Przepisy bhp nie precyzują, czy osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej powinna odbyć badania profilaktyczne.
Przepisy określają jedynie podstawowy, ogólny obowiązek pracodawcy – zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie tylko pracownikom, ale również osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych (w tym umowy zlecenia). Nie rozstrzygają one jednak, w jaki sposób obowiązek ten powinien zostać zrealizowany. Można jedynie domniemywać, że w niektórych przypadkach realizacja powyższego obowiązku może być ściśle powiązana z zapewnieniem zleceniobiorcy stosownych badań.
Umowa zlecenia
Umowa zlecenia, uregulowana w art. 734–751 ustawy z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U z 2024 r. poz. 1061 ze zm.; dalej: KC), to jedna z najatrakcyjniejszych dla pracodawców form zatrudnienia, bowiem zgodnie z art. 3531 KC, umożliwia stronom tej umowy ułożenie stosunku prawnego według swego uznania, jedynie pod warunkiem, że jego treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 5 KC). Z uwagi na fakt, że do tej umowy nie mają zastosowania przepisy ustawy z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 277 ze zm.; dalej: KP), osobie wykonującej zlecenie przysługują tylko takie prawa, jakie bezpośrednio wynikają z treści umowy.
Obowiązki pracodawcy w zakresie bhp
Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 304 § 1 KP pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy – o jakich mowa w art. 207 § 2 KP – także osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie innej niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, jak również osobom prowadzącym działalność gospodarczą na własny rachunek w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Ponadto, zgodnie z art. 304 § 3 KP, obowiązki określone w art. 207 § 2 stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:
1) na innej podstawie niż stosunek pracy,
2) prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.
Przepisy bhp nie rozstrzygają, w jaki sposób obowiązek ten powinien zostać zrealizowany. Niewątpliwie jednak, jeżeli rodzaj wykonywanej pracy oraz występujące w jej trakcie zagrożenia są tak znaczne, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bhp, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. To samo może dotyczyć zapewnienia takiej osobie odpowiednich (bezpiecznych) narzędzi pracy, środków ochrony indywidualnej czy zbiorowej itp. Z uwagi na to, że omawiane kwestie wiążą się przeważnie z mniejszymi lub większymi kosztami, warto od razu uregulować je w zawartej ze zleceniobiorcą umowie.
Należy również zaznaczyć, że nie tylko na zleceniodawcy ciążą obowiązki związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Trzeba bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 3041 KP, obowiązki, o których mowa w art. 211 KP, podstawowe obowiązki pracownika (m.in. obowiązek poddawania się profilaktycznym badaniom lekarskim) w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, ciążą również na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę albo inny podmiot organizujący pracę, a także na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę bądź też inny podmiot organizujący pracę.
Tym niemniej, odnosząc się bezpośrednio do treści pytania, należy stwierdzić, że w przypadku zleceniobiorców z przepisów nie wynika wprost obowiązek kierowania ich na badania profilaktyczne, o których mowa w art. 229 KP, bądź zapewnienia im szkoleń w dziedzinie bhp, jednak w przypadku występowania szczególnych zagrożeń związanych z realizacją tej umowy (np. praca na wysokości itp.) warto, aby zleceniodawca dopełnił takich starań.
Zleceniodawca może również zawrzeć stosowne zapisy w umowie zlecenia, które przerzucą te obowiązki oraz związane z nimi koszty bezpośrednio na zleceniobiorcę.
