziej wnikliwego rozpatrzenia tej kwestii prawnej. Instytucja przewidziana w art. 114 ust. 1 EmRentyFUSU nie jest bowiem wznowieniem postępowania w ścisłym znaczeniu, lecz co najwyżej – jak słusznie uznał Sąd Apelacyjny – „swoistym wznowieniem postępowania”. Mając to na względzie, organ rentowy jako profesjonalny organ zajmujący się ustalaniem prawa do świadczeń emerytalnych i ich wysokości powinien mieć to na uwadze i rozpatrzyć żądanie odwołującej wychodząc poza przepisy KPA. Oczywiście słuszna jest także uwaga Sądu Okręgowego, iż podważenie prawomocności musi być każdorazowo przedmiotem skrupulatnego ważenia wartości.