W każdym przypadku, w którym pracownik korzysta z samochodu czy to służbowego, czy to prywatnego (za zgodą lub na polecenie pracodawcy, gdy pracodawca zwraca mu poniesione koszty) do celów służbowych, powinien mieć ten fakt uwzględniony w skierowaniu na badania profilaktyczne, bez względu na częstotliwość wykonywania takich czynności. Niemniej jednak o tym, jakie badania specjalistyczne będzie musiał przejść pracownik, decyduje lekarz medycyny pracy.
Profilaktyczna opieka lekarska
Stosownie do postanowień art. 229 KP pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Na tę opiekę składają się trzy rodzaje badań:
1) wstępne, dla osób przyjmowanych do pracy lub pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe;
2) okresowe, w terminie wyznaczonym przez lekarza medycyny pracy, oraz
3) kontrolne, w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą. Zgodnie art. 229 § 4 KP pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
Aktem prawnym regulującym zagadnienie pracowniczych badań profilaktycznych jest rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Skierowanie na badania wydane przez pracodawcę
Jednym z najważniejszych obowiązków pracodawcy związanych z badaniami profilaktycznymi jest wydanie skierowania, którego wzór określa załącznik nr 3a do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (dalej: BadLekR), a które zgodnie z § 4 ust. 2 BadLekR, powinno zawierać następujące informacje:
1) określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,
2) określenie stanowiska pracy, na jakim osoba ta ma być zatrudniona (w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy),
3) określenie stanowiska pracy, na jakim pracownik jest zatrudniony (w przypadku badań okresowych lub kontrolnych),
4) opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt. 2 i 3, czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.
Określenie przez lekarza medycyny pracy zakresu i częstotliwości badań profilaktycznych
W oparciu o powyższe informacje lekarz medycyny pracy określa zakres i częstotliwość badania profilaktycznego, wykorzystując do tego celu „Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników”, stanowiące załącznik nr 1 do BadLekR, a także inne, szczegółowe akty prawne (np. rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców). Dlatego tak istotne jest szczegółowe scharakteryzowanie stanowiska pracy w skierowaniu na badania profilaktyczne (np. zawarcie w nim informacji o wykorzystywaniu przez pracownika pojazdu prywatnego do celów służbowych).
W opisanych przypadkach, w których pracodawca zamierza powierzać pracownikowi (nawet incydentalnie) pojazd służbowy, powinien niezwłocznie skierować go na badania profilaktyczne, a w skierowaniu zawrzeć informację o powyższym fakcie. Dopiero wydane przez lekarza medycyny pracy orzeczenie lekarskie o braku przeciwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, będzie stanowiło podstawę do umożliwienia pracownikowi korzystania z pojazdu prywatnego do celów służbowych.
Warto również przypomnieć, że w grudniu 2020 r. weszła w życie nowelizacja omawianego rozporządzenia, której celem była optymalizacja dostępności do badań profilaktycznych i racjonalizacji ich przeprowadzania. Polega ona w szczególności na rezygnacji w możliwych przypadkach z obligatoryjnych konsultacji specjalistycznych. Autorzy przepisu uznali bowiem, że lekarze medycyny pracy są przygotowani do samodzielnej oceny podstawowych parametrów objętych badaniami lekarzy specjalistów, co wynika ze zmienionego kilka lat temu programu specjalizacji w zakresie medycyny pracy. Natomiast pozostawiono możliwość kierowania przez lekarza medycyny pracy na specjalistyczne badania konsultacyjne, w zależności od wskazań wynikających z warunków pracy lub stanowiska pracy, wskazując w szczególności na badania lekarskie w zakresie: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne.
Mając na uwadze powyższe, zawsze tylko lekarz medycyny pracy decyduje o zakresie badania profilaktycznego danego pacjenta, a pracodawca nie może wpływać na ten zakres.
Sporządzając skierowanie na badania profilaktyczne, pracodawca powinien uwzględnić wszystkie czynniki szkodliwe występujące w środowisku pracy na danym stanowisku, w tym również informację o wykorzystywaniu do celów służbowych pojazdów określonej kategorii (np. „B”).
Jak już wcześniej wspomniano, zakres badań profilaktycznych ustala lekarz medycyny pracy na podstawie informacji zawartych w skierowaniu. Dla pracodawcy istotne jest jedynie orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku.
