Od 1.1.2021 r. definicja konsumenta pozostaje bez zmian, ale ochronę konsumencką zyskują również nowe podmioty — osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Ta konkretna kategoria przedsiębiorców będzie traktowana jak konsument w następujących zakresach:

  • rękojmi za wady,
  • prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość (np. przez Internet czy telefon) lub poza lokalem przedsiębiorstwa,
  • niedozwolonych postanowień umownych — tzw. klauzul abuzywnych.

Ochrona konsumencka będzie obejmowała osoby fizyczne (przedsiębiorców):

  • zawierających umowy bezpośrednio związane ze swoją działalnością gospodarczą,
  • gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Zatem aby przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą zyskał w tych trzech zakresach uprawnienia konsumenckie, musi być spełniony jeden warunek. Umowa, jaką będzie zawierał ze sprzedawcą, nie może mieć zawodowego charakteru, czyli nie może dotyczyć bezpośrednio branży i specjalizacji, w jakiej działa przedsiębiorca.

 

Przykład

Elektryk postanawia kupić komputer, ponieważ chce wystawiać faktury swoim klientom. Elektryk prowadzi działalność gospodarczą i kupuje sprzęt na fakturę. W chwili obecnej zakup na fakturę pozbawia elektryka jakichkolwiek praw konsumenckich. Od 1 stycznia 2021 r. jeśli komputer się zepsuje, to elektryk może skorzystać z uprawnień konsumenckich, gdyż umowa nie jest związana bezpośrednio z jego zawodem. Dotyczy bowiem sprzętu, który nie wiąże się bezpośrednio z codzienną pracą elektryka, a nie sprzętu związanego z wykonywanym przez elektryka zawodem, czyli urządzeń elektrycznych, kabli itp.

 

Weryfikacja „zawodowego” charakteru umowy

Jak wynika z treści przepisów sama weryfikacja czy dana czynność ma zawodowy charakter czy nie, ma się odbywać w oparciu o informacje znajdujące się w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (www.ceidg.gov.pl). Weryfikowaniu podlega tzw. wpisany kod PKD określający rodzaje działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę. Taka weryfikacja musi być bardzo rzetelna, bo będzie decydować o tym czy osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą przysługują uprawnienie konsumenckie, czy też nie. Niestety ustawodawca nie wskazał w nowelizacji kto ma tą weryfikację przeprowadzać.

Z pewnością taką weryfikację będą przeprowadzać sprzedawcy lub usługodawcy przy ustalaniu praw danej osoby do skorzystania z uprawnień konsumenta np. do odstąpienia od umowy. Na podstawie przeprowadzonej weryfikacji sprzedawca albo uzna prawa przedsiębiorcy, albo też odmówi mu praw przysługujących konsumentom.

Wprowadzone zmiany powinny znaleźć odzwierciedlenie:

  • w stosowanych u sprzedawców regulaminach, które powinny uregulować sytuację przedsiębiorców traktowanych jak konsumenci oraz ich praw (np. regulaminach sklepów internetowych czy stron internetowych)
  • w stosowanych u sprzedawców procedurach w sytuacji, gdy przedsiębiorca będzie chciał odstąpić od umowy lub skorzystać z rękojmi w pełnym zakresie jak konsument. Procedury te powinny przewidywać obowiązek sprawdzenia w CEiDG  w oparciu o kody PKD, czy w tej konkretnej sytuacji przedsiębiorca może skorzystać z ochrony na prawach konsumenta.

Należy podkreślić, że prawa konsumenta zostały przyznane wyłącznie osobom fizycznym prowadzącym działalność gospodarczą. Nowymi przepisami nie są objęte spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, spółki osobowe czy stowarzyszenia.

 

Prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość

Dzięki zmianom przedsiębiorca, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, z wyjątkiem kosztów:

  • przekraczających zwykłe, najtańsze koszty dostawy (art. 33 ustawy o prawach konsumenta)
  • bezpośrednich zwrotu rzeczy (chyba że sprzedawca zgodził się je ponieść lub nie poinformował kupującego o konieczności poniesienia tych kosztów) – art. 34 ust. 2 ustawy o prawach konsumenta
  • świadczeń spełnionych do dnia odstąpienia od umowy – art. 35 ustawy o prawach konsumenta.

Rękojmia dla osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą

Z najistotniejszych zmian dotyczących osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie rękojmi to uregulowanie terminu ustawowo na odpowiedź na reklamację z tytułu rękojmi a osoba ta żąda naprawy, wymiany lub obniżenia ceny towaru, to sprzedawca — po zmianie prawa — będzie już zobowiązany do rozpatrzenia reklamacji w ciągu 14 dni kalendarzowych od dnia jej złożenia. Do tej pory termin ten dla przedsiębiorców nie był wprost uregulowany.

Ponadto, po nowelizacji osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą będą mogły korzystać z prawa domniemania istnienia wady fizycznej w momencie wydania rzeczy, jeśli została ona stwierdzona w ciągu roku. Dotychczas domniemanie to (które ma olbrzymi walor praktyczny), było zarezerwowane wyłącznie dla konsumentów.

 

Klauzule abuzywne w umowach a ochrona przedsiębiorcy

Zmiana wprowadza też zakaz stosowania tzw. klauzul abuzywnych do osób prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze. Nowelizacja ma zakończyć praktykę „elastycznego” konstruowaniu umów skierowanych do osób fizycznych prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze. Sprzedawcy i usługodawcy będą musieli stworzyć w swoich regulaminach nowe zapisy dotyczące omawianej kategorii przedsiębiorców oraz nowe umowy dla tych podmiotów. Dodanie ich będzie niezbędne, ponieważ jednoosobowe firmy będą stanowiły niejako trzecią kategorię podmiotów — obok konsumenta i przedsiębiorcy — które z jednej strony są przedsiębiorcami, a z drugiej przyznane im zostaną pewne uprawnienia konsumenckie.

Katalog klauzul abuzywnych jest prowadzony przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – dostępnym na stronie https://www.rejestr.uokik.gov.pl/

Przykładowe klauzule abuzywne w umowach:

  • Sklep w ciągu 14 dni roboczych ustosunkuje się do reklamacji klienta i powiadomi go o sposobie dalszego postępowania – taka klauzula jest niedozwolona, ponieważ zgodnie z przepisami jest to 14 dni kalendarzowych a nie roboczych;
  • Koszty przesyłki reklamowanego produktu pokrywa zamawiający – taka klauzula jest niedozwolona, ponieważ jeżeli kupującym jest konsument, wtedy koszt przesyłki reklamowanego towaru pokrywa sprzedawca, bez względu na to, czy reklamacja jest zasadna czy nie;
  • Podstawą przyjęcia reklamacji jest dowód zakupu towaru (paragon lub faktura VAT) – taka klauzula jest niedozwolona, ponieważ sprzedawca nie ma prawa uzależniać przyjęcia reklamacji od posiadania paragonu czy faktur.

Warto podkreślić, że w polskim orzecznictwie jeszcze przed wejściem w życie omawianych przepisów pojawiały się rozstrzygnięcia na korzyść osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą potwierdzające ich prawa konsumenckie (zob. wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z 28.1.2019 r. sygn. akt: XIX Ga 1228/17). Sąd stwierdził w nim, iż konsumenckie prawo do odstąpienia od umowy przysługuje także przedsiębiorcy prowadzącemu jednoosobową działalność gospodarczą nawet wtedy, gdy w umowie oświadczył, że zakupiony przedmiot będzie wykorzystywany przez niego do prowadzenia biznesu. Uzyskanie takiego rozstrzygnięcia wymagało jednak wejścia w spór sądowy.

Zmiany, które weszły w życie 1.1. 2021 r. z pewnością zmienią tę praktykę i wpłyną pozytywnie na sytuację prawną przedsiębiorców, którzy często borykają się z dochodzeniem swoich praw przed sądami. Jest to duży przywilej dla tej grupy przedsiębiorców.

 

Od kiedy przysługuje ochrona konsumencka

Opisana ochrona konsumencka przyznana przedsiębiorcom – osobom fizycznym dotyczy umów zawartych od 1.1.2021 r. Z art. 70 ustawy z 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych wynika, że nowych przepisów nie stosuje się do umów zawartych przed 1.1.2021 r.