Odwołanie się przez nauczyciela od ograniczenia etatu do sądu pracy – wyrok SN

Ustawa z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm., dalej: KartaNauczU), jak każda pragmatyka służbowa, wprowadza pewne odrębne od ustawy z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm., dalej: KP) zasady zatrudnienia pracowników – nauczycieli. Pierwszą z nich jest prymat zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania. Wyjątek od tej zasady został przewidziany w art. 22 ust. 2 KartaNauczU.

W przypadku gdy z przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 KartaNauczU, nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć oraz nie istnieją warunki do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w innej szkole, pracodawca może zaproponować nauczycielowi ograniczenie wymiaru zajęć. Jeżeli nauczyciel się nie zgodzi na ograniczenie wymiaru zatrudnienia, pracodawca może dokonać na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KartaNauczU, definitywnego wypowiedzenia stosunku pracy z końcem roku szkolnego, z podaniem informacji o możliwości przejścia w stan nieczynny. Odmowa przez nauczyciela przyjęcia propozycji zmniejszenia wymiaru zajęć, co do zasady, nie równa się rozwiązaniu stosunku pracy. W świetle orzecznictwa SN niewyrażenie przez nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania zgody na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2 KartaNauczU nie może stanowić wyłącznego kryterium doboru go do zwolnienia na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KartaNauczU (wyrok SN z dnia 3.10.2006 r., III PK 57/2006). Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że w razie zmian organizacyjnych lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, nie stosuje się trybu wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 KP ze względu na szczególny i odrębnie wyczerpująco uregulowany tryb postępowania w art. 20 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 22 ust. 2 KartaNauczU. Jest to o tyle istotne, że w przypadku złożenia przez pracodawcę wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy lub płacy, pracownik może się odwołać się od wypowiedzenia.

Wyrażanie przez nauczyciela zatrudnianego na podstawie mianowania zgody na propozycję pracodawcy redukcji wymiaru zatrudnienia prowadzi do zmiany treści nauczycielskiego stosunku pracy za porozumieniem stron. Do tej zgodnej zmiany warunków pracy lub płacy stosuje się odpowiednio, na podstawie art. 91c ust. 1. KartaNauczU i art. 300 KP, przepisy ustawy z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm., dalej KC) – art. 66 i nast. Pracownik może przyjąć ofertę pracodawcy pragnącego zmienić treść umowy o pracę w określonym terminie przez zwykłe wyrażenie na to zgody. Istotne jest przy tym to, że zgoda pracownika powinna być uzewnętrzniona w sposób wyraźny i nie budzący wątpliwości.

Wyrokiem z 21.11.2018 r. ( I PK 154/17) Sąd Najwyższy rozpatrywał sprawę nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania, który przyjął propozycję ograniczenia etatu, ale jednocześnie wniósł do sądu pracy powództwo o uznanie za bezskuteczne ograniczenia zatrudnienia. W opinii nauczyciela ograniczenie etatu naruszało 20 i 22 KartaNauczU m.in. przez niewłaściwy wybór nauczyciela, któremu etat powinien być ograniczony. W sądzie pierwszej instancji nauczyciel wygrał, jednak sąd drugiej instancji przyjął odmienne stanowisko. Sąd uznał, że skoro nauczyciel przyjął propozycję ograniczenia etatu, to brak jest jakichkolwiek podstaw do badania, czy dobór nauczyciela do zaproponowania ograniczenia wymiaru zatrudnienia był prawidłowy. Badanie powyższej kwestii możliwe jest jedynie w sytuacji, gdy pracodawca modyfikuje stosunek zatrudnienia w drodze jednostronnej czynności prawnej (np. wypowiedzenia warunków pracy i płacy lub wypowiedzenia umowy o pracę), a nie gdy strony stosunek ten modyfikują w drodze swego rodzaju porozumienia – propozycji pracodawcy i oświadczenia pracownika o jej przyjęciu. Ostatecznie nauczyciel wniósł skargę kasacyjną do SN.

Sąd Najwyższy rozpatrując sprawę przyjął, że nauczyciel, który wyrażając zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie art. 22 ust. 2 KartaNauczU miał uzasadnioną obawę utraty zatrudnienia może odwołać się do sądu pracy i poddać merytorycznej ocenie działania pracodawcy, łączenie z weryfikacją kryteriów wytypowania nauczyciela do ograniczenia wymiaru zajęć. Niemożność stosowania wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 KP i jednoczesne przyjęcie zaproponowanych niekorzystnych warunków zatrudnienia w obawie o możliwość utraty pracy i środków utrzymania, nie może pozbawiać nauczyciela mianowanego prawa do sądowego ustalenia, czy zostały w stosunku do tego nauczyciela spełnione warunki określone w art. 22 ust. 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 KartaNauczU. W takim przypadku wyrażenie zgody przez nauczyciela na ograniczenie etatu może być uznane za zawarcie porozumienia z zastrzeżeniem warunku w postaci sądowej weryfikacji wystąpienia wszystkich przesłanek z art. 20 ust. 1 pkt 2 KartaNauczU. Zgodnie z art. 89 KC z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek). Jeżeli sąd uzna działania dyrektora szkoły za niezgodne z prawem, to doszło niedopuszczalnego ograniczenia pełnego wymiaru zajęć. Nauczycielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie w rozmiarze takim, jakie otrzymywałby pracując w pełnym wymiarze, jeżeli wykaże gotowość do pracy w tym okresie.