Wygaśnięcie roszczeń wierzycieli podmiotów niewpisanych do Krajowego Rejestru Sądowego pociąga za sobą wygaśnięcie hipotek zabezpieczających ich wierzytelności (uchw. SA z 12.12.2019 r., III CZP 49/19).

Stan faktyczny

Leszek N. był wierzycielem Spółdzielni Mieszkaniowej „R.”, w 2000 r. uzyskał zabezpieczenie swojej wierzytelności wynoszącej ponad 555 tys. zł hipoteką, ustanowioną na mieniu spółdzielni (głównie na lokalach należących do tejże spółdzielni).

Spółdzielnia była wcześniej wpisana do rejestru sądowego spółdzielni. Jednak nie został ten wpis przeniesiony do Krajowego Rejestru Sądowego. Spółdzielnia funkcjonowała więc w obrocie do końca 2015 r., gdyż, zgodnie z art. 9 ust. 2a ustawy z 20.8.1997 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 1997 r. Nr 121, poz. 770 ze zm.; dalej: PWKRSU) dotychczasowe wpisy do starego rejestru sądowego obowiązywały do dnia wpisu danego podmiotu do KRS, jednak nie dłużej niż do końca 2015 r. Jeżeli do tego dnia nie wpisano do KRS danego podmiotu (spółki, spółdzielni lub innej osoby prawnej, która podlegała rejestracji), zostawał on z mocy prawa uznany za wykreślony.

Tak się też stało ze Spółdzielnią „R.”, ale po niej pozostały jeszcze nieruchomości obciążone hipotekami. Te z kolei miały być przejęte przez Skarb Państwa, który wraz z mieniem, przejmował także odpowiedzialność za długi tych wykreślonych podmiotów – ale tylko pod warunkiem, że wierzyciele w ciągu roku od nabycia mienia przez państwo, wytoczyli swoje roszczenia – w przeciwnym wypadku wierzytelności wygasały, zgodnie z art. 9 ust. 2c PWKRSU.

Gdy w 2017 r., a więc ponad rok po stwierdzeniu nabycia przez Skarb Państwa mienia wykreślonej i tym samym zlikwidowanej Spółdzielni „R.”, Pan N. próbował wyegzekwować dług, spotkał się z odmową – sądy oddaliły jego wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wcześniejszemu orzeczeniu nakazowemu oraz zażalenie, wskazując, że roszczenie wygasło na podstawie art. 9 ust. 2c PWKRSU – bo nie było dochodzone w terminie od Skarbu Państwa.

Pytanie prawne i stanowisko Sądu Najwyższego

W tej sytuacji Pan N. postanowił wyegzekwować swoje należności poprzez realizację zabezpieczenia hipotecznego, zgłaszając pozew o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym. Powództwo to zostało oddalone, a rozpoznający apelację Sąd Okręgowy w S. stwierdził że w sprawie istnieje problem prawny, który przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia: czy wygaśnięcie roszczenia w rozumieniu art. 9 ust. 2c PWKRSU oznacza wygaśnięcie roszczeń również w stosunku do dłużników rzeczowych?

Ważne

Sąd Najwyższy udzielił na to pytanie prawne odpowiedzi pozytywnej – w uchwale zapadłej 12.12.2019 r., III CZP 49/19 stwierdził, że wygaśnięcie roszczeń wierzycieli na podstawie art. 9 ust. 2c PWKRSU pociąga za sobą wygaśnięcie hipotek zabezpieczających ich wierzytelności.

Sąd Najwyższy wskazał w uzasadnieniu, że prawu polskiemu obca jest koncepcja hipoteki jako samodzielnego źródła roszczeń. Hipoteki mają wyłącznie akcesoryjny charakter, a zatem, skoro wygasła z mocy prawa główna wierzytelność, której zabezpieczeniem była hipoteka, to ta hipoteka także musi wygasnąć.