Nowe kary za zatrudnianie dłużników alimentacyjnych „na czarno” i wypłaty „pod stołem”

Do 1.12.2020 r. widełki dla grzywny za wszystkie wykroczenia przeciwko prawom pracownikom wynosiły od 1000 zł do 30 000 zł (art. 281 § 1, art. 282 § 1-2 i art. 283 KP). Od tej daty będzie dodatkowo obowiązywał odrębny przedział kar finansowych za zatrudnianie „na czarno” dłużników alimentacyjnych i płacenie im „pod stołem” za sprawą wchodzących w życie tego dnia art. 281 § 2 i art. 282 § 3 KP. Jego dolny próg jest wyższy o 500 zł, a maksymalny o 15 000 zł od podstawowej skali. Według autorów ustawy z 6.12.2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 2432) ma to zniechęcać pracodawców do nielegalnego zatrudniania dłużników alimentacyjnych i wypłacania im wynagrodzenia w wyższej wysokości niż wynika z zawartej umowy, bez dokonania potrąceń na rzecz alimentów. To właśnie na mocy art. 3 tego aktu prawnego do Kodeksu Pracy zostały dodane dwa nowe wykroczenia. 

Definicja dłużnika alimentacyjnego

Zasadniczo dłużnik alimentacyjny to osoba zobligowana do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, przeciwko której egzekucja okazała się bezskuteczna, tj.:

Taką definicję zawiera art. 2 pkt 3 w zw. z pkt 2 ustawy z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 808 ze zm.). W art. 281 § 2 i art. 282 § 3 KP w ogóle nie pada pojęcie dłużnika alimentacyjnego. Przepisy te odnoszą się do pracownika będącego osobą:

Przyjmuje się jednak, w tym na potrzeby tego opracowania, że w świetle tych nowych regulacji dłużnikiem alimentacyjnym jest osoba, która spełnia wskazane kryteria z art. 281 § 2 i art. 282 § 3 KP.

Skutki nowych wykroczeń

Zatrudnienie „na czarno” to potoczne określenie dopuszczenia do pracy dłużnika alimentacyjnego bez potwierdzenia na piśmie zawartej umowy o pracę (art. 281 § 2 KP). Natomiast tzw. wypłata wynagrodzenia „pod stołem” oznacza wypłacanie takiemu dłużnikowi, wbrew obowiązkowi, wynagrodzenia wyższego niż wynikające z zawartej umowy o pracę, bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych (art. 282 § 3 KP).

Jeśli inspektor pracy w trakcie kontroli stwierdzi istnienie takich okoliczności, nałoży mandat w wysokości do 2000 zł, a przy co najmniej dwukrotnym popełnieniu wykroczenia w ciągu 2 lat od dnia ostatniego ukarania – do 5000 zł (art. 96 § 1a pkt 1 i § 1b Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, dalej: KPW). Jeśli pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu się nie zgodzą na jego przyjęcie, skieruje sprawę do sądu (art. 9 i art. art. 96 § 1a pkt 1 i § 1b KPW). Sąd ma prawo nałożyć grzywnę mieszczącą się między 1500 zł a 45 000 zł.

Odpowiedzialność zależna od winy

Za nowe wykroczenia do odpowiedzialności mogą zostać pociągnięci: pracodawca albo osoba działająca w jego imieniu. Unikną jej, jeżeli nie będzie można im przypisać winy za zatrudnianie dłużnika alimentacyjnego „na czarno” lub wypłacanie mu części pensji „pod stołem”. W takiej sytuacji nie popełniają bowiem wykroczenia (art. 1 § 2 Kodeksu Wykroczeń, dalej: KW). Z orzecznictwa wynika jednak dopuszczalność przypisania winy, jeżeli stopień jej prawdopodobieństwa jest aż tak wysoki, że wariant przeciwny, a więc ustalenie braku winy skutkujące uniewinnieniem, pozostaje z punktu widzenia przeciętnie roztropnego człowieka praktycznie wykluczony (wyrok SO w Olsztynie z 10.7.2013 r., VII Ka 655/13 oraz wyrok SN z 6.12.2012 r., V KK 375/12).

Wina może mieć charakter umyślny albo nieumyślny. Ta pierwsza występuje, jeśli pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu celowo pomagają ukryć dłużnikowi alimentacyjnemu jego dochody poprzez zatrudnienie „na czarno” lub wypłaty „pod stołem” (art. 5 w zw. z art. 6 § 1 KW). Tę drugą będzie im można przypisać, gdy wprawdzie nie zamierzali popełnić wykroczenia, lecz się go dopuścili, bo nie zachowali ostrożności (art. 5 w zw. z art. 6 § 2 KW). Stwierdzenie winy nieumyślnej wystarczy do nałożenia na nich grzywny.

Informacje o zadłużeniu

Pierwotnie wraz wejściem w życie art. 281 § 2 i art. 282 § 3 KP miał ruszyć Krajowy Rejestr Zadłużonych (KRZ). To tu będą umieszczani dłużnicy alimentacyjni w rozumieniu tych przepisów. KRZ ma być jawny, a do sprawdzenia, czy znajduje się w nim osoba zatrudniana wystarczy posiadanie internetu. Tak wynika z art. 2 ust. 1 pkt 4, art. 4 ust. 2, art. 12 ust. 1 ustawy z 6.12.2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (Dz.U. z 2019 r. poz. 55 ze zm.; dalej: KRZU). Zaczną jednak obowiązywać od 1.7.2021 r. zamiast 1.12.2020 r. Tym samym KRZ będzie dostępny od początku lipca przyszłego roku. Przesunięcia terminu dokonano art. 12 pkt 2 ustawy z 7.10.2020 r. o zmianie ustawy niektórych ustaw w celu przeciwdziałania społeczno-gospodarczym skutkom COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1747).

W ciągu tych 7 miesięcy pracodawca pozostaje bez narzędzia umożliwiającego weryfikację osób przyjmowanych na etat pod kątem ich zadłużenia alimentacyjnego. Nie ma też ani w tym czasie, ani w ogóle prawa żądać udostępnienia mu takiej informacji na podstawie art. 22¹ KP.

Wszystkie źródła wiedzy o zadłużeniu alimentacyjnym pracownika dostępne dla pracodawcy – patrz tabela.

Źródła wiedzy o pracowniku – dłużniku alimentacyjnym