Z art. 1518 KP wynika, że pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.

Prawo do dodatku

Jedyną przesłanką nabycia przez pracownika prawa do tego dodatku jest wykonywanie pracy w porze nocnej – nieistotne jest, czy praca ta wynika z jego rozkładu czasu pracy (harmonogramu czasu pracy) czy też jest to praca dodatkowa – nadliczbowa. Obiektywny fakt wykonywania pracy w porze nocnej automatycznie pociąga za sobą konieczność wypłaty pracownikowi tego dodatku. Przy czym fakt, że pracownik wykonuje pracę nadliczbową w porze nocnej skutkuje nie tylko koniecznością wypłaty mu dodatku za prace w porze nocnej, ale i automatycznym podniesieniem wysokości dodatku za pracę nadliczbową – z 50% do 100% za każdą godzinę pracy nadliczbowej w porze nocnej.

Ważne

Dodatek przysługuje każdemu pracownikowi – niezależnie od zajmowanego stanowiska i pełnionej funkcji. Kodeks pracy nie wyłącza żadnej kategorii pracowników z prawa do tego dodatku, zatem przysługuje on także kadrze zarządzającej i kierowniczej.

Granice pory nocnej

Kodeks pracy nie określa sztywno granic pory nocnej – z art. 1517 § 1 KP wynika, że pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 2100 a 700. Wybór kolejnych 8 godzin jest dokonywany na szczeblu zakładowym. Pora nocna ma zostać określona w regulaminie pracy (art. 1041 § 1 pkt 4 KP), chyba, że kwestie związane z porządkiem w zakładzie pracy reguluje u danego pracodawcy układ zbiorowy pracy.

Natomiast u pracodawców, u których nie funkcjonuje ani układ zbiorowy pracy ani regulamin pracy – pracodawca określa granice pory nocnej samodzielnie w informacji przekazywanej nowo zatrudnianym pracownikom (art. 29 § 3 KP).

Przyjmuje się, że dopuszczalne jest określenie różnych granic pory nocnej w stosunku do różnych grup pracowników – pracodawca nie musi zatem przyjmować jednej pory nocnej
w całym swoim zakładzie pracy. Przy określaniu granic pory nocnej pracodawca musi jednak mieć na względzie zasadę równego traktowania pracowników w zatrudnieniu, nie powinien zatem różnicować pory nocnej na poszczególnych stanowiskach pracy w ramach grupy pracowników wykonujących taką samą pracę.

Obliczanie dodatku

Gwarantowana ustawowo wysokość dodatku za pracę w porze nocnej wynosi 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2021 r. minimalne wynagrodzenie będzie wynosiło 2800 zł, zatem bezdyskusyjne jest, że ta kwota będzie stanowiła podstawę do dokonywania obliczeń.

W związku z tym, że w przepisie mowa jest o stawce godzinowej, wątpliwości budzi natomiast to, jaką liczbę godzin pracodawca powinien przyjmować do obliczeń w przypadku pracowników, których miesięczny wymiar czasu nie pokrywa się z miesięcznym wymiarem czasu pracy, obliczonym na podstawie art. 130 § 1 i 2 KP.

W przypadku dłuższych niż miesięczne okresów rozliczeniowych czasu pracy, np. 3 albo 4-miesięcznych, pracodawca może bowiem pulę godzin z całego kilkumiesięcznego okresu rozliczeniowego rozłożyć na poszczególne miesiące okresu rozliczeniowego w dość swobodny sposób. Pytanie: czy jeżeli w marcu 2021 r. z harmonogramu czasu pracy pracownika wynika, że w marcu ma on pracować w sumie 152 godziny, a z art. 130 KP wynika, że wymiar czasu pracy na ten miesiąc to 184 godziny, to czy należy obliczać dodatek za porę nocną uwzględniając do stawki godzinowej 152 czy 184 godziny?

Przyjmuje się powszechnie, że wysokość dodatku za pracę w porze nocnej w konkretnym miesiącu nie powinna być powiązana z czasem pracy obowiązującym danego pracownika, zgodnie z jego rozkładem czasu pracy. Dodatek za pracę w porze nocnej należy zatem ustalać z uwzględnieniem tzw. nominalnego czasu pracy w danym miesiącu (tj. obliczonego zgodnie z art. 130 § 1 i 2 KP), bez względu na liczbę godzin, faktycznie przypadającą do przepracowania przez pracownika, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy w danym miesiącu.

Tym samym w praktyce, bez względu na faktycznie zaplanowaną pracownikowi liczbę godzin do przepracowania w danym miesiącu, wysokość przysługującego mu dodatku będzie taka sama jak dla innego pracownika, który ma zaplanowaną inną liczbę godzin do przepracowania w danym miesiącu. Wysokość tego dodatku za pracę w danym miesiącu jest zatem identyczna dla wszystkich pracowników. Jednocześnie jednak jest ona różna w różnych miesiącach – ze względu na różny nominalny czas pracy w poszczególnych miesiącach.

Dodatek za pracę w porze nocnej w 2021 r.

Miesiąc 2021 r.

Wynagrodzenie minimalne: nominalny czas pracy

Stawka godzinowa dodatku

za pracę w porze nocnej

Styczeń

2800 zł : 152 godziny

3,68 zł

Luty

2800 zł : 160 godzin

3,50 zł

Marzec

2800 zł : 184 godziny

3,04 zł

Kwiecień

2800 zł : 168 godzin

3,33 zł

Maj

2800 zł : 152 godziny

3,68 zł

Czerwiec

2800 zł : 168 godzin

3,33 zł

Lipiec

2800 zł : 176 godzin

3,18 zł

Sierpień

2800 zł : 176 godzin

3,18 zł

Wrzesień

2800 zł : 176 godzin

3,18 zł

Październik

2800 zł : 168 godzin

3,33 zł

Listopad

2800 zł : 160 godzin

3,50 zł

Grudzień

2800 zł : 176 godzin

3,18 zł

Ze względu na skromną wysokość tego dodatku gwarantowaną przez KP, a także coraz większymi problemami z pozyskaniem pracowników gotowych pracować w porze nocnej, nierzadko pracodawcy oferują pracownikom wyższą wysokość dodatku (w oparciu o art. 9 KP). Najczęściej na mocy wewnątrzzakładowych przepisów o wynagradzaniu lub na podstawie umów o pracę, pracodawcy odnoszą procentową wysokość dodatku do wynagrodzenia zasadniczego pracownika, a nie do wynagrodzenia minimalnego, oferując pracownikom dodatek w wysokości np. 20%/50% wynagrodzenia zasadniczego (wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania pracownika). Nie ma też prawnych przeszkód, aby pracodawca określił wyższą niż kodeksowa stawkę godzinową w określonej kwocie, np. 5/10 zł za godzinę.

Zmiana czasu

Zmiana czasu – obecnie z letniego na zimowy, co miało miejsce w dniu 25.10.2020 r – wiąże się z koniecznością cofnięcia zegarków o godzinę z 3.00 na 2.00. Oznacza to, że pracownik wykonujący w tym czasie pracę na nocną zmianę pracował w tej dobie nie 8 godzin, ale 9 godzin. Tym samym, jeżeli cała ta zmiana mieściła się w wyznaczonej u pracodawcy porze nocnej, to pracownik nabył prawo do dodatku za pracę w porze nocnej za 9 godzin.

Odwrotnie będzie natomiast w przypadku zmiany czasu z zimowego na letni (co nastąpi w dniu 28.3.2021 r.) – wówczas pracownik zatrudniony na nocnej zmianie przepracuje nie 8, ale 7 godzin i jeżeli jego czas pracy zmieści się w porze nocnej, to będzie mu przysługiwał dodatek za pracę w porze nocnej za 7 godzin.

Ważne

Dodatek nie przysługuje zawsze za pełne godziny pracy, ale za czas przepracowany. Jeżeli więc pracownik pracował w porze nocnej np. tylko 20 minut, to dodatek przysługuje mu za te 20 minut pracy w porze nocnej.

Dodatek obok minimalnego wynagrodzenia

Obecnie dodatek za pracę w porze nocnej nie jest wliczany do minimalnego wynagrodzenia za pracę, ale musi być pracownikowi wypłacany oprócz tego wynagrodzenia – tak samo jak nagroda jubileuszowa, odprawa pieniężna przysługująca pracownikowi w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych i dodatek za staż pracy.

Przykład

Pracownik przepracował w styczniu 152 godziny, z tego 40 godzin w porze nocnej. W związku z tym musi otrzymać co najmniej 2800 zł (z tytułu minimalnego wynagrodzenia za pracę) oraz 147,20 zł (40 godzin x 3,68 zł, jako dodatek z tytułu pracy w porze nocnej). W sumie zatem co najmniej 2947,20 zł.

Ryczałt

Przepis art. 1518 § 2 KP przewiduje, że w stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy dodatek za pracę w porze nocnej może być zastąpiony ryczałtem, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.

Zatem pracodawca, który chce sobie oszczędzić naliczania dodatku za pracę w porze nocnej każdego miesiąca może ustalić pracownikowi ryczałt z tego tytułu.

Jak wynika z wyroku SN z 25.7.2018 r. (I PK 94/17, Legalis) co do zasady nie ma przeszkód, aby należności na pokrycie kosztów przysługującego pracownikowi wynagrodzenia za pracę
za pracę nocną były ustalane w formie ryczałtu, gdyż możliwość taka została przewidziana w art. 1518 § 2 KP, z tym jednakże zastrzeżeniem, że wysokość owego ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej, a pracownik akceptuje taką formę wynagrodzenia, choćby w sposób dorozumiany.

Z ww. przepisu i wyroku wynika zatem, że są 3 warunki wypłaty ryczałtu zamiast naliczania pracownikowi co miesiąc dodatku:

  1. pracownik wykonuje pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy,
  2. wysokość ryczałtu odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej,
  3. pracownik akceptuje taką formę wynagrodzenia (to nie wynika wprost z ww. przepisu).