W przypadku powstania spółki poprzez wydzielenie, nie ma obowiązku zamykania ksiąg w spółce dzielonej. Księgi rachunkowe w nowopowstałej spółce otwiera się na podstawie inwentarza, czyli spisu majątku netto przekazywanego temu podmiotowi.
Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy o rachunkowości (dalej: RachunkU) nie ma obowiązku zamykania ksiąg w spółce dzielonej. Zgodnie z art. 12 ust. 1 RachunkU księgi rachunkowe otwiera spółka na dzień rozpoczęcia jej działalności.
Zgodnie z art. 44d RachunkU przepisy art. 44a–44c RachunkU stosuje się odpowiednio w przypadku nabycia przez jednostkę zorganizowanej części innej jednostki, w tym również w razie podziału spółek.
Przepisy te stanowią, iż łączenie się (a więc i podział) spółek handlowych rozlicza się i ujmuje na dzień połączenia w księgach rachunkowych spółki, na którą przechodzi majątek łączących się spółek (spółki przejmującej) albo nowej spółki powstałej w wyniku połączenia (spółki nowo zawiązanej), metodą nabycia, o której mowa w art. 44b RachunkU, z zastrzeżeniem art. 44b ust. 2 RachunkU.
W razie łączenia się spółek (a więc i podziału), na skutek którego nie następuje utrata kontroli nad nimi przez ich dotychczasowych udziałowców, można zastosować metodę łączenia udziałów, o której mowa w art. 44c RachunkU. W szczególności dotyczy to łączenia się spółek zależnych w sposób bezpośredni lub pośredni od tej samej jednostki dominującej, jak również w razie połączenia jednostki dominującej niższego szczebla z jej jednostką zależną.
W spółce dzielonej na dzień poprzedzający wydzielenie ustala się wartość majątku jaka ma być przeniesiona i ta wartość jest później podstawą do otwarcia ksiąg rachunkowych, jeśli majątek ten odpowiada wartości udziałów nowopowstałej spółki (tzw. metoda łączenia udziałów). Rozliczenie metodą łączenia udziałów polega na sumowaniu (tu: wydzieleniu) poszczególnych pozycji odpowiednich aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów połączonych spółek, według stanu na dzień połączenia, po uprzednim doprowadzeniu ich wartości do jednolitych metod wyceny.
Może być też sytuacja, iż wartość majątku przekazywanego w zamian za udziały jest wyceniana odrębnie. Wtedy mamy do czynienia z metodą nabycia i tym samym koniecznością ustalenia wartości godziwej majątku w nowopowstałej spółce. Oczywiście wartość tego majątku powinna być określona w umowie nowopowstałej spółki. Za wartość godziwą określonych aktywów lub zobowiązań przyjmuje się w szczególności w przypadku:
1) notowanych papierów wartościowych – aktualny kurs notowań pomniejszony o koszty sprzedaży,
2) nienotowanych papierów wartościowych – wartość oszacowaną, uwzględniającą takie czynniki, jak współczynnik ceny do zysku i stopy dywidendy porównywalnych papierów wartościowych wyemitowanych przez spółki o podobnych charakterystykach,
3) należności – wartość bieżącą (zdyskontowaną) kwot wymagających zapłaty, wyznaczoną przy odpowiednich bieżących stopach procentowych, pomniejszoną o odpisy na należności zagrożone i nieściągalne oraz ewentualne koszty windykacji; wyznaczanie wartości bieżących (zdyskontowanych) w odniesieniu do należności krótkoterminowych nie jest konieczne, jeżeli różnica pomiędzy wartością należności według kwot wymagających zapłaty a według ich wartością zdyskontowaną nie jest istotna,
4) zapasów produktów gotowych i towarów – cenę sprzedaży netto pomniejszoną o opust marży zysku wynikający z kosztów doprowadzenia przez spółkę przejmującą do sprzedaży zapasu lub znalezienia nabywcy,
5) zapasów produktów w toku – cenę sprzedaży netto produktów gotowych pomniejszoną o koszty zakończenia produkcji i opust marży zysku, który wynika z kosztów doprowadzenia przez spółkę przejmującą zapasów do sprzedaży lub znalezienia nabywcy,
6) zapasów materiałów – aktualną cenę nabycia,
7) środków trwałych – wartość rynkową lub ich wartość według niezależnej wyceny; jeśli nie jest możliwe uzyskanie niezależnej wyceny środków trwałych – aktualną cenę nabycia albo koszt wytworzenia, z uwzględnieniem aktualnego stopnia ich zużycia,
8) wartości niematerialnych i prawnych – wartość oszacowaną, wyznaczoną w oparciu o ceny rynkowe takich samych lub podobnych wartości niematerialnych i prawnych, a w odniesieniu do wartości firmy lub ujemnej wartości firmy zawartej w bilansie spółki przejętej – wartość zerową; jeśli wartość oszacowana nie może zostać wyznaczona w oparciu o ceny rynkowe, to przyjmuje się taką wartość, która nie spowoduje powstania lub zwiększenia ujemnej wartości firmy w wyniku połączenia,
9) zobowiązań – wartość bieżącą (zdyskontowaną) kwot wymagających zapłaty, wyznaczoną przy odpowiednich bieżących stopach procentowych; wyznaczanie wartości bieżących (zdyskontowanych) w odniesieniu do zobowiązań krótkoterminowych nie jest konieczne, jeżeli różnica pomiędzy wartością zobowiązań według kwot wymagających zapłaty a według ich wartością zdyskontowaną nie jest istotna,
10) rezerw lub aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego – wartość możliwą do realizacji przez połączone spółki, po uwzględnieniu zmiany wartości podatkowej i księgowej aktywów netto spółki przejmowanej.
