W Dz.U. z 2020 r. pod poz. 875 opublikowano ustawę z 14.5.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (dalej: DziałOsłSARSCoV2U).
Zgodnie z art. 29 DziałOsłSARSCoV2U zmiany wprowadzono do ustawy z 5.8.2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 294 ze zm.; dalej: NieodpłPomPrU).
Przede wszystkim uchylono ust. 2 w art. 3 NieodpłPomPrU, który stanowił, że nieodpłatna pomoc prawna nie obejmuje spraw związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do rozpoczęcia tej działalności.

W konsekwencji zmianie musiały ulec inne przepisy NieodpłPomPrU. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 4 ust. 1 i 2 NieodpłPomPrU (dodano wytłuszczone fragmenty):

  • nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie przysługują osobie uprawnionej, która nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, w tym osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającą innych osób w ciągu ostatniego roku;
  • osoba uprawniona, przed uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, składa pisemne oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, przy czym osoba korzystająca z nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej dodatkowo składa oświadczenie o niezatrudnianiu innych osób w ciągu ostatniego roku; oświadczenie składa się osobie udzielającej nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczącej nieodpłatne poradnictwo obywatelskie.

Zmieniono także art. 7 ust. 1 NieodpłPomPrU, który wyznacza obowiązek dokumentowania każdego przypadku udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w karcie pomocy, w której nie podaje się danych osobowych osoby uprawnionej, które mogą bezsprzecznie identyfikować osobę.

Ważne
Karta pomocy jest dokumentowana drogą elektroniczną za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Karta pomocy zawierająca część obejmującą opinię osoby uprawnionej o udzielonej pomocy może być przekazywana przez osoby uprawnione poprzez wypełnienie ankiety w miejscu świadczenia pomocy lub przekazywana drogą elektroniczną bezpośrednio do urzędu starostwa powiatowego (nowododany ust. 1a do art. 7 NieodpłPomPrU).

Adwokat lub radca prawny do dziesiątego dnia następnego miesiąca kalendarzowego:

  • dokumentuje w systemie teleinformatycznym kartę pomocy, z wyjątkiem części obejmującej opinię osoby uprawnionej o udzielonej pomocy; 
  • przekazuje wspomniane wyżej oświadczenie w sposób uniemożliwiający powiązanie go z kartą pomocy, w szczególności po usunięciu oznaczenia dnia złożenia oświadczenia.

Ponadto dodano art. 7a NieodpłPomPrU, zgodnie z którym minister sprawiedliwości prowadzi centralny system teleinformatyczny do obsługi nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz edukacji prawnej. W tym systemie przetwarzane są dane osób:

  • zgłaszających się na wizytę;
  • udzielających nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczących nieodpłatne poradnictwo obywatelskie;
  • reprezentujących organizacje pozarządowe, okręgowe rady adwokackie lub rady okręgowe izb radców prawnych, pracowników urzędów starostw powiatowych i urzędów wojewódzkich, doradców wykonujących recenzje, o których mowa w art. 11d ust. 11 NieodpłPomPrU (w ramach ocen dokonywanych przez wojewodę);
  • które ukończyły szkolenie oraz kurs doszkalający i otrzymały stosowne zaświadczenia. 
Ważne
Administratorami danych osobowych przetwarzanych w systemie są: Minister Sprawiedliwości, starostowie oraz wojewodowie, w zakresie realizowanych zadań wynikających z ustawy. Dane są przetwarzane przez okres 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym zakończono realizację zadań wynikających z NieodpłPomPrU, z wyjątkiem danych osobowych osób zgłaszających się na wizytę, które przetwarzane są przez okres roku od zakończenia roku kalendarzowego, w którym udzielono nieodpłatnej porady prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego.

W art. 8 ust. 4 NieodpłPomPrU dodano zapis, że prowadząc rejestrację zgłoszeń udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, należy dążyć do równomiernej rejestracji zgłoszeń osób uprawnionych odpowiednio do dyżurów w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej lub w punktach nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w danym powiecie. Ponadto, osobom ze znaczną niepełnosprawnością ruchową, które nie mogą stawić się w punkcie osobiście, oraz osobom doświadczającym trudności w komunikowaniu się, o których mowa w ustawie z 19.8.2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1824), można udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczyć nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, także poza punktem albo za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość (art. 8 ust. 8 NieodpłPomPrU). Usunięto wyłączenie, zgodnie z którym osoby te nie mogły uzyskać nieodpłatnej mediacji.

Zmieniono także art. 12 NieodpłPomPrU, który określa zakres obowiązków informacyjnych starosty w zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej i świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. I tak:

  • starosta przekazuje co kwartał, za pośrednictwem właściwego wojewody, Ministrowi Sprawiedliwości, zbiorczą informację o wykonaniu zadań polegających na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej, świadczeniu nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz edukacji prawnej na obszarze powiatu w terminie do końca miesiąca następującego po zakończeniu kwartału; dodano zapis, że dopuszcza się przekazanie informacji pochodzących z 3% kart pomocy w informacji zbiorczej za kolejny kwartał;
  • dodano przepis, zgodnie z którym starosta może upoważnić wicestarostę, poszczególnych członków zarządu powiatu lub pracowników starostwa do przekazania w jego imieniu zbiorczej informacji;
  • zgodnie z nowym przepisem, potwierdzenie przez starostę (upoważnionego wicestarostę) za pośrednictwem systemu teleinformatycznego gotowości sporządzonej zbiorczej informacji  jest równoznaczne z oświadczeniem starosty o kompletności i prawidłowości danych zawartych w zbiorczej informacji z udzielonej nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim na terenie powiatu;
  • wnioski z analizy informacji za dany rok, dotyczące problemów zgłaszanych w toku udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej i świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, wskazujące w szczególności na bieżące lub prognozowane potrzeby w zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, zamieszcza się na stronie internetowej urzędu obsługującego Ministra Sprawiedliwości, w terminie do 30 czerwca roku następnego.
Ważne
Zgodnie z nowym art. 28a NieodpłPomPrU, w przypadku obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo wprowadzenia stanu nadzwyczajnego udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego może odbywać się za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość oraz poza lokalem punktu. Do świadczenia pomocy stosuje się odpowiednio przepisy mające zastosowanie do wspomnianych wyżej osób niepełnosprawnych wymienionych w art. 8 ust. 8 NieodpłPomPrU. Nie wymaga się w tym przypadku spełnienia obowiązku złożenia oświadczenia przez osobę uprawnioną. Przepis ten obowiązuje od 16.5.2020 r. ale z mocą od 13.3.2020 r. (art. 76 pkt 6 DziałOsłSARSCoV2U).