Prace nad projektem tej ustawy przedłużają się; termin wdrożenia dyrektywy upłynął w dniu 17.12.2021 r. W dniu 28.7.2022 r. kolejna wersja tego projektu ustawy (z dnia 22.7.2022 r.) została skierowana do rozpatrzenia przez Komitet do Spraw Europejskich Rady Ministrów. Zgłoszone zostało wiele uwag, w tym istotnych uwag o charakterze systemowym, zatem nie można się spodziewać szybkiego zakończenia prac nad tym projektem. Po przyjęciu projektu tej ustawy przez ten Komitet będzie on jeszcze musiał być przyjęty przez Stały Komitet Rady Ministrów oraz Radę Ministrów, a następnie przejść całą ścieżkę procedowania w Parlamencie.

Projekt ustawy reguluje:

  • warunki objęcia ochroną osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje
    o naruszeniach prawa i środki ochrony tych osób,
  • zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych,
  • zasady zgłaszania naruszeń prawa Rzecznikowi Praw Obywatelskich albo organowi publicznemu oraz zasady publicznego ujawnienia naruszenia prawa,
  • zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem naruszeń prawa, a także zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem naruszeń prawa i podejmowaniem działań następczych.
Ochrona danych osobowych – aktualna lista szkoleń Sprawdź

Zakres ustawy

W najnowszej wersji projektu naruszenie prawa jest definiowane jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące: zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, interesów finansowych skarbu państwa Polski, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, a także rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publiczno-prawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.

Natomiast podmiot prawny może dodatkowo ustanowić zgłaszanie naruszeń dotyczących obowiązujących w tym podmiocie prawnym regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych, które zostały ustanowione przez ten podmiot na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego i pozostają z nimi zgodne (z tym, że w tym przypadku wyłączona jest możliwość zgłoszenia zewnętrznego i ujawnienia publicznego).

Osoby objęte ochroną

Ustawa ma być stosowana do każdej osoby fizycznej, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą – projekt jedynie przykładowo wymienia m.in. pracownika, osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (umowy zlecenia, umowy o dzieło), przedsiębiorców, akcjonariuszy, wspólników, stażystów, wolontariuszy, praktykantów i funkcjonariuszy służb mundurowych oraz żołnierzy.

Wobec zgłaszającego (w praktyce powszechnie nazywanego sygnalistą) nie będą mogły być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań. Przykładowo jako zakazane działania projekt ustawy w obecnej wersji wskazuje m.in.: odmowę nawiązania stosunku pracy, wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy, obniżenie wynagrodzenia za pracę, wstrzymanie awansu lub pominięcie przy awansowaniu, przeniesienie pracownika na niższe stanowisko pracy, przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków pracownika, niekorzystną zmianę miejsca pracy lub czasu pracy, negatywną ocenę wyników pracy, negatywną opinię
o pracy, nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, przymus, zastraszanie, wykluczenie, mobbing, dyskryminację, pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach, nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, działania zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego, spowodowanie straty finansowej, wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszenie dóbr osobistych. Co istotne – za działania odwetowe z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego uważana będzie także groźba lub próba zastosowania działania odwetowego.

Zgłoszenia wewnętrzne

W obecnej wersji projektu ustawa będzie zobowiązywała podmioty prawne do ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych. Ustawa będzie określała dość szczegółowe wymogi co do takiej procedury.

Co do zasady do ustanowienia takiej procedury będą obowiązane tylko podmioty prawne, na rzecz których wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób. Nie będzie to jednak dotyczyło podmiotu prawnego wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do dyrektywy 2019/1937. Obowiązku tworzenia takiej procedury nie będą miały także urzędy
i jednostki organizacyjne gminy liczącej mniej niż 10 000 mieszkańców.

Podmioty, które nie będą obowiązane do ustanowienia procedury, będą ją mogły ustanowić dobrowolnie.

Więcej treści RODO po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Przetestuj. Sprawdź

Zgłoszenia zewnętrzne

Ustawa będzie gwarantowała zgłaszającemu/sygnaliście możliwość dokonania zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Takiego zgłoszenia będzie można dokonać do Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) albo organu publicznego. RPO nie będzie jednak rozpatrywał takiego zgłoszenia merytorycznie, a jedynie przekaże je do właściwego organu publicznego.

Natomiast organ publiczny będzie rozpatrywał wszystkie zgłoszenia merytorycznie (po wstępnej weryfikacji czy jest to zgłoszenie objęte ustawą oraz swojej właściwości do jego rozpatrzenia), a także podejmował działania następcze. Ustawa będzie szczegółowo określała tryb przyjmowania i rozpatrywania tych zgłoszeń przez RPO i organ publiczny oraz uprawnienie sygnalisty.

Ujawnienie publiczne

Ustawa będzie także gwarantowała ochronę zgłaszającemu/sygnaliście, który dokona ujawnienia publicznego. W obecnej wersji ustawy będzie on chroniony, gdy:

  • dokona zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zgłoszenia zewnętrznego i w terminie na przekazanie informacji zwrotnej podmiot prawny, a następnie organ publiczny nie podejmą żadnych odpowiednich działań następczych lub nie przekażą mu informacji zwrotnej, lub
  • dokona od razu zgłoszenia zewnętrznego i w terminie na przekazanie informacji zwrotnej organ ten nie podejmie żadnych odpowiednich działań następczych lub nie przekaże mu informacji zwrotnej.

Nie będzie to dotyczyło przypadków, gdy zgłaszający/sygnalista nie podał adresu do kontaktu, na który należy przekazać taką informację.

Zgłaszający/sygnalista dokonujący ujawnienia publicznego będzie podlegał ochronie także, gdy miał uzasadnione podstawy, by sądzić, że:

  • naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie interesu publicznego, w szczególności gdy istnieje ryzyko nieodwracalnej szkody, lub
  • dokonanie zgłoszenia zewnętrznego narazi zgłaszającego na działania odwetowe, lub
  • w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów, istnienia zmowy między organem publicznym a sprawcą naruszenia lub udziału organu publicznego w naruszeniu.

Przepisy karne

Projekt ustawy zawiera również rozbudowane przepisy karne; zostały one dość znacznie zmodyfikowane w trakcie ostatnich prac nad projektem – większe jest zróżnicowanie kar, nie w każdym przypadku są one tak surowe jak w poprzednich wersjach projektu.

Wejście w życie

Tak jak to było planowane dotychczas (i zgodnie z dyrektywą) realizacja obowiązku ustalenia procedury wewnętrznej przez podmioty prywatne, na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 50 i mniej niż 250 osób, ma nastąpić do dnia 17.12.2023 r.

Natomiast realizacja obowiązku ustalenia:

  • procedury zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty prywatne, na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 250 osób, a także podmioty wykonujące działalność
    w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do dyrektywy 2019/1937,
  • procedury zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty publiczne,
  • procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych albo procedury zgłoszeń zewnętrznych przez RPO albo organ publiczny

będzie musiała nastąpić w terminie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, przy czym na obecnym etapie prac zakłada się, że ustawa wejdzie w życie po upływie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia (w Dzienniku Ustaw).

Skonsultuj z ekspertem rozwiązanie problematycznych kwestii. Sprawdź

Podstawa prawna

  • ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (wersja z dnia 22.7.2022 r., skierowana na Komitet Europejski Rady Ministrów)