Dyrektywa DAC6 i jej konsekwencje
Dyrektywa Unii Europejskiej przewiduje tzw. ,,obowiązek zgłaszania” co oznacza, że wszyscy pośrednicy, a w ich braku podatnicy uczestniczący w potencjalnie agresywnych uzgodnieniach transgranicznych, które mogą prowadzić do unikania opodatkowania i uchylania się od opodatkowania, muszą zgłosić je właściwym organom podatkowym. Konsekwencją wydanych przepisów był złożony w 2019 r. wniosek Krajowej Rady Doradców Podatkowych o zbadanie zgodności wskazanych przepisów z Konstytucją RP. W 2020 r. natomiast organizacje zrzeszające prawników i doradców podatkowych oraz izby adwokackie w Belgii zaskarżyły belgijską ustawę transponującą dyrektywę DAC6, argumentując, iż narusza ona szereg postanowień Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Belgijski trybunał konstytucyjny skierował następnie pytania prejudycjalne do TSUE.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego
W dniu 23.7.2024 r., Trybunał Konstytucyjny (K 13/20) orzekł, że przepisy dotyczące raportowania schematów podatkowych w zakresie obowiązku przekazywania informacji objętych tajemnicą zawodową są niezgodne z Konstytucją RP. Wyrok odnosi się głównie do doradców podatkowych, którzy zaskarżyli przepisy w tej sprawie. TK stwierdził, iż wymóg przekazywania organom podatkowym informacji objętych tajemnicą zawodową oraz brak określenia dostatecznie przesłanek i trybu wyłączenia lub zwolnienia z obowiązku jej zachowania narusza konstytucyjne prawo do ochrony tajemnicy zawodowej. Trybunał Konstytucyjny uznał, także, że nałożenie na objętych tajemnicą zawodową doradców podatkowych obowiązku informacyjnego nie spełnia kryterium proporcjonalności.
Dalej również przepisy, zobowiązujące promotora, będącego doradcą podatkowym, do przekazania szefowi Krajowej Administracji Skarbowej informacji o schemacie podatkowym innym niż transgraniczny, które zostały wdrożone przed wejściem w życie ustawy z 23.10.2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2193 ze zm.) zostały uznane za niezgodne z Konstytucją RP. Jak uzasadnił TK retroaktywny charakter ustawy nowelizującej nie może być uzasadniony implementacją prawa unijnego ani ochroną równowagi budżetowej. Konieczność raportowania schematów podatkowych, których proces wdrażania został rozpoczęty przed wejściem ustawy w życie nie prowadzi wcale bezpośrednio do zwiększenia dochodów publicznych.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE
Z kolei, dnia 29.7.2024 r., TSUE w wyroku C-623/22 potwierdził, że dyrektywa DAC6, która wprowadza obowiązek raportowania schematów podatkowych, jest zgodna z prawem Unii Europejskiej. Trybunał Sprawiedliwości UE uznał bowiem, iż dyrektywa ta nie narusza zasad równego traktowania, niedyskryminacji oraz pewności prawa, mimo że nie ogranicza obowiązku zgłoszenia jedynie do dziedziny podatku dochodowego od osób prawnych.
Ponadto, TSUE uznał, że ingerencja w życie prywatne pośrednika i podatnika, związana z obowiązkiem zgłoszenia, jest uzasadniona i proporcjonalna. W tym kontekście TSUE wskazał, iż stopień precyzji i jasności terminologii użytej w przepisach dyrektywy poddanych jego ocenie nie podważa ważności tej dyrektywy w świetle zasad pewności prawa i legalności.
Trybunał Sprawiedliwości UE odniósł się również do własnego wydanego wcześniej wyroku w sprawie Orde van Vlaamse Balies i in. (C-694/20, Legalis) z 8.12.2022 r. Wyrok ten podkreśla, że poufność stosunków między adwokatem, a klientem jest podstawowym elementem zapewniającym efektywność obrony prawnej i nie może być naruszana przez dodatkowe obowiązki informacyjne. Trybunał Sprawiedliwości UE podkreślił jednak, iż wyrok ten zachowuje ważność wyłącznie w odniesieniu do adwokatów w rozumieniu dyrektywy (w Polsce adwokat oraz radca prawny). Uzasadniając swoje stanowisko TSUE wskazywał, że poufność stosunków między adwokatem a jego klientem korzysta ze szczególnej ochrony, która wiąże się ze szczególną pozycją zajmowaną przez adwokata w ramach organizacji wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich, a także z podstawową misją, która została mu powierzona i która została uznana przez wszystkie państwa członkowskie.
Trybunał Sprawiedliwości UE wskazał, że w odniesieniu do innych profesjonalistów, którzy będąc jednocześnie uprawnionymi przez państwa członkowskie do reprezentowania stron przed sądem nie ma podstaw do stwierdzenia nieważności art. 8ab ust. 5 zmienionej dyrektywy 2011/16. Tym samym zdaniem TSUE przyznanie doradcom podatkowym takiej samej ochrony jak adwokatom nie jest uzasadnione w odniesieniu do tajemnicy zawodowej.
Podsumowanie
Ostatnie wyroki TK i TSUE uwypuklają napięcia pomiędzy krajowymi regulacjami, a prawem UE, szczególnie w zakresie ochrony tajemnicy zawodowej i obowiązków raportowania schematów podatkowych, a także wskazują na istotne rozbieżności, które mają znaczące skutki dla praktyki doradztwa podatkowego. Trybunał Konstytucyjny w wydanym orzeczeniu skupił się na ochronie praw zawodowych doradców podatkowych, które w polskim systemie prawnym są traktowane jako niezbędne dla zachowania zaufania do zawodu i skuteczności jego działania. Trybunał Sprawiedliwości UE uznał zaś, że precyzyjność definicji zawartych w dyrektywie jest wystarczająca, aby zapewnić pewność prawa i zgodność z zasadami legalności. TSUE zaznaczył, iż wprowadzenie obowiązku zgłaszania schematów podatkowych jest proporcjonalne do celu, jakim jest zwalczanie agresywnego planowania podatkowego i unikania opodatkowania.
Zakreślony powyżej konflikt między wymaganiami unijnymi, a krajowymi przepisami ochrony tajemnicy zawodowej wskazuje na potrzebę ich harmonizacji. Polskie regulacje będą musiały zostać dostosowane do przepisów dotyczących raportowania schematów podatkowych, tak aby spełniały one wymogi unijne, a jednocześnie chroniły tajemnicę zawodową doradców podatkowych. Może to skutkować koniecznością wprowadzenia nowych regulacji, które będą w stanie zapewnić równowagę w tym zakresie.
