Podział rodzajów zabytków archeologicznych

Projekt zakłada wprowadzenie rozróżnienia m.in. na:

1) zabytki archeologiczne lądowe;

2) zabytki archeologiczne podwodne śródlądowe;

3) zabytki archeologiczne podwodne morskie.

Zdaniem projektodawców, ze względu na specyficzne dla poszczególnych rodzajów zabytków archeologicznych otoczenie fizyczno-geograficzne (np. obszar niepokryty wodami, dno morskie, dna zbiorników i cieków wodnych), obecne ewidencjonowanie zabytków archeologicznych z wykorzystaniem uniwersalnej karty ewidencyjnej jest kłopotliwe. Stąd też, projekt wprowadza również 3 rodzaje kart wojewódzkiej ewidencji zabytków przeznaczonych do ściśle określonego, jednego rodzaju zabytku archeologicznego.

Niezgodność danych zawartych w karcie ewidencyjnej zabytku ze stanem faktycznym lub prawnym

Nowelizacja wprowadza również zasady postępowania w razie stwierdzenia niezgodności danych zawartych w karcie ewidencyjnej zabytku włączonej do wojewódzkiej ewidencji zabytków ze stanem faktycznym lub prawnym.

Czynności zastąpienia danych nieprawidłowych odpowiednimi danymi zgodnymi ze stanem faktycznym lub prawnym, jak też ujawnienia nowych danych lub usunięcia błędnych danych wykonywać ma wojewódzki konserwator zabytków – który w razie stwierdzenia stanu niezgodności – sporządzać będzie nową kartę ewidencyjną zabytku, zawierającą już dane zgodne ze stanem faktycznym, jak też i prawnym. Projekt przewiduje jednocześnie obowiązek pozostawienia pierwotnej karty ewidencyjnej zabytku w wojewódzkiej ewidencji zabytków, w drodze trwałego jej połączenia z nową kartą ewidencyjną. Nowa karta ewidencyjna będzie następnie zaś przekazywana Generalnemu Konserwatorowi Zabytków, celem włączenia jej do krajowej ewidencji zabytków.

Zdaniem projektodawców, w ten sposób w ewidencji przechowywane będą zarówno dane aktualne jak i wcześniejsze. Korekta z kolei danych zawartych w karcie ewidencyjnej wojewódzkiej ewidencji zabytków zostanie odzwierciedlona również w krajowej ewidencji zabytków, która ma wszakże charakter wtórny w stosunku do ewidencji wojewódzkich.

Zawiadomienie o włączeniu/wyłączeniu karty ewidencyjnej zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków

Projekt uchyla dotychczasową treść § 15 rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 26.5.2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. z 2011 r. Nr 113, poz. 661; dalej: rozporządzenie), zastępując ją przepisami regulującymi zasady zawiadamiania osób uprawionych o sporządzeniu karty ewidencyjnej zabytku, jej zmiany czy w końcu zamiarze włączenia do rejestru zabytków. Zgodnie bowiem z nowym brzmieniem powołanego przepisu, o:

1) zamiarze włączenia karty ewidencyjnej zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków;

2) włączeniu tej karty;

3) sporządzeniu nowej karty ewidencyjnej zabytku;

4) zamiarze wyłączenia karty ewidencyjnej zabytku z wojewódzkiej ewidencji zabytków lub o wyłączeniu tej karty;

– wojewódzki konserwator zabytków zawiadamiać będzie niezwłocznie właściciela lub posiadacza zabytku albo nieruchomości lub rzeczy ruchomej, która przestała być zabytkiem, przy czym w odniesieniu do samego zamiaru włączenia (lub wyłączenia) karty ewidencyjnej do wojewódzkiej ewidencji zabytków, zawiadomienie to będzie następować na co najmniej 14 dni przed planowanym terminem włączenia karty ewidencyjnej zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków, bądź wyłączenia tej karty z ewidencji. Zawiadomienie, o którym mowa wyżej, umieszczanie będzie również na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej do czasu zamieszczenia informacji odpowiednio o:

1) włączeniu karty ewidencyjnej zabytku,

2) o włączeniu nowej karty ewidencyjnej zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków albo o

3) wyłączeniu tej karty z ewidencji.

Projekt przewiduje przy tym, iż przed włączeniem karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego uprzednio do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków, wojewódzki konserwator zabytków zobligowany będzie – w pierwszej kolejności – do wystąpienia do właściciela zabytku o wyrażenie pisemnej zgody na włączenie karty ewidencyjnej tego zabytku do ewidencji wojewódzkiej.

O włączeniu karty ewidencyjnej zabytku nieruchomego do wojewódzkiej ewidencji zabytków albo sporządzeniu nowej karty ewidencyjnej zabytku wojewódzki konserwator zabytków będzie musiał niezwłocznie zawiadomić także właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta), w celu ujęcia tego zabytku w gminnej ewidencji zabytków albo włączenia nowej karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków. Do powyższego zawiadomienia załączeniu podlegać przy tym będzie odpowiednio potwierdzona kopia karty ewidencyjnej zabytku lub nowej karty ewidencyjnej zabytku.

Z kolei, zawiadomienia o zamiarze włączenia lub wyłączenia karty ewidencyjnej z wojewódzkiej ewidencji zabytków, włączeniu bądź wyłączeniu tej karty lub sporządzeniu nowej karty zabytku będącego zarazem:

1) historycznym układem urbanistycznym lub ruralistycznym;

2) historycznym zespołem budowlanym;

3) terenem, na którym znajduje się znaczna ilość zabytków archeologicznych; lub

4) nieruchomością o nieuregulowanym stanie prawnym;

– dokonywane mają być w drodze obwieszczenia umieszczanego na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej. Proponowany rozwiązanie określa odrębny tryb zawiadamiania w sytuacjach, w których zaangażowana jest duża liczba właścicieli zabytków lub gdy włączenie do ewidencji (wyłączenie) dotyczy nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym. W obu bowiem tych przypadkach, kierowanie do osób zainteresowanych indywidualnej korespondencji napotyka obiektywne trudności.

Karta adresowa zabytku nieruchomego

Nowelizacja wprowadza także zmiany w zakresie treści rubryk karty adresowej sporządzanej dla zabytku nieruchomego. Po zmianach, karta taka będzie już dodatkowo zawierała (nowość):

1) historię, opis i wartości obiektu;

2) stan zachowania i postulaty dotyczące konserwacji nieruchomości; oraz

3) informacje o wykonaniu karty oraz jej zatwierdzeniu.

Dokumenty dotyczące zabytku (w szczególności archiwalia, np. dotyczące procesu budowlanego, dokumentacja konserwatorska, opinie, ekspertyzy, jak również protokoły oględzin, wizji lokalnych oraz notatki służbowe) uzasadniające treść zawartej w karcie adresowej zabytku rubryki „czas powstania” oraz rubryki „historia, opis i wartość” mają być gromadzone w sposób zapewniający ich kompletność i ochronę przed nieuprawnionym dostępem. Dotychczas przepisy Rozporządzenia nie normowały zaś tej kwestii.

Zdaniem projektodawców, dodatkowa treść karty adresowej dostarczyć ma osobom zainteresowanym informacji, jakie względy uzasadniają objęcie ich nieruchomości ochroną konserwatorską. Na podstawie powyższych informacji właściciel nieruchomości będzie mógł zatem wyrobić sobie ocenę, czy organ prowadzący ewidencję prawidłowo zakwalifikował należący do niego obiekt jako zabytek. Obecnie karta adresowa zabytku poza danymi adresowymi, zawiera bowiem jedynie określenie czasu powstania zabytku, informacje o formach jego ochrony oraz fotografię obiektu.

Proponowane z kolei nowe brzmienie § 18 rozporządzenia rozszerza i doprecyzowuje zakres obowiązku sprawdzającego, ciążącego na organie wykonawczym gminy. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) włączać będzie bowiem kartę adresową zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków lub znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, do gminnej ewidencji zabytków dopiero po zweryfikowaniu, że dane zawarte w karcie adresowej są wyczerpujące i zgodne z danymi zawartymi odpowiednio w decyzji o wpisie zabytku do rejestru lub w karcie ewidencyjnej zabytku. Aktualnie, organ wykonawczy gminy zobligowany jest zaś jedynie do sprawdzenia, czy dane zawarte w karcie adresowej są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym.

W przypadku jednocześnie zabytku nieruchomego innego niż zabytki określone wyżej, wójt (burmistrz, prezydent miasta) uprawniony będzie do włączenia karty adresowej tego zabytku do gminnej ewidencji zabytków dopiero po osiągnięciu porozumienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków co do zasadności ujęcia tego zabytku w gminnej ewidencji zabytków oraz najpilniejszych postulatów konserwatorskich.

Niezgodność danych zawartych w karcie adresowej zabytku ze stanem faktycznym lub prawnym

Zdaniem projektodawców, ponieważ aktualnie obowiązujące przepisy rozporządzenia nie rozstrzygają w jaki sposób dokonywać korekty danych zawartych w kartach adresowych zabytków ujętych w ewidencji gminnej (co dotyczy także i kart ewidencyjnych zabytków zawartych w wojewódzkiej ewidencji zabytków), proponowane jest dodanie do rozporządzenia nowego § 18a, wskazującego wyraźnie, iż w przypadku stwierdzenia konieczności zastąpienia danych zawartych w karcie adresowej zabytku włączonej do gminnej ewidencji zabytków, które to dane okazały się niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym, odpowiednimi danymi zgodnymi z tym stanem, ujawnienia nowych danych lub usunięcia błędnych danych dokonywać będzie wójt (burmistrz, prezydent miasta) w drodze sporządzenia nowej karty adresowej zabytku, zawierającej już dane zgodne ze stanem faktycznym i prawnym. Analogicznie jak w odniesieniu do zasad usuwania niezgodności danych zawartych w kartach ewidencyjnych zabytków, również pierwotna karta adresowa zabytku pozostawiana będzie (w tym przypadku) w gminnej ewidencji zabytków, w formie trwale złączonej z nową kartą adresową.

Zawiadomienie o włączeniu/wyłączeniu karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków

Projekt rozporządzenia zmieniającego wprowadza również zasady zawiadamiania osób uprawionych o sporządzeniu karty adresowej zabytku, jej zmiany czy w końcu zamiarze włączenia jej do gminnej ewidencji zabytków. Zgodnie bowiem z dodanym do rozporządzenia, nowym § 18b, o:

1) zamiarze włączenia karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków;

2) włączeniu tej karty;

3) sporządzeniu nowej karty adresowej zabytku;

4) zamiarze wyłączenia karty adresowej zabytku z gminnej ewidencji zabytków lub o wyłączeniu tej karty;

– wójt (burmistrz, prezydent miasta) zawiadamiać będzie niezwłocznie właściciela lub posiadacza zabytku albo nieruchomości, która przestała być zabytkiem, przy czym w odniesieniu do zawiadomienia o samym zamiarze włączenia lub wyłączenia karty adresowej z ewidencji gminnej, organ wykonawczy zawiadamiać będzie na co najmniej 14 dni przed planowanym terminem włączenia albo wyłączenia. Powyższe rozwiązanie umożliwić ma właścicielowi lub posiadaczowi przedstawienie swoich racji w odniesieniu do zamierzonej czynności organu, jeszcze przed jej dokonaniem.

Do zawiadomienia o włączeniu karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków lub o sporządzeniu nowej karty adresowej, dołączeniu podlegać będzie odpowiednio potwierdzona kopia karty adresowej zabytku albo nowej karty adresowej zabytku.

Zawiadomienia o samym z kolei zamiarze włączenia lub wyłączenia karty adresowej z ewidencji gminnej będą również umieszczane na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej do czasu zamieszczenia informacji odpowiednio o włączeniu karty adresowej zabytku, o włączeniu nowej karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków albo o wyłączeniu tej karty z ewidencji.

Projekt przewiduje jednocześnie obligatoryjnie umieszczanie zawiadomień dotyczących:

1) zabytków będących historycznym układem urbanistycznym lub ruralistycznym,

2) historycznym zespołem budowlanym,

3) terenem, na którym znajduje się znaczna ilość zabytków archeologicznych lub

4) nieruchomością o nieuregulowanym stanie prawnym, w drodze obwieszczenia na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej.

W uzasadnieniu projektu wskazano, iż proponowane zmiany zmierzają do poprawy standardu ochrony osób, którym przysługują określone prawa do zabytku włączanego do wojewódzkiej lub gminnej ewidencji zabytków. Nowelizacja stanowi zarazem odpowiedź na wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich, w których wskazywano m.in. na potencjalną niezgodność § 18 w zw. z § 17 rozporządzenia z przepisami ustawy z 2.4.1997 r. – Konstytucja RP (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) w zakresie, w jakim obecne regulacje pozbawiają właściciela nieruchomości podlegającej wpisowi do gminnej ewidencji zabytków gwarancji ochrony przed ograniczeniem jego prawa własności. Informowanie właścicieli lub posiadaczy zabytków o zamiarze włączenia i włączeniu tych zabytków do ewidencji, jak również o zamiarze wyłączenia i wyłączeniu zabytków z ewidencji, związane jest zatem z realizacją zasady zaufania w stosunkach między obywatelem a państwem. Zdaniem autorów projektu, w obecnym stanie prawnym nie ma zaś wyraźnego obowiązku informowania właściciela lub posiadacza zabytku o dokonaniu włączenia zabytku do poszczególnych ewidencji zabytków. Stąd też projektowane rozwiązania przewidują obowiązek zawiadamiania właściciela lub posiadacza zabytku o czynnościach skutkujących ujęciem zabytku w ewidencji (zarówno gminnej, jak i wojewódzkiej) niezwłocznie po ich dokonaniu. Rozwiązanie to jest korzystne zarówno z punktu widzenia indywidualnego interesu właściciela, jak również interesu publicznego. Brak obowiązku zawiadamiania właściciela powoduje bowiem, że nie ma on świadomości, iż dysponuje dobrem, które podlega szczególnemu reżimowi prawnemu, co z kolei skutkuje brakiem wymaganej dbałości o jego stan.

Przepisy przejściowe

Nowe lub zmienione przepisy znaleźć mają zastosowanie jedynie do zdarzeń, które nastąpią po dniu wejścia w życie rozporządzenia zmieniającego. Dotychczasowe karty ewidencyjne i adresowe, mimo ustalenia nowych wzorów, nie stracą swojej ważności i nie będzie konieczne zastąpienie ich kartami opracowanymi na podstawie wzorów ustalonych w projektowanym rozporządzeniu.

Rozporządzenie zmieniające skierowane zostało do dalszych uzgodnień międzyresortowych.