Skierowany jest on przede wszystkim do zamawiających, którzy muszą zapewnić dostępność środków ochrony indywidualnej, takich jak maski i rękawice ochronne, wyrobów medycznych, w szczególności respiratorów, oraz innych środków medycznych, jak również zapewnić funkcjonowanie infrastruktury szpitalnej i informatycznej. Ponadto skupiono się w Wytycznych w szczególności na postępowaniach o udzielenie zamówienia w przypadku zaistnienia wyjątkowo pilnej konieczności, która umożliwia zamawiającym dokonanie zakupu w ciągu kilku dni, a nawet – w razie potrzeby – godzin.

W Wytycznych Komisja wyjaśnia, jakie możliwości oraz elastyczność są dostępne w oparciu o unijne ramy dotyczące zamówień publicznych na dostawy, usługi i roboty budowlane niezbędne, aby stawić czoła kryzysowi związanemu z COVID-19 (koronawirusem). Zamawiający publiczni mają jej zdaniem kilka możliwości, które mogą rozważyć:

  1. w pilnych przypadkach – mogą skorzystać z możliwości znacznego skrócenia terminów, aby przyspieszyć przebieg postępowań prowadzonych w oparciu o procedurę otwartą lub procedurę ograniczoną (według terminologii ZamPublU – odpowiednio przetarg nieograniczony lub ograniczony), 
  2. jeżeli elastyczność z pkt 1 będzie niewystarczająca, można przewidzieć procedurę negocjacyjną bez uprzedniej publikacji ogłoszenia o zamówieniu (według terminologii ZamPublU – tryb zamówienia z wolnej ręki),
  3. ostatecznie można nawet dopuścić bezpośrednie udzielenie zamówienia wybranemu wcześniej podmiotowi gospodarczemu pod warunkiem, że podmiot ten jest jako jedyny w stanie zrealizować wymagane dostawy przy ograniczeniach technicznych i czasowych spowodowanych pilną koniecznością. 

Wybór przetargu nieograniczonego lub ograniczonego

W przypadku zamówień objętych zakresem dyrektywy (tj. o wartości równej progom unijnym lub większej) zamawiający może zdecydować o udzieleniu zamówienia w drodze procedury otwartej (przetargu nieograniczonego) lub procedury ograniczonej (przetargu ograniczonego). W przypadku procedur otwartych objętych dyrektywą zastosowanie ma termin 35 dni na składanie ofert od dnia przekazania ogłoszenia o zamówieniu do publikacji w Dz.U. UE. W przypadku procedur ograniczonych dyrektywa (podobnie przepisy ZamPublU) przewiduje termin 30 dni na składanie wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu, a następnie dodatkowy termin 30 dni na przedstawienie ofert. Terminy te mogą zostać skrócone, m.in. w przypadkach pilnej konieczności należycie uzasadnionych przez instytucję zamawiającą, w których niewykonalne jest zastosowanie obowiązującego standardowo terminu. W trybie przetargu nieograniczonego termin może ulec skróceniu do 15 dni w przypadku należycie uzasadnionej pilnej potrzeby. Natomiast w przetargu ograniczonym termin składania wniosków o dopuszczenie do udziału może zostać skrócony do 15 dni, a termin składania ofert – do 10 dni. Umożliwia to szybkie udzielenie zamówienia. Jednocześnie, jak wskazuje Komisja, zastosowanie trybu „przyspieszonego” w procedurze otwartej lub procedurze ograniczonej jest zgodne z zasadami równego traktowania i przejrzystości oraz zapewnia konkurencję nawet w przypadkach pilnej konieczności.

Wybór trybu zamówienia z wolnej ręki

Dodatkowe narzędzie umożliwiające szybsze udzielanie zamówień mających na celu zaspokojenie potrzeb związanych z pandemią COVID-19 może stanowić, według Komisji Europejskiej, procedura negocjacyjna bez uprzedniej publikacji. Instytucje zamawiające mogą udzielać zamówień publicznych w drodze tej procedury, w przypadku gdy „w zakresie, w jakim jest to absolutnie niezbędne, jeżeli – ze względu na wystąpienie wyjątkowo pilnej konieczności spowodowanej wydarzeniami, których instytucja zamawiająca nie mogła przewidzieć – terminy przewidziane dla procedury otwartej lub procedury ograniczonej lub procedury konkurencyjnej z negocjacjami nie mogą być dotrzymane. Okoliczności przywoływane w celu uzasadnienia wyjątkowo pilnej konieczności nie mogą być w żadnym wypadku przypisane instytucji zamawiającej”. Odpowiednia do przywołanej przez Komisję z dyrektywy 2014/24/UE regulacja jest przewidziana w art. 67 ust. 1 pkt 3 ZamPublU. Umożliwia ona udzielenie zamówienia w trybie zamówienia z wolnej ręki, jeżeli ze względu na wyjątkową sytuację niewynikającą z przyczyn leżących po stronie zamawiającego, której nie mógł on przewidzieć, wymagane jest natychmiastowe wykonanie zamówienia, a nie można zachować terminów określonych dla innych trybów udzielenia zamówienia.

Podkreślić należy, że zamawiający odstępują w przypadku korzystania z trybu zamówienia z wolnej ręki od podstawowej zasady Traktatu dotyczącej przejrzystości. Dlatego Trybunał Sprawiedliwości UE wymaga, aby korzystanie z tej procedury miało nadal charakter wyjątkowy. Wszystkie warunki muszą być spełnione łącznie i należy je interpretować w sposób zawężający. Każdorazowo zatem zamawiający musi ocenić, czy warunki dla tego trybu są spełnione.

Komisja Europejska wskazuje, że liczba pacjentów z COVID-19, którzy wymagają leczenia, rośnie każdego dnia, a większość państw członkowskich spodziewa się dalszego wzrostu zakażeń aż do osiągnięcia najwyższego poziomu. Wydarzenia te, a zwłaszcza ich konkretny rozwój, należy uznać za niemożliwe do przewidzenia przez jakąkolwiek instytucję zamawiającą. Szczególne potrzeby szpitali i innych instytucji opieki zdrowotnej w zakresie zapewnienia leczenia, sprzętu ochrony osobistej, respiratorów, dodatkowych łóżek oraz dodatkowej intensywnej terapii i infrastruktury szpitalnej, w tym wszelkich urządzeń technicznych, nie mogły z pewnością zostać przewidziane i zaplanowane z wyprzedzeniem, a zatem stanowią dla zamawiających niemożliwe do przewidzenia wydarzenie.

W ocenie Komisji nie ulega wątpliwości, że natychmiastowe potrzeby szpitali i instytucji opieki zdrowotnej (dostawy, usługi i roboty budowlane) muszą być realizowane możliwie jak najszybciej. Potrzeba, której dotyczy zamówienie, musi zatem zostać zaspokojona niezwłocznie. Nie można jednak powoływać się na ten wyjątek w odniesieniu do udzielania zamówień, które trwa dłużej niż miałoby to miejsce w przypadku zastosowania przejrzystego przetargu nieograniczonego lub ograniczonego, w tym przyspieszonego (tj. ze skróconymi terminami).

Ponadto w Wytycznych podkreślono, że w przypadku zaspokajania w bardzo krótkim czasie natychmiastowych potrzeb szpitali i instytucji zdrowia publicznego związek przyczynowy z pandemią COVID-19 nie może zostać w rozsądny sposób zakwestionowany.