Nakaz zakrywania nosa i ust w miejscu pracy obecnie wynika z § 25 ust. 1 pkt 2 ppkt c rozporządzenia RM z 1.12.202 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 2132). Zgodnie z tym przepisem, do dnia 27 grudnia 2020 r. nakazuje się zakrywanie, przy pomocy odzieży lub jej części, maski, maseczki, przyłbicy albo kasku ochronnego w zakładach pracy, jeżeli w pomieszczeniu przebywa więcej niż 1 osoba, chyba że pracodawca postanowi inaczej.
Nawet zachowanie dystansu społecznego nie upoważnia do zdejmowania zabezpieczeń. Zasłaniać twarzy nie muszą osoby wykonującej czynności zawodowe, służbowe lub zarobkowe w budynkach użyteczności publicznej przeznaczonych na potrzeby: administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, w tym usług pocztowych lub telekomunikacyjnych, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym; za budynek użyteczności publicznej uznaje się także budynek biurowy lub socjalny; chyba że zarządzający takim budynkiem postanowi inaczej, z wyjątkiem osoby wykonującej bezpośrednią obsługę interesantów lub klientów w czasie jej wykonywania.
Oznacza to, że w pomieszczeniu, w którym przebywają co najmniej dwie osoby, jak i w otwartej przestrzeni typu open space, kuchnia, stołówka konieczne jest noszenie maseczki. Muszą ją także nosić osoby prowadzące szkolenia czy też wygłaszające przemówienia.
Zgodnie z § 25 ust. 5 rozporządzenia, odkrycie ust i nosa jest możliwe w przypadku spożywania posiłków lub napojów w zakładach pracy.
Obowiązek noszenia maseczki dotyczy wszystkich świadczących pracę. Wyjątkowo, jest z niego zwolniona osoba, osoby, która nie może zakrywać ust lub nosa z powodu: całościowych zaburzeń rozwoju, zaburzeń psychicznych, niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowanym, znacznym albo głębokim lub trudności w samodzielnym zakryciu lub odkryciu ust lub nosa (§ 25 ust. 3 pkt 3 rozporządzenia).
Pracodawca ma pełne prawo stosować środki dyscyplinujące wobec pracownika nieprzestrzegające tego obowiązku. W tym celu, pracodawca powinien wydać wyraźne polecenie pracownikom, informujące o obowiązku noszenia maseczek. Polecenie to powinno być wyraźne i dokładne, w przeciwnym wypadku dyscyplinowanie pracownika będzie utrudnione. Forma jest dowolna, w związku z istotnym znaczeniem obowiązku można jednocześnie wysłać pracownikom maila oraz wywiesić na tablicach ogłoszeń. Umieszczenie pisma na tablicach jest wskazane dla innych pracowników niż biurowi.
Pracodawca umieścił na tablicy ogłoszeń informację: „Przypominamy o obowiązku noszenia maseczek”. Jest to niewystarczające, gdyż nie odnosi się do zwiększenia obostrzeń obowiązujących od 28 listopada. Pracownik może więc argumentować, że nie wiedział, iż trzeba zakładać maseczkę w trakcie wykonywania czynności zawodowych.
Jednocześnie należy zauważyć, że § 25 rozporządzenia zawiera klauzulę „chyba, że pracodawca postanowi inaczej”. Nie należy jednak tego przepisu interpretować w ten sposób, że pracodawca ma pełną dowolność i może wprowadzić zwolnienie od noszenia maseczek. Pracodawca ma bowiem obowiązek zapewnienia higienicznych warunków pracy wszystkim pracownikom i osobom wykonującym pracę poza stosunkiem pracy. Pracodawca nie może także ustalić, że w zakładzie pracy należy nosić tylko maseczki, a nie inne środki ochrony.
Kara porządkowa
Zgodnie z art. 108 § 1 KP, za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować karę upomnienia albo karę nagany.
Niestosowanie się do poleceń pracodawcy oznacza nieprzestrzeganie organizacji i porządku w procesie pracy. Dlatego pracodawca ma pełne prawo nałożyć na pracownika karę upomnienia za odmowę założenia maseczki. Dodatkowo noszenie maseczki musi oznaczać noszenie jej w sposób prawidłowy, a nie np. „na Mikołaja”. Z drugiej strony należy podkreślić, że w rozporządzeniu jest mowa o zakrywaniu przy pomocy odzieży lub jej części, maski, maseczki, przyłbicy albo kasku ochronnego. Nie można więc nałożyć kary porządkowej na pracownika, zasłaniającego twarz w inny dopuszczalny sposób, niż maseczką. Oczywiście chodzi przy tym o stabilne, a nie doraźne zasłanianie twarzy, uniemożliwiające czy utrudniające pracę.
Pracodawca nałożył na pracownika karę porządkową za niezasłanianie ust i nosa. Podwładny argumentował, że zasłaniał twarz naciągając golf w momencie, gdy nie był sam. Nie można uznać racji pracownika, gdyż nie jest zasłanianie twarzy w sposób stabilny i umożliwiający swobodną pracę.
Należy pamiętać o tym, że zasadą jest ukaranie jedną karą za jedno przekroczenie (jednoczesne naruszenie kilku obowiązków uważa się za jedno przewinienie pracownika). Oznacza to m.in., że kolejne przewinienia tego samego rodzaju należy karać oddzielnie, chociażby miało charakter ciągły. Zatem, jeżeli pracownik mimo nałożenia kary upomnienia nadal będzie nadal unikał noszenia maseczki albo nosił ją w sposób nieprawidłowy, pracodawca ma pełne prawo nałożyć kolejną karę upomnienia albo karę nagany, jeśli kary upomnienia nie skutkują. Należy przy tym wówczas wskazać, że dana kara dotyczy sprawy z konkretnego dnia.
Naganą można ukarać także pracownika wówczas, gdy odmawia noszenia maseczki w obecności współpracowników należących do grupy ryzyka przy COVID-19. Zachowanie pracownika naraża ich bowiem na niebezpieczeństwo utraty życia. Karę nagany, a nie upomnienia można nałożyć na pracownika na stanowisku kierowniczym, który odmawia zasłaniania twarzy, gdyż taka osoba powinna dawać przykład właściwego wypełniania obowiązków pracowniczych.
Porządkowa kara pieniężna
Przepis art. 108 § 2 KP przewiduje, że za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawca może również stosować karę pieniężną. Powstaje wątpliwość, czy za brak albo niewłaściwe noszenie maseczki jest naruszeniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Niewątpliwie, jest to złamanie zasad higieny pracy. Przepis § 25 rozporządzenia z 1.12.2020 r. jest także przepisem dotyczącym higieny oraz wiąże się z zachowaniem higieny w zakładzie pracy, dlatego można go uznać z przepis z zakresu higieny pracy. Jednak z uwagi na możliwe inne interpretacje rekomendowanym rozwiązaniem będzie poprzestanie na karze upomnienia i nagany.
Kary dla zleceniobiorcy i w ramach umowy B2B
Kar porządkowych nie można nakładać na osoby poza stosunkiem pracy, a więc zleceniobiorców czy wykonujących pracę w ramach własnej działalności gospodarczej.
Przy nakładaniu kar porządkowych pracodawca obowiązany jest stosować zasadę równego traktowania pracowników w zatrudnieniu. Niedopuszczalna jest praktyka wybiórczego karania za brak maseczki lub jej niewłaściwe noszenie.
Odsunięcie od pracy
Jak już wspomniano wyżej, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom i innym osobom świadczącym pracę, nie tylko bezpieczne, ale i higieniczne warunki pracy. Oznacza to prawo pracodawcy niedopuszczenia do wykonywania pracy osoby odmawiającej noszenia maseczki. W takim przypadku podwładnemu nie przysługuje wynagrodzenie, gdyż nie jest w stanie gotowości do świadczenia pracy.
Zgodnie z art. 2376 § 1 KP, pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Jednocześnie przepis ten zawiera w § 3 istotne zastrzeżenie, że pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. Skoro środki ochrony indywidualnej powinny spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności, a zgodnie z rozporządzeniem dopuszczalne jest zasłanianie twarzy nawet przy pomocy odzieży, to nie można uznać, że w rozporządzeniu chodzi o środki ochrony indywidualnej. Poza tym, środki ochrony indywidualnej to wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, podczas gdy zagrożeniem COVID-19 nie występuje jedynie w środowisku pracy i obowiązek noszenia maseczki nie jest wyłącznie obowiązkiem pracowniczym. Dlatego pracownik nie może zwolnić się z obowiązku zasłaniania twarzy powołując się na fakt, iż pracodawca nie zapewnił maseczek czy przyłbic.
