Stan faktyczny sprawy
W przedmiotowej sprawie doszło do rozwiązania umowy o pracy z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia z pracownikiem, który był szczególnie chronionym działaczem związku zawodowego. Taka ochrona przysługuje w związku z unormowaniem z art. 32 ust. 1 pkt 1 ZwZawU.
Pracownik, uznając że złożone mu wypowiedzenie umowy o pracę było niezgodne z prawem i nieuzasadnione odwołał się do sądu. Na podstawie art. 44 KP w zw. z art. 45 § 1 KP, pracownik dochodził roszczenia o przywrócenie do pracy na dotychczasowym stanowisku.
Sąd I instancji uwzględnił roszczenie pracownika przywracając go do pracy oraz zasądzając jednocześnie wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, którego jednak wysokość jest limitowana przepisami KP i zgodnie z art. 47 KP pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 2 miesiące (chyba, że okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące – to wówczas – nie więcej niż za 1 miesiąc).
Pracodawca (pozwany) odwołał się od wyroku do sądu II instancji. Strony przedmiotowego sporu rozważają jednak możliwość zawarcia ugody, zgodnie z którą pracownikowi zostanie wypłacone odszkodowanie, które ma mu zrekompensować skutki niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę, w tym również to, że nie zostanie przywrócony do pracy i nie otrzyma wynagrodzenia za czas pozostawania bez zatrudnienia. Świadczenie stanowiłoby więc pewien rodzaj rekompensaty w związku z zrzeczeniem się roszczeń w ramach zawartej przez strony ugody. Dla powoda i pozwanego nie było jednak oczywiste czy kwota ma stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
ZUS oddział w Gdańsku wydał decyzję z 20.1.2020 r. (DI/100000/1088/2019) którą stwierdził, że wypłata odszkodowania (rekompensaty) nie pozostaje w bezpośrednim oraz nierozerwalnym związku z rozwiązaniem stosunku pracy, bowiem powód zrzekłby się przywrócenia do pracy.
Stan prawny sprawy
Przepisy prawa wskazują, że istnieje możliwość potraktowania rekompensaty, jako przychód od którego nie powinny być potrącone składki ZUS. Powyższe znajduje uzasadnienie w tym, że art. 12 ust. 1 PDOFizU stanowi, iż za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Nie ulega więc wątpliwości, że wypłacone pracownikowi przez pracodawcę środki pieniężne w ramach rekompensaty są przychodami ze stosunku pracy w rozumieniu ww. przepisu. Nie oznacza to jednak, że zawsze od takiego przychodu będą należne składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Na powyższe wskazuje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. z 2017 poz. 1949, dalej jako: PodstWymSkłR) wydane na podstawie art. 21 SysUbSpołU. Zgodnie z PodstWymSkłR podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Niemniej jednak, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 3 PodstWymSkłR podstawy wymiaru składek nie stanowią następujące przychody: odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Oprócz powyższych, innymi przychodami niestanowiącymi podstawy wymiaru składek są m.in.: nagrody jubileuszowe (gratyfikacje); odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę; odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji; ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące własnością pracownika; wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy; wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu – do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 190 zł; diety i inne należności z tytułu podróży służbowej pracownika czy też świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
W zakresie analizowanego stanu faktycznego w ocenie pracodawcy (pozwanego, chcącego ugodowo zakończyć spór) wypłacona pracownikowi rekompensata na podstawie ugody mieściłaby się w katalogu wyłączeń z podstawy wymiaru składek, przysługiwałaby zatem w wyższej wysokości niż wskazuje na to ZUS, ze względu na świadczenie wypłacone z tytułu rozwiązania stosunku pracy, do którego doszło, pomimo tego, że sąd przywrócił pracownika do pracy. Ponadto na podstawie art. 81 ust. 1 ŚOZŚrPubU co do zasady, do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, d-i i pkt 3 i 35 ŚOZŚrPubU, stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób. Skoro więc świadczenia wymienione w § 2 ust. 1 PodstWymSkłR nie podlegają składkom na ubezpieczenie społeczne to także nie podlegają składkom na ubezpieczenie zdrowotne.
Z dotychczasowych interpretacji ZUS-u wynika, że odprawa wypłacona pracownikom w związku z rozwiązaniem stosunku pracy podlega wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (np. interpretacja indywidualna ZUS-U z 15.1.2015 r., DI/100000/43/1456/2014). Na tle niniejszej sprawy, warunkiem sine qua non, który stanowi o możliwości wyłączenia danego świadczenia z podstawy wymiaru składek jest to, aby istniał bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy wypłatą świadczenia – rekompensaty a rozwiązaniem stosunku pracy. O braku takiej więzi można mówić, gdy w konkretnej sytuacji możliwe jest uzyskanie przez pracownika takiego samego świadczenia (odprawy, zadośćuczynienia, odszkodowania, rekompensaty) także w przypadku trwania jego stosunku pracy.
W wyroku z 24.6.2009 r., II FSK 251/08 NSA, wskazał, że „(…) o zakwalifikowaniu określonego świadczenia do przychodów ze stosunku pracy decyduje to czy dane świadczenie może otrzymać wyłącznie pracownik, czy również inna osoba nie związana tego rodzaju stosunkiem prawnym. Skoro karę umowną mógł otrzymać tylko pracownik lub były pracownik spółki, to w ocenie dyrektora izby skarbowej istnieje bezpośredni związek między stosunkiem pracy a otrzymanym przez skarżącego świadczeniem. Fakt rozwiązania umowy o pracę i dużo późniejsze wypłacenie wynikających z niego świadczeń nie powoduje tego, że ustaje związek świadczenia ze stosunkiem pracy”.
Zgodnie z aktualnym orzecznictwem, tj. wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6.11.2019 r. (III AUa 1536/17) brak jest logicznych przesłanek dających uzasadnioną podstawę do stwierdzenia, że rekompensata odprawy emerytalnej, która miałaby zostać wypłacona tylko i wyłącznie ze względu na rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, nie mieści się w kategorii pojęcia „rekompensat” wymienionych w § 2 ust. 1 pkt 3 PodstWymSkłRW, w przepisie tym wszakże wymieniono wprost „rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy”. Brak jest zatem jakichkolwiek uzasadnionych podstaw aby owe rekompensaty ograniczać do świadczeń kwalifikowanych inaczej niż wyraził to prawodawca. Chodzi bowiem o wszelkie rekompensaty, które mają być wypłacone pracownikowi z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Warunkiem koniecznym i jedynym, aby rekompensatę zaliczyć do katalogu świadczeń wymienionych w § 2 ust. 1 pkt 3 PodstWymSkłR jest bezpośredni związek podstawy jej wypłaty z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy.
W zawarciu ewentualnej ugody istotne będzie to, czy będzie istniał związek prawny lub faktyczny danego świadczenia z zakończeniem stosunku pracy (w cenie ZUS-s w przedmiotowej sprawie związek ten nie istnieje). Wydaje się jednak, że nie można mówić o braku takiej więzi, gdyż nie byłoby możliwe uzyskanie przez pracownika takiego samego świadczenia (rekompensaty) także w przypadku trwania jego stosunku pracy. Pracownik ma bowiem otrzymać rekompensatę w związku z wadliwym rozwiązaniem umowy i w konsekwencji zakończeniem stosunku pracy, do czego pierwotnie doszło.