Podmiotowy zakres ulgi
Ze zwolnienia mogą skorzystać osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (JDG) oraz wspólnicy spółek cywilnych (SC). Zwolnienie jest niedostępne dla innych osób wykonujących pozarolniczą działalność, czyli np. wspólników spółek jawnych. W przypadku osób prowadzących działalność w kilku formach (np. JDG i spółka jawna) istotne znaczenie ma to, z jakim kodem są zgłoszone do ubezpieczeń.
Prawo do ulgi przysługuje tylko wtedy, gdy przedsiębiorca jest zgłoszony z kodem 051000.
Przedmiotowy zakres ulgi
Wakacje składkowe to możliwość niezapłacenia składek na ubezpieczenia społeczne z działalności gospodarczej za wybrany miesiąc w danym roku. Zwolnienie obejmuje składki na ubezpieczenia:
1) emerytalne;
2) rentowe;
3) wypadkowe.
Jeżeli przedsiębiorca opłaca składki chorobowe, ich kwota również jest objęta zwolnieniem. W tym przypadku istnieje jednak dodatkowy warunek – mianowicie przedsiębiorca musi opłacać te składki w miesiącu złożenia wniosku oraz w miesiącu poprzednim.
Dodatkowo, przepisy o zwolnieniu stosuje się odpowiednio do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy, z tym że składki na te fundusze nie podlegają refundacji ze środków Skarbu Państwa (patrz niżej).
Do zapłaty pozostają składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz wszystkie składki od osób zatrudnionych, przede wszystkim pracowników i zleceniobiorców.
Konieczność złożenia wniosku
Chcąc ulżyć przedsiębiorcom można było wprowadzić mechanizmy działające automatycznie, np. obniżyć podstawę wymiaru. Ustawodawca postanowił jednak inaczej – skorzystanie z wakacji składkowych wymaga złożenia wniosku za pomocą profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS, w formie dokumentu elektronicznego (RWS).
Biorąc pod uwagę, że:
1) z ulgi można skorzystać tylko raz w roku;
2) stosowne przepisy zaczynają obowiązywać od dnia 1 listopada;
3) wniosek trzeba złożyć w miesiącu poprzedzającym miesiąc skorzystania z ulgi
– aby móc skorzystać z omawianej możliwości wniosek RWS należy złożyć w trakcie listopada – wtedy zwolnieniem będą objęte składki grudniowe. Nie ma natomiast przeszkód, żeby kolejny wniosek złożyć w grudniu w odniesieniu do składek styczniowych. Nie zawsze będzie to jednak ekonomicznie uzasadnione – w niektórych przypadkach warto wstrzymać się ze złożeniem kolejnego wniosku.
Poza złożeniem wniosku trzeba spełnić szereg warunków.
Liczba ubezpieczonych
Prawo do wakacji składkowych uzależnione jest w pierwszej kolejności od liczby osób zgłoszonych do ZUS – zarówno tych zgłoszonych do ubezpieczeń społecznych, jak i zgłoszonych wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. Aby skorzystać z ulgi w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku nie można mieć zgłoszonych do ubezpieczeń więcej niż 10 ubezpieczonych. Innymi słowy, harmonogram w 2024 r. wygląda następująco:
1) w październiku nie może być więcej niż 10 ubezpieczonych – nawet jeden dzień podlegania składkom oznacza, że mamy do czynienia z ubezpieczonym;
2) w listopadzie należy złożyć wniosek;
3) wtedy w grudniu mamy wakacje składkowe;
4) czyli nie odprowadzimy składek w styczniu.
W przypadku JDG sprawa jest oczywista – uwzględnia się samego przedsiębiorcę, osoby współpracujące, pracowników, zleceniobiorców itp. Nie uwzględnia się osób, które nie są zgłaszane do ZUS, czyli m.in. wykonawców umów o dzieło, zleceniobiorców będących uczniami i studentami do 26. roku życia, osób opłacających składki w innym kraju UE/EOG.
W przypadku SC omawiany warunek nie obowiązuje. Dzieje się tak, gdyż wspólnik SC jest odrębnym płatnikiem od spółki i opłaca składki wyłącznie za siebie (1 ubezpieczony). W efekcie liczba osób zgłoszonych do ubezpieczeń w spółce cywilnej jest bez znaczenia, co powoduje nierówność między JDG a SC.
Limit przychodów
Kolejnym warunkiem jest limit przychodów. Prawo do ulgi przysługuje, gdy przedsiębiorca w ostatnich 2 latach kalendarzowych poprzedzających rok złożenia wniosku nie osiągnął przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej lub w co najmniej jednym roku z 2 ostatnich lat kalendarzowych poprzedzających rok złożenia wniosku osiągnął roczny przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro.
Składając wniosek w listopadzie 2024 r., bierzemy zatem pod uwagę lata 2022–2023. Przedsiębiorca nie ma prawa do ulgi, jeżeli przekroczenie miało miejsce w obu latach.
Jeżeli 2 miliony euro zostały przekroczone w 2023 r. i jest pewne, że limit zostanie przekroczony także w 2024, przedsiębiorca powinien złożyć drugi wniosek w grudniu. Decydujące znaczenie mają bowiem dwa lata przed rokiem złożenia wniosku, a nie przed rokiem skorzystania ze zwolnienia. W efekcie w takim przypadku przedsiębiorca będzie mógł skorzystać ze zwolnienia w styczniu 2025 r., mimo że w latach 2023–2024 jego przychody będą przekraczały limit.
W przychodzie z pozarolniczej działalności gospodarczej należy uwzględniać 100% przychodów z JDG oraz – proporcjonalnie do udziałów – przychody ze spółek cywilnych, jawnych i partnerskich.
Zakaz świadczenia usług na rzecz byłego pracodawcy
W przypadku preferencji w składkach ZUS ustawodawca zazwyczaj wymaga nieświadczenia usług na rzecz byłego pracodawcy, a ograniczenie to obowiązuje przez dwa lata – tak jest w przypadku ulgi na start, małego ZUS i małego ZUS plus.
W przypadku wakacji składkowych ustawodawca zapisał, że może z nich skorzystać przedsiębiorca, który jako ubezpieczony w roku kalendarzowym poprzedzającym rok złożenia wniosku oraz w okresie od początku roku kalendarzowego złożenia wniosku do dnia złożenia tego wniosku nie wykonywał pozarolniczej działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego w roku kalendarzowym rozpoczęcia działalności gospodarczej lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
W praktyce oznacza to, że z wakacji składkowych może wykluczyć zdarzenie sprzed wielu lat. Przykładowo, jeśli 20 lat temu ubezpieczony zamienił etat na działalność gospodarczą (usługi świadczone w ramach etatu i JDG były tożsame) i po trzech latach przestał fakturować dotychczasowego pracodawcę, ale na początku 2023 r. wystawił fakturę na jego rzecz, to formalnie rzecz biorąc traci prawo do wakacji składkowych.
Powyższe oznacza, że przedsiębiorcy mogą chcieć podmienić faktury, tak aby były na inny zakres usług.
Podleganie ubezpieczeniom
Aby móc nie płacić składek należy im podlegać. Ustawodawca wymaga, aby przedsiębiorca w miesiącu kalendarzowym poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku jako ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. W efekcie, aby w grudniu nie opłacać składek, konieczne jest podleganie ubezpieczeniom w październiku.
Jeżeli zatem ktoś odwiesi działalność w listopadzie, stosowny wniosek będzie mógł złożyć dopiero w grudniu i skorzystać z wakacji składkowych w styczniu.
Istotne jest, że z wakacji może skorzystać każdy przedsiębiorca prowadzący działalność w formie JDG lub SC, o ile podlega składkom społecznym. Nie ma przy tym znaczenia, czy opłaca pełny ZUS, mały ZUS czy mały ZUS plus – oczywiście korzyść z ulgi będzie zależna od tego, jakie składki są do zapłaty. Wysokość ulgi zależy od składek należnych za dany miesiąc. Jeżeli zatem w grudniu przedsiębiorca opłaca duży ZUS, to zwolnienie obejmuje duży ZUS, nawet jeśli do końca listopada opłacał mały ZUS.
Zwolnienie de minimis
Wakacje składkowe stanowią pomoc de minimis, udzielaną w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa Unii Europejskiej dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis. Zwolniony z opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe może być płatnik składek, który dysponuje limitem pomocy de minimis co najmniej w wysokości sumy obowiązujących go we wskazanym miesiącu kalendarzowym składek na ubezpieczenia społeczne podlegających zwolnieniu.
Dodatkowe formalności
Za miesiąc kalendarzowy objęty zwolnieniem płatnik składek przesyła:
1) deklarację rozliczeniową;
2) imienny raport miesięczny z informacją o składkach finansowanych przez budżet państwa za osobę opłacającą składki za siebie;
3) imienny raport miesięczny z informacją o składkach finansowanych przez osobę opłacającą składki za siebie;
4) w przypadku zgłaszania do ubezpieczeń innych ubezpieczonych – imienne raporty za tych ubezpieczonych.
W związku z nową możliwością pojawiły się nowe kody ubezpieczeniowe:
1) 05 14 – osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą zwolniona z opłacania składek, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi 60% kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (pełny ZUS);
2) 05 74 – osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą zwolniona z opłacania składek, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia (mały ZUS);
3) 05 94 – osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą zwolniona z opłacania składek, dla której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne uzależniona jest od przychodu (mały ZUS plus).
Skutki zwolnienia
Za miesiąc objęty zwolnieniem przedsiębiorca nie odprowadza składek, co oznacza, że realna korzyść jest widoczna w miesiącu następnym (miesiącu zapłaty). Jednocześnie składki na ubezpieczenia społeczne (bez składek na fundusze) są finansowane w ramach dotacji z budżetu państwa do FUS.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za miesiąc kalendarzowy objęty zwolnieniem z opłacenia składek stanowi najniższa obowiązująca danego ubezpieczonego podstawa wymiaru składek, z uwzględnieniem tego, na jakich zasadach przedsiębiorca opłaca składki (duży ZUS, mały ZUS, mały ZUS plus). Zasada ta może być istotna dla osób, które postanowiły opłacać składki od wyższych kwot. Niestety ustawodawca nie przewidział możliwości, aby w takim przypadku umożliwić ubezpieczonemu dopłacenie składek do wcześniejszego poziomu. W efekcie skorzystanie z wakacji składkowych w takim przypadku będzie oznaczało zmniejszenie podstawy zasiłkowej.
Warto także dodać, że przedsiębiorca wcale nie zyskuje kwoty składek na ubezpieczenie. Płacąc składki, można je bowiem odliczać od dochodu (zaliczać w koszty), co powoduje zmniejszenie PIT i składek zdrowotnych (NFZ). Co prawda ustawodawca zapisał, że kwota nieodprowadzonych składek nie jest przychodem, ale nie może być też kosztem uzyskania. W efekcie, nie mogąc obniżyć dochodu o składki społeczne, przedsiębiorca będzie musiał zapłacić od tej kwoty PIT i NFZ, co spowoduje, że np. na podatku liniowym przedsiębiorca będzie musiał zapłacić 23,9% kwoty składek objętych zwolnieniem. W rezultacie ulga jest prawie o jedną czwartą mniejsza, niż to jest oficjalnie przedstawiane.
