Problem, który rozstrzygnęło MF, dotyczył tego, czy czynności dokonywane przez JST w zakresie edukacji publicznej oraz pomocy społecznej (realizacja zadań publicznych) podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Na początku minister przypomniał, że opodatkowane są: odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Podlegają jednak one opodatkowaniu, jeśli są wykonywane przez podmiot działający w charakterze podatnika podatku od towarów i usług.

W celu rozstrzygnięcia, czy gmina tak właśnie działa, należy odnieść się do wskazanych w orzecznictwie TSUE przesłanek i ich występowania w konkretnej sprawie.

Ważna jest ocena, czy warunki na jakich gmina wykonuje daną czynność, odbiegają od zasad rynkowych – czy świadczenie, które otrzymuje w zamian, jest rzeczywistym ekwiwalentem wykonanej usługi (por. wyrok z 29.10.2009 r. w sprawie C-246/08 Komisja v. Finlandia). W innej sprawie (C-246/08) TSUE uznał, że jeśli beneficjenci płacą za usługi świadczone przez podmioty publiczne stawkę, która jest jedynie częściowo zależna od rzeczywistej wartości usług (im ktoś biedniejszy, tym płaci mniej), to nie można uznać, że ta zapłata stanowi wynagrodzenie za usługi.

Jak podkreślił MF, większość czynności wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego, m.in. z uwagi na brak spełnienia przesłanki dotyczącej odpłatności, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Nie zmienia tego nawet to, że formalnie gminy posiadają status podatnika tego podatku tzn. są wyposażone w osobowość prawną oraz w określonym zakresie wykonują samodzielnie działalność gospodarczą.

Nawet jednak, jeśli dane czynności byłyby wykonywane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, to i tak niekoniecznie muszą być opodatkowane VAT – w sytuacji, gdy samorządy wykonują zadania nałożone odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały powołane (art. 15 ust. 6 VATU). W przypadku edukacji jednostki oświatowe mogą pobierać opłaty np. za zapewnianie wyżywienia dla wychowanków placówek, opiekę w przedszkolu ponad podstawę programową, wydawanie duplikatów legitymacji.

Wyłączenie to ma zastosowanie, gdy samorządy wykonują czynności władcze. Jeśli czynności mają charakter cywilnoprawny, to gmina będzie, co do zasady, podatnikiem VAT. Zadania własne, do których należy edukacja, mają na celu zaspokajanie wszystkich potrzeb wspólnoty, jednak nie oznacza to automatycznie, że mają charakter władczy. Dlatego dla ustalenia jak należy traktować w systemie VAT daną czynność, za każdym razem trzeba ustalić, czy stanowi ona działalność gospodarczą w rozumieniu VATU.

Jak podkreśla MF: „(…) w odniesieniu do określonych czynności związanych z realizacją zadań w zakresie edukacji publicznej oraz pomocy społecznej, jednostki samorządu terytorialnego nie występują w roli podatników VAT (…), o ile spełnione są omówione wcześniej przesłanki, w szczególności, gdy wykonywanie tych czynności jest podporządkowane ścisłemu reżimowi publiczno-prawnemu, a pobierane opłaty nie mogą być uznane za rzeczywistą równowartość świadczenia”.