Definicja legalna konkubinatu nie istnieje ale w piśmiennictwie określa się go jako faktyczne pożycie małżeńskie kobiety i mężczyzny (tak np. K. Pietrzykowski, Konkubinat, (w:) Wielka encyklopedia prawa, Białystok – Warszawa 2000, s. 366). Skoro prawo go nie definiuje to w sposób oczywisty nie przewiduje dlań dedykowanych rozwiązań, w tym podatkowych.

Konkubinat a przepisy o podatku dochodowym

Można prześledzić natomiast czy wybrane instytucje przewidziane w ustawie o podatku dochodowym mogą mieć zastosowanie także do konkubentów. Analizę trzeba zacząć od tego czy jest możliwość łącznego opodatkowania dochodów konkubentów, jak ma to miejsce w przypadku małżonków. Art. 6 ust 1 i 2 PDOFizU stanowi, że małżonkowie podlegają odrębnemu opodatkowaniu od osiąganych przez nich dochodów ale mogą być podatkowani od łącznej sumy dochodów, o ile pozostają w związku małżeńskim i we wspólnocie majątkowej bądź przez cały rok podatkowy bądź też od dnia zawarcia związku małżeńskiego do ostatniego dnia roku podatkowego – w przypadku gdy związek małżeński został zawarty w trakcie roku podatkowego. Ustawodawca wymaga zatem nie tylko pozostawania w sformalizowanym związku ale też istnienia pomiędzy małżonkami wspólności majątkowej. Konkubinat nie tworzy wspólności majątkowej między konkubentami więc już chociażby z tego względnie nie jest dopuszczalne wspólne rozliczenie. Poza tym żaden przepis prawa nie pozwala na stosowanie instytucji małżeństwa do konkubinatu. Potwierdzono to także w orzecznictwie, czego przykładem może być wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20.3.2012 r. (II FSK 2082/10), zgodnie z tezą którego przepis art. 6 ust. 2 PDOFizU nie przewiduje możliwości wspólnego opodatkowania się osób heteroseksualnych pozostających we wspólnym pożyciu.

Na konkubinat należałoby także spojrzeć przez pryzmat cen transferowych. I tak w myśl art. 23m ust. 1 pkt 4 i 5 PDOFizU podmiotami powiązanymi są przykładowo podmioty, z których jeden podmiot wywiera znaczący wpływ na co najmniej jeden inny podmiot, lub podmioty, na które wywiera znaczący wpływ ten sam lub inny podmiot lub małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia osoby fizycznej wywierającej znaczący wpływ na co najmniej jeden podmiot. Ustawodawca literalnie wymienia zatem w cytowanym przepisie jedynie stosunek pokrewieństwa i powinowactwa. Konkubenci w tym znaczeniu są zaś osobami dla siebie obcymi. Można byłoby zatem założyć, że konkubenci w takim razie nie są podmiotami powiązanymi, a zatem nie mają obowiązków w zakresie cen transferowych. Aczkolwiek należy mieć na uwadze, że podmioty, z których jeden podmiot wywiera znaczący wpływ na co najmniej jeden inny podmiot też są podmiotami powiązanymi. Nie można zatem wykluczyć, że jeden konkubent wywierał będzie znaczący wpływ na inny podmiot zarządzany przez jego konkubenta, a tym samym w określonych okolicznościach należy rozważać kwestię czy przedsiębiorstwa konkubentów są ze sobą powiązane.

Kup Legalisa Księgowość Kadry Biznes online i uzyskaj natychmiastowy dostęp! Sprawdź

Kolejna kwestia to możliwość opodatkowania dochodów na zasadach przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dzieci. Czy pozostając w związku nieformalnym matka może korzystać z opcji przewidzianej obliczenia podatku w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci art. 6 ust. 4c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych? Zarówno w poprzednim stanie prawnym, jak i po zmianach ustawy wprowadzonych Polskim Ładem, organy skarbowe uznają takie prawo także w przypadku samotnego rodzica żyjącego w konkubinacie. Tytułem przykładu w interpretacji z 15.9.2022 r., nr 0113-KDIPT2-2.4011.637.2022.2.KR dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wypowiadając się na podstawie stanu faktycznego, w którym matka pozostawała w konkubinacie z mężczyzną, który nie przysposobił jej dziecka uznał, że konkubinat nie jest przeszkodą dla osoby samotnie wychowującej dzieci bo to rodzic, a nie konkubent wychowuje dziecko. Tożsame stanowisko zajął w interpretacji z 6.2.2023 r., nr 0115-KDIT2.4011.680.2022.2.AK.

Konkubinat a przepisy Ordynacji podatkowej

Jak postrzega konkubinat prawodawca podatkowy w treści przepisów Ordynacji podatkowej, czy przykładowo konkubent może być pełnomocnikiem osoby, z którą pozostaje w pożyciu faktycznym w postępowaniu podatkowym, czy można odmówić zeznań z uwagi na tą okoliczność?

W świetle art. 138b § 1 OrdPU pełnomocnikiem może być każda osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc także konkubent. Nie może on natomiast mieć statusu tzw. pełnomocnika domniemanego. § 3 tego przepisu mówi bowiem, że w kwestiach mniejszej wagi wynikających w toku postępowania, organ podatkowy może nie żądać pełnomocnictwa, jeżeli pełnomocnikiem jest małżonek strony, a nie ma wątpliwości co do istnienia i zakresu jego upoważnienia do występowania w imieniu strony. Norma ta nie odnosi się do konkubenta. Dla odróżnienia kodeks postępowania administracyjnego przyznaje takie prawo także konkubentowi jeżeli jest domownikiem strony postępowania (por. art. 33 § 4 KPA).

Artykuł 83 OrdPU nie daje konkubentowi prawa do odmowy zeznań, nie należy on bowiem do kręgu osób bliskich wymienionych tym przepisem. Prawo do odmowy zeznań zostało zagwarantowane jedynie dla małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Konkubent nie może także odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania.

W myśl art. 62 b OrdPU konkubent będzie mógł zapłacić podatek za osobę, z którą pozostaje we wspólnym pożyciu tylko wówczas gdy należność ta nie przekracza kwoty 1000 zł lub też wówczas gdy ponosi on odpowiedzialność rzeczową z tytułu ustanowionej hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego.

Aczkolwiek w jednym przypadku ustawodawca bardzo wyraźnie dostrzega występowanie związków nieformalnych, a mianowicie za członków rodziny podatnika, którzy ponoszą odpowiedzialność za jego zobowiązania uważa zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu. Konkubent, na podstawie art. 111 OrdPU, będzie zatem odpowiadał jako osoba trzecia za zobowiązania podatkowe całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności.

Konkubent w świetle przepisów o podatku od spadków i darowizn

O ile w przypadku zawarcia małżeństwa nie można mówić o zawarciu umowy darowizny pomiędzy małżonkami jeżeli pozostają oni w ustroju wspólności majątkowej, o tyle pomiędzy konkubentami jak najbardziej taka umowa może zostać zawarta. Konkubent może też stać się spadkobiercą zmarłego partnera na podstawie dziedziczenia testamentowego. Nabycie własność w ten sposób podlega, co do zasady, opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Stosownie bowiem do treści art. 1 ust. 1 pkt 2 PodSpDarU podatkowi temu podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Więcej praktycznych wyjaśnień po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Odbierz

 

Ustawodawca przewidział jednakże w treści ustawy pewne zwolnienie dla konkubentów. Precyzyjniej, na mocy art. 6 ust 4 ustawy o podatku od spadków, zwalnia się od podatku nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe.