Stan faktyczny

W grudniu 2017 r. miała zostać zawarta notarialna umowa sprzedaży 345 m² gruntów leśnych, należących do osoby fizycznej, znajdujących się na terenie Pienińskiego Parku Narodowego (PPN). Nabywcą miał być właśnie PPN, ale notariusz odmówił sporządzenia stosownego aktu umowy sprzedaży nieruchomości. Powodem odmowy był fakt, iż strony zamierzały zawrzeć umowę warunkową sprzedaży – PPN miał skutecznie nabyć własność działki pod warunkiem, że inne podmioty nie skorzystają z prawa pierwokupu, wynikającego z innych przepisów. Tym podmiotem był Skarb Państwa, któremu przysługiwało to prawo na mocy dwóch przepisów: art. 10 ust. 5 ustawy z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1614 ze zm.; dalej: OchrPrzyrU), oraz art. 37a ust. 1 ustawy z 28.9.1991 r. o lasach (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2129 ze zm.; dalej: LasU).

Problem polegał na tym, że w obydwu przypadkach uprawnienia Skarbu Państwa do pierwokupu gruntu leśnego miały być realizowane przez park narodowy, albo Lasy Państwowe – ale nie w imieniu własnym tylko właśnie Skarbu Państwa. W tej sytuacji notariusz odmówił wykonania czynności, gdyż – jego zdaniem – nastąpiłoby w takich okolicznościach zawarcie warunkowej umowy sprzedaży pod nieistniejącymi warunkami. Notariusz wskazał, że w przepisie art. 10 ust. 5 OchrPrzyrU ustanowione zostało prawo pierwokupu przysługujące parkowi narodowemu dotyczące nabycia nieruchomości położonej w granicach takiego parku na rzecz Skarbu Państwa. W myśl ust. 5 wskazanego wyżej przepisu opisane prawo pierwokupu jest zawsze wykonywane przez dyrektora parku poprzez złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego. Pierwokup ten wyprzedza inne, w tym również pierwokup ustanowiony na rzecz Skarbu Państwa w odniesieniu do nieruchomości leśnych, wynikający z art. 37a ust. 1 LasU. Taka hierarchia wynika bowiem z regulacji zawartej w art. 37a ust. 6 LasU.

Tak więc, jeżeli dyrektor parku narodowego nabywa na rzecz tego parku nieruchomość leżącą w jego granicach w wyniku dobrowolnie zawieranej umowy, to realizuje on zasady wynikające z OchrPrzyrU dotyczące nabywania nieruchomości z wyprzedzeniem innych podmiotów. Zagwarantowane ustawowo prawo pierwokupu odnosi się bowiem wyłącznie do takich sytuacji, kiedy prawo własności miałoby zostać przeniesione na rzecz innego niż park podmiotu. I w takim wypadku pierwokup dotyczy nabycia własności na rzecz Skarbu Państwa przez organ parku, jakim jest jego dyrektor.

Stanowisko sądu powszechnego

Tą odmowę zaskarżył do sądu PPN. Rozpoznający sprawę Sąd Okręgowy w Nowym Sączu uznał jednak, że zaistniał tu problem prawny: czy w celu nabycia przez dyrektora parku narodowego na rzecz tego parku prawa własności nieruchomości leśnej położonej w jego granicach, na podstawie umowy sprzedaży zawieranej z osobą fizyczną, notariusz powinien sporządzić umowę bezwarunkową, czy też dla zachowania ważności konieczne jest sporządzenie umowy warunkowej, wskazującej na prawa pierwokupu Skarbu Państwa ustanowione w art. 10 ust. 5 OchrPrzyrU, a następnie w art. 37a ust. 1 LasU? To pytanie przekazał do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w odpowiedzi wydał uchwałę, zgodnie z którą umowę zobowiązującą sprzedaży na rzecz parku narodowego prawa własności nieruchomości, znajdującej się w granicach tego parku, sporządza się pod warunkami, że żaden z kolejno uprawnionych do pierwokupu, w tym na podstawie ustawy o ochronie przyrody i ustawy o lasach, nie wykona swego prawa.

To oznacza, że w sytuacji gdy nawet nabywcą gruntu jest park narodowy (będący wszak państwową osobą prawną), nie jest on tym samym podmiotem co Skarb Państwa. Umowa musi więc zawierać warunek o niewykonaniu prawa pierwokupu przez Skarb Państwa, określony w przytoczonych ustawach.