W Dz.U. z 2018 r. pod poz. 1467 opublikowano ustawę z 15.6.2018 r. o zmianie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja).

Oto wybrane zmiany.

1. Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie

Przede wszystkim zmieniono nazwę ustawy z 5.8.2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2030 ze zm.; dalej: ustawa), która po zmianie będzie brzmiała: „o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej”.

Dodano art. 3a i 3b ustawy, zgodnie z którymi nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje działania dostosowane do indywidualnej sytuacji osoby uprawnionej, zmierzające do podniesienia świadomości tej osoby o przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej obowiązkach oraz wsparcia w samodzielnym rozwiązywaniu problemu, w tym, w razie potrzeby, sporządzenie wspólnie z osobą uprawnioną planu działania i pomoc w jego realizacji.

Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje w szczególności porady dla osób zadłużonych i porady z zakresu spraw mieszkaniowych oraz zabezpieczenia społecznego.

Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje również nieodpłatną mediację.

Natomiast zgodnie z art. 3b ustawy, edukacja prawna obejmuje działania edukacyjne zmierzające do zwiększenia świadomości prawnej społeczeństwa, dotyczące w szczególności upowszechniania wiedzy o:

1) prawach i obowiązkach obywatelskich;

2) działalności krajowych i międzynarodowych organów ochrony prawnej;

3) mediacji oraz sposobach polubownego rozwiązywania sporów;

4) możliwościach udziału obywateli w konsultacjach publicznych oraz procesie stanowienia prawa;

5) dostępie do nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego.

Zadania w tym zakresie będzie można realizować w formach, które w szczególności polegają na opracowaniu informatorów i poradników, prowadzeniu otwartych wykładów i warsztatów oraz rozpowszechnianiu informacji za pośrednictwem środków masowego przekazu i innych zwyczajowo przyjętych form komunikacji, w tym prowadzeniu kampanii społecznych.

Art. 3b ustawy obowiązuje od 16.8.2018 r.

Nowelizacja upraszcza kryteria wyznaczania osób uprawnionych. Z nowego brzmienia art. 4 ustawy wynika, ż nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie przysługują osobie uprawnionej, która nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Osoba uprawniona, przed uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, składa pisemne oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej . Oświadczenie składa się osobie udzielającej nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczącej nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, a także przechowuje się je w warunkach uniemożliwiających dostęp do niego osób trzecich. Wzór oświadczenia określa załącznik nr 1 do ustawy.

Administratorem danych osobowych zawartych w oświadczeniu jest starosta. W celu umożliwienia kontroli prawidłowości udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej i świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego starosta przechowuje oświadczenie przez 3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym oświadczenie zostało sporządzone.

2. Nieodpłatna mediacja

Zgodnie z nowym art. 4a ustawy nieodpłatna mediacja obejmuje:

1) poinformowanie osoby uprawnionej o możliwościach skorzystania z polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji oraz korzyściach z tego wynikających;

2) przygotowanie projektu umowy o mediację lub wniosku o przeprowadzenie mediacji;

3) przygotowanie projektu wniosku o przeprowadzenie postępowania mediacyjnego w sprawie karnej;

4) przeprowadzenie mediacji;

5) udzielenie pomocy w sporządzeniu do sądu wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem.

Nieodpłatna mediacja nie obejmuje spraw, w których:

1) sąd lub inny organ wydały postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji lub postępowania mediacyjnego;

2) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że w relacji stron występuje przemoc.

Nieodpłatną mediację będzie można prowadzić pomiędzy stronami dążącymi do polubownego rozwiązania sporu. Stroną inicjującą przeprowadzenie nieodpłatnej mediacji może być wyłącznie osoba uprawniona.

Nieodpłatną mediację prowadzi mediator, czyli osoba wpisana na listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego, o której mowa w ustawie z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 23 ze zm.), lub wpisana na listę mediatorów prowadzoną przez organizację pozarządową w zakresie swoich zadań statutowych lub uczelnię, o której informacje przekazano prezesowi sądu okręgowego.

3. Listy sporządzane przez starostę

Zgodnie z dodanym art. 8a ustawy, starosta sporządza i aktualizuje listę jednostek nieodpłatnego poradnictwa, dostępnego dla mieszkańców powiatu , które obejmuje w szczególności:

1) poradnictwo rodzinne, psychologiczne, pedagogiczne, z zakresu pomocy społecznej, w sprawie rozwiązywania problemów alkoholowych i innych uzależnień, w sprawie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w ramach interwencji kryzysowej, dla bezrobotnych, dla osób pokrzywdzonych przestępstwem, a także z zakresu praw konsumentów, praw dziecka, praw pacjenta, ubezpieczeń społecznych, prawa pracy, prawa podatkowego, dla osób w sporze z podmiotami rynku finansowego i inne;

2) nieodpłatną pomoc prawną i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie ze wskazaniem punktów i dyżurów wraz z ich specjalizacją, o ile została określona.

Lista zawiera:

1) dane jednostek nieodpłatnego poradnictwa uporządkowane według tematyki poradnictwa, w tym jednostek publicznych, jednostek niepublicznych działających na zlecenie oraz jednostek prowadzących działalność pożytku publicznego działających na zlecenie, którym powierzono zadania z zakresu poradnictwa specjalistycznego na podstawie odrębnych przepisów, obejmujące informacje o nazwie jednostek, zakresie poradnictwa, adresach i danych kontaktowych, w tym o stronach internetowych i numerach telefonicznych, dniach i godzinach działalności oraz kryteriach dostępu do usługi;

2) informacje o sposobie dokonywania zgłoszeń, w tym informację o numerze telefonu, oraz w miarę możliwości informacje umożliwiające dokonywanie zgłoszeń za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.

Listę starosta udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej.

4. Przepisy przejściowe

Z przepisów przejściowych, tj. art. 12 i 13 nowelizacji wynika, że w 2019 r. nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie nie obejmują nieodpłatnej mediacji. Jednak, w 2019 r. nieodpłatna pomoc prawna lub nieodpłatne poradnictwo obywatelskie mogą obejmować również nieodpłatną mediację, pod warunkiem że:

1) osoba mająca prowadzić nieodpłatną mediację jest wpisana na listę stałych mediatorów;

2) podmiot składający wniosek przedstawi umowę zawartą z taką osobą oraz udokumentuje spełnianie przez nią warunku wpisania na listę.

Dopuszczenie nieodpłatnej mediacji może też mieć miejsce, jeżeli powiat na podstawie wniosku:

1) okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych dokona zmiany umowy,

2) organizacji pozarządowej (spełniającej wymagane warunki) rozszerzy powierzenie prowadzenia punktu, w którym jest udzielana nieodpłatna pomoc prawna lub świadczone nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, przez tę organizację w drodze zmiany umowy w brzmieniu nadanym nowelizacją

– rozszerzając zakres udzielanej nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczonego nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego o nieodpłatną mediację.