Pracodawca nie ma obowiązku kierowania pracownika na badania profilaktyczne (kontrolne) przed udzieleniem mu urlopu, bowiem w jego trakcie pracownik nie będzie świadczył pracy.
Stosownie do postanowień art. 229 KP pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Na tę opiekę składają się trzy rodzaje badań: (1) wstępne, dla osób przyjmowanych do pracy lub pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe; (2) okresowe, w terminie wyznaczonym przez lekarza medycyny pracy, oraz (3) kontrolne, w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą.
Należy również przypomnieć, że zgodnie z art. 229 § 4 KP, pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 17.11.2000 r. (II UKN 49/00, Legalis), dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy.
Z oczywistych względów powyższych badań nie wykonuje się w trakcie nieobecności pracownika w pracy, jeżeli ich ważność zakończy się właśnie w takim okresie. Przykładem może być przebywanie pracownika na zwolnieniu lekarskim, w którego trakcie zakończy się ważność badań. W takim przypadku pracodawca jest obowiązany skierować go na te badania niezwłocznie po zakończeniu zwolnienia. Co innego, gdyby pracownik bezpośrednio po takiej nieobecności planował skorzystać z urlopu wypoczynkowego i/lub bezpłatnego. W takiej sytuacji pracodawca nie ma obowiązku kierować pracownika na badania jeszcze przed rozpoczęciem urlopu. Jest to zrozumiałe: podczas urlopu pracownik nie będzie przecież świadczył pracy.
W przypadku, w którym pracownik po zakończeniu długotrwałego (dłuższego niż 30 dni) zwolnienia lekarskiego chciałby wykorzystać urlop wypoczynkowy – pracodawca nie ma obowiązku kierować go na badania kontrolne jeszcze przed udzieleniem wolnego. Pracownik nie będzie bowiem świadczył pracy w tym okresie, w związku z czym brak jest przesłanki obligującej pracodawcę do uzyskania orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
Podobny pogląd wielokrotnie wyraził Sąd Najwyższy, wskazując, że nie jest sprzeczne z przepisami prawa pracy (art. 165 pkt 1 i art. 229 § 2 KP) rozpoczęcie zaplanowanego urlopu wypoczynkowego bez posiadania aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (por. wyrok SN z 20.3.2008 r., II PK 214/07, Legalis oraz wyrok SN z 9.3.2011 r., II PK 240/10, Legalis). Z kolei w myśl wyroku Sądu Najwyższego z 9.3.2011 r. nie zachodzi (określona w art. 165 pkt 1 KP) sytuacja zobowiązująca pracodawcę do przesunięcia urlopu na termin późniejszy w przypadku pracownicy, która bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, w którego trakcie skończyła się ważność jej badań profilaktycznych, chciała skorzystać z urlopu wypoczynkowego.
Istnieją jednak również inne orzeczenia (np. wyrok SN z 26.10.2016 r., III PK 9/16, Legalis), w którym zawarto odmienne stanowisko wskazując, że pracodawca może nie udzielić pracownikowi urlopu wypoczynkowego na żądanie (art. 1672 KP) do czasu przedłożenia orzeczenia lekarskiego, o którym mowa w art. 229 § 4 w związku z § 2 KP. W uzasadnieniu tego wyroku zapisano, że „w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24.2.2015 r. (II PK 84/14, Legalis), zaznaczono, że o ile w orzecznictwie wyrażany jest pogląd, że pracownik rozpoczynający urlop wypoczynkowy po zakończeniu okresu niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, nie ma obowiązku przedstawienia orzeczenia o zdolności do pracy (wyroki SN: z 20.3.2008 r., II PK 214/07, Legalis, i z 9.3.2011 r., II PK 240/10, Legalis), o tyle nie budzi wątpliwości [fakt], że pracownik stawiający się do pracy po okresie niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni ma obowiązek poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, na które zostanie skierowany przez pracodawcę w trybie art. 229 § 2 KP (wyrok SN z 23.9.2004 r., I PK 541/03, Legalis). W judykacie tym zastrzeżono, że niezdolność do pracy wyłącza możliwość korzystania z urlopu zgodnie z jego przeznaczeniem, w związku z czym udzielenie urlopu w okresie niezdolności do pracy jest niedopuszczalne, także wówczas, gdy pracownik wyraził na to zgodę (wyroki SN z 10.11.1999 r., I PKN 350/99, Legalis oraz z 9.3.2011 r., II PK 240/10, Legalis). W rezultacie Sąd Najwyższy konkludował, że nie ma podstaw, aby udzielić urlopu wypoczynkowego w sytuacji opisanej w art. 163 § 3 KP, jeśli istnieje niepewność co do zdolności pracownika do pracy”.
Należy jednak stwierdzić, że każde z przywołanych rozbieżnych orzeczeń zapadło w konkretnej sprawie i co do zasady nie stanowi źródła prawa.
Niemniej jednak uważam, że o ile pracownik bezpośrednio po długotrwałej niezdolności do pracy nie może zostać do pracy dopuszczony, o tyle może wnioskować o urlop wypoczynkowy, zaś pracodawca powinien mu go udzielić.
