Recydywa specjalna a zastosowanie przemocy lub groźby jej użycia

Opis stanu faktycznego 

Sąd Rejonowy w P., wyrokiem z 25.5.2017 r., uznał oskarżonego Ł.K. za winnego tego, że w nocy 17.6.2015 r., w P., działając wspólnie i w porozumieniu z inną ustaloną osobą, dokonał rozboju na osobie A.B., w ten sposób, że po wejściu do wnętrza salonu, używając przemocy w postaci zadawania ciosów pięściami po głowie i plecach, przewrócił ją na podłogę, zaciągnął do pomieszczenia dla pracowników, gdzie z sejfu zabrał w celu przywłaszczenia pieniądze w kwocie 25.000 złotych na szkodę właściciela S.-S.L., przy czym czynu tego dopuścił się będąc uprzednio skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z 29.5.2009 r., za czyn z art. 223 KK w zb. z art. 157 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK w zw. z art. 64 § 1 KK i z art. 226 § 1 KK na karę łączną 2 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności, którą odbył w okresie od 7.10.2009 r. do 18.9.2011 r., z zaliczeniem na poczet orzeczonej kary okresu od 7.2.2009 r. do 29.5.2009 r., tj. czynu z art. 280 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK i za to na podstawie tych przepisów wymierzył mu karę 6 lat pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie.

Na podstawie art. 46 § 1 KK orzekł wobec oskarżonego obowiązek częściowego naprawienia szkody przez zapłatę na rzecz S.L. kwoty 12 500 zł. Powyższy wyrok zaskarżony został w całości apelacjami oskarżonego i jego obrońcy. Sąd Okręgowy w P., wyrokiem z 7.2.2018 r., utrzymał w mocy wyrok Sądu I instancji.

Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wywiódł obrońca oskarżonego zarzucając rażące naruszenie prawa materialnego, które mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie naruszenie art. 64 § 2 KK, polegające na przyjęciu, że Ł.K. dopuścił się zarzucanego mu przestępstwa w warunkach tzw. multirecydywy, w sytuacji, gdy prawidłowa ocena uprzedniej karalności skazanego, w tym wyroku Sądu Rejonowego w P. z 29.5.2009 r. nie daje podstaw do przyjęcia w opisie czynu oraz kwalifikacji prawnej sprawstwa w warunkach recydywy wielokrotnej.

Stawiając ten zarzut obrońca oskarżonego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy wyroku Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania. W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej.

Sąd Najwyższy w sprawie Ł.K. skazanego z art. 280 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie 25.4.2019 r. kasacji wniesionej przez obrońcę od wyroku Sądu Okręgowego w P. z 7.2.2018 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w P. z 25.5.2017 r., uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna. Choć nie postawiono w niej wprost zarzutu naruszenia przepisu art. 433 § 2 KPK, to jej treść nie pozostawia wątpliwości co do tego, że skarżący kwestionuje rozpoznanie podniesionego w apelacji zarzutu obrazy prawa materialnego, a mianowicie art. 64 § 2 KK. Zauważyć też trzeba, że wyeksponowanie w kasacji naruszenia tylko tego ostatniego przepisu, którego Sąd odwoławczy nie stosował, gdyż nie orzekał reformatoryjnie, wydaje się w realiach niniejszej sprawy zrozumiałe. Sąd pierwszej instancji nie wyjaśnił szerzej w uzasadnieniu swojego wyroku powodów uznania, że oskarżony przypisanego mu przestępstwa dopuścił się w warunkach recydywy z art. 64 § 2 KK. Problem ten stał się dopiero przedmiotem rozważań Sądu odwoławczego, co znalazło odzwierciedlenie w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku. Przedstawionej w nich argumentacji nie można jednak zaaprobować.

Po pierwsze, recydywa specjalna w rozumieniu art. 64 KK, zarówno podstawowa (art. 64 § 1 KK), jak i wielokrotna (art. 64 § 2 KK), jest instytucją przewidującą nadzwyczajne zaostrzenie kary, ale nie z uwagi na całokształt wcześniejszej przestępczej działalności oskarżonego, nawet, jeżeli została ona ujęta w jednym wyroku i związana węzłem kary łącznej, lecz ze względu na uprzednie skazanie i odbycie kary za konkretne przestępstwo, spełniające warunki określone w tym przepisie. Stąd też nie było trafnym odwoływanie się przez Sąd odwoławczy przy uzasadnianiu wystąpienia w sprawie oskarżonego przesłanek recydywy z art. 64 § 2 KK do wszystkich przestępstw, za które Ł.K. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z 29.5.2009 r. Tym bardziej, że dotyczyło to również skazań za przestępstwa z art. 224 § 2 KK oraz z art. 226 § 1 KK, które nie zostały popełnione w warunkach recydywy z art. 64 § 1 KK i już tylko z tego powodu nie mogły stanowić podstawy przyjęcia multirecydywy.

Analiza treści wyroku Sądu Rejonowego w P. z 29.5.2009 r. oraz danych o karalności oskarżonego prowadzi do wniosku, że w realiach niniejszej sprawy jedynym skazaniem, które mogło stanowić punkt wyjścia do badania zaistnienia warunków recydywy z art. 64 § 2 KK, było skazanie za przestępstwo z art. 223 KK i art. 157 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 64 § 1 KK, za które wymienionym wyżej wyrokiem wymierzono Ł.K. karę 2 lat pozbawienia wolności.

Po drugie, wbrew stanowisku zaprezentowanemu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, wymienione w art. 115 § 3 KK zastosowanie przemocy lub groźby jej użycia, jako kryterium podobieństwa przestępstw, nie stanowi elementu konstrukcyjnego recydywy z art. 64 § 2 KK. Okolicznością warunkującą zastosowanie tego przepisu nie jest popełnienie przestępstwa podobnego do tego, za które sprawca został skazany w warunkach określonych w art. 64 § 1 KK, lecz ponowne popełnienie przez sprawcę skazanego w warunkach określonego w tym przepisie rodzajowo tożsamego przestępstwa wymienionego w art. 64 § 2 KK. Inaczej rzecz ujmując, stosowanie przepisu art. 64 § 2 KK aktualizuje się dopiero wówczas, gdy zostanie ustalone, że sprawca przestępstwa skatalogowanego w tym przepisie, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności, w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary, popełnił ten sam rodzaj przestępstwa, za które był już wcześniej skazany w warunkach recydywy specjalnej podstawowej (art. 64 § 1 KK), to znaczy ponownie popełnił przestępstwo należące do grupy przestępstw przeciwko życiu lub zdrowiu, ponownie popełnił przestępstwo z grupy typów czynów zabronionych, objętych zbiorczym określeniem zgwałcenia, ponownie popełnił przestępstwo rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia.

Jest oczywistym, że z uwagi na charakter przepisu art. 64 § 2 KK, określone w nim warunki obligatoryjnego obostrzenia kary nie mogą być odczytywane z zastosowaniem wykładni rozszerzającej. Słusznie wskazuje się w orzecznictwie sądów powszechnych i literaturze przedmiotu, że za przedstawionym wyżej rozumieniem multirecydywy przemawia z jednej strony rezygnacja ustawodawcy z kryterium podobieństwa przestępstw, jako przesłanki tej postaci recydywy i stworzenie zamkniętego katalogu przestępstw, które mogą być w tych warunkach popełnione, co świadczy o ograniczeniu zakresu stosowania tej instytucji do szczególnych przypadków niepoprawności sprawcy powracającego do jednego z typów przestępstw, uznanych za szczególnie karygodne, mimo uprzedniego zastosowania represji z art. 64 § 1 KK, z drugiej zaś charakter przestępstw objętych katalogiem z art. 64 § 2 KK. Podkreśla się, że ujęcie w nim przestępstw, których przedmiotem ochrony są zupełnie odmienne rodzajowo dobra, a mianowicie życie i zdrowie, wolność seksualna, mienie, tworzy w jego obrębie wyraźnie różniące się typy przestępstw, co pozwala wnioskować, że gdyby ustawodawca uznał, że merytoryczna więź, jaka musi zaistnieć dla przyjęcia recydywy z art. 64 § 2 KK między aktualnym czynem sprawcy a poprzednim skazaniem może się sprowadzać do ponownego popełnienia któregokolwiek z nich, to odchodząc od przewidzianego w art. 64 § 1 KK kryterium podobieństwa przestępstw, wyraziłby to expressis verbis (wyrok SA w Katowicach z 22.11.2007, II AKa 407/07, Legalis; por. też wyrok SA w Katowicach z 25.9.2015, II AKa 323/15, Legalis oraz W. Zalewski, Komentarz do art. 64 KK [w:] R.A. Stefański (red.), Kodeks Karny. Komentarz, Legalis 2019).

Stwierdzenie tego uchybienia musiało spowodować uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy, przeprowadzając kontrolę odwoławczą, podda analizie wcześniejsze skazania oskarżonego i ustali, czy dają one podstawę do przyjęcia, że oskarżony dopuścił się przypisanego mu czynu w określonych w art. 64 § 1 KK warunkach powrotu do przestępstwa.