Stan faktyczny
W lipcu 2014 r. prokuratura miasta Sofia poinformowała bułgarską Komisję ds. zwalczania korupcji i konfiskaty mienia nabytego w sposób nielegalny (dalej jako: Komisja), że przeciwko BP jako prezesowi rady nadzorczej bułgarskiego banku zostało wszczęte postępowanie karne za celowe skłonienie innych osób w okresie od grudnia 2011 r. do czerwca 2014 r. do sprzeniewierzenia środków pieniężnych należących do tego banku o wartości przekraczającej 205 mln BGN (ok. 105 mln EUR). To postępowanie nie zostało zakończone prawomocnym wyrokiem.
Komisja przeprowadziła dochodzenie z którego wynika w szczególności, że BP i członkowie jego rodziny dysponowali depozytami bankowymi o znacznej wartości, które nie odpowiadają ich legalnym dochodom, oraz dokonywali transakcji bankowych przy użyciu środków, których pochodzenia nie można ustalić, a także nabyli rzeczy ruchome i nieruchomości o znacznej wartości, co więcej BP otrzymał wynagrodzenie na podstawie umów, które uważa się za fikcyjne, przy czym dochody z takich fikcyjnych transakcji miały na celu ukryć nielegalne źródło środków, które służyły do nabycia przez BP mienia. Decyzją z maja 2015 r. Komisja wszczęła, na podstawie art. 22 ust. 1 pkt 8 bułgarskiej ustawy o konfiskacie, postępowanie przed sądem w celu skonfiskowania mienia BP i członków jego rodziny, a także osób trzecich powiązanych z BP lub kontrolowanych przez BP, które zostało nabyte nielegalnie, ich ekwiwalentu pieniężnego, gdy zostały one odsprzedane lub mienia uzyskanego z konwersji mienia nabytego w sposób nielegalny.
W ramach postępowania wszczętego przed sądem odsyłającym BP i inni pozwani twierdzili, że żądanie konfiskaty mienia wniesione przez Komisję jest niedopuszczalne ponieważ jest ono sprzeczne z dyrektywą 2014/42/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z 3.4.2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz.Urz. L Nr 127 z 2014 r., s. 39). Dyrektywa ta wymaga, aby konfiskata mienia była oparta na prawomocnym wyroku skazującym, a zdaniem skarżących nie istnieją unijne przepisy dotyczące konfiskaty cywilnej. Sąd odsyłający wskazuje, że z ustawy o konfiskacie wyraźnie wynika, iż postępowanie w sprawie konfiskaty wszczęte przed sądem cywilnym jest niezależne od postępowania karnego wszczętego przeciwko osobie objętej dochodzeniem lub osobom z nią powiązanym lub przez nią kontrolowanym. Samo istnienie oskarżeń karnych jest według tego sądu wystarczające do wszczęcia postępowania w sprawie konfiskaty cywilnej. Jednakże zdaniem sądu z treści dyrektywy 2014/42 wynika, że związku między postępowaniem karnym a postępowaniem w sprawie konfiskaty cywilnej nie należy wykluczać, a także że do zakończenia postępowania karnego nie należy zamykać postępowania w sprawie konfiskaty cywilnej. Zdaniem tego sądu ustawa o konfiskacie wykraczała zatem poza minimalną harmonizację przewidzianą w dyrektywie 2014/42 i w związku z tym była z nią sprzeczna.
Pytanie prejudycjalne
Czy decyzję ramową 2005/212 należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, zgodnie z którymi konfiskatę mienia nabytego nielegalnie sąd krajowy zarządza po zakończeniu postępowania, które nie jest uzależnione ani od stwierdzenia popełnienia przestępstwa, ani, a fortiori, od skazania domniemanych sprawców takiego przestępstwa?
Stanowisko TS
Decyzja ramowa 2005/212 jest oparta na postanowieniach tytułu VI TUE w brzmieniu sprzed Traktatu z Lizbony, zatytułowanego „Postanowienia o współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych”, w szczególności na art. 29, art. 31 ust. 1 lit. c) i art. 34 ust. 2 lit. b) TUE. Artykuł 31 ust. 1 lit. c) TUE stanowi, że wspólne działanie w dziedzinie współpracy w sprawach karnych ma na celu zapewnienie, w zakresie niezbędnym do usprawnienia tej współpracy, zgodności norm stosowanych w państwach członkowskich. W tym kontekście decyzja ramowa 2005/212 ma na celu zagwarantowanie, jak stanowi jej motyw 10, aby wszystkie państwa członkowskie posiadały skuteczne przepisy dotyczące konfiskaty korzyści pochodzących z przestępstwa. Zgodnie z art. 2 ust. 1 decyzji ramowej 2005/212 państwa członkowskie powinny przyjąć środki niezbędne do umożliwienia konfiskaty w całości lub w części narzędzi i korzyści z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku lub mienia, którego wartość odpowiada takim korzyściom. W art. 1 tiret czwarte tej decyzji zdefiniowano pojęcie „konfiskata” jako kara lub środek orzeczony przez sąd, powodujący ostateczne pozbawienie mienia w wyniku postępowania dotyczącego przestępstwa lub przestępstw.
Z motywu 10 wynika, że decyzja ramowa 2005/212 jest związana z decyzją ramową Rady 2006/783/WSiSW z 6.10.2006 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do nakazów konfiskaty (Dz.Urz. L Nr 328 z 2006 r., s. 59). Celem decyzji ramowej 2006/783 jest ułatwienie współpracy pomiędzy państwami członkowskimi w związku z wzajemnym uznawaniem i wykonywaniem nakazów konfiskaty poprzez zobowiązanie państwa członkowskiego do uznawania i wykonywania na jego terytorium nakazów konfiskaty wydanych przez sąd innego państwa członkowskiego właściwy w sprawach karnych.
W konsekwencji, biorąc pod uwagę cele i treść przepisów decyzji ramowej 2005/212, a także kontekst, w jakim została ona przyjęta, TS uznał, że ta decyzja ramowa jest aktem mającym na celu zobowiązanie państw członkowskich do ustanowienia wspólnych minimalnych zasad konfiskaty narzędzi i korzyści pozostających w związku z przestępstwami, w celu ułatwienia wzajemnego uznawania nakazów sądowych o konfiskacie wydanych w ramach postępowań karnych. Decyzja ramowa 2005/212 nie reguluje zatem konfiskaty narzędzi i korzyści pochodzących z bezprawnych działań, zarządzonej przez sąd państwa członkowskiego w ramach lub w następstwie postępowania, które nie dotyczy stwierdzenia popełnienia jednego lub kilku przestępstw.
Zdaniem TS powyższej wykładni nie podważa art. 2 ust. 2 decyzji ramowej 2005/212. Przepis ten ogranicza się do stwierdzenia, że w odniesieniu do przestępstw podatkowych państwa członkowskie w celu pozbawienia sprawcy korzyści pochodzących z przestępstwa mogą wykorzystywać inne postępowania niż karne. Nie można go interpretować a contrario w ten sposób, że państwa członkowskie są pozbawione możliwości ustanowienia postępowań w sprawie konfiskaty innych niż postępowania karne, które nie dotyczą przestępstw podatkowych. W ocenie TS taki zakaz wykraczałby poza zakres norm minimalnych ustanowionych decyzją ramową 2005/212.
W niniejszej sprawie, zdaniem TS, postępowanie w sprawie konfiskaty ma charakter cywilny, a w bułgarskim prawie współistnieje ono z reżimem konfiskaty prawa karnego. Na mocy art. 22 ust. 1 bułgarskiej ustawy o konfiskacie takie postępowanie wszczyna Komisja, jeżeli jest ona poinformowana o tym, że danej osobie zarzuca się popełnienie określonych przestępstw. Zgodnie z przepisami tej ustawy po wszczęciu tego postępowanie, które dotyczy wyłącznie mienia, co do którego zarzuca się, że zostało one nabyte nielegalnie i jest prowadzone w sposób niezależny od ewentualnego postępowania karnego wszczętego przeciwko domniemanemu sprawcy przestępstw oraz od wyniku takiego postępowania, w szczególności od ewentualnego skazania sprawcy. W tych okolicznościach TS stwierdził, że orzeczenie, które sąd odsyłający ma wydać, nie wpisuje się w ramy lub nie zostało wydane w następstwie postępowania dotyczącego jednego lub kilku przestępstw. Nie jest ono zatem objęte zakresem stosowania decyzji ramowej 2005/212.
Reasumując TS orzekł, że decyzję ramową 2005/212 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi ona na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, zgodnie z którymi konfiskatę mienia nabytego nielegalnie sąd krajowy zarządza po zakończeniu postępowania, które nie jest uzależnione ani od stwierdzenia popełnienia przestępstwa, ani, a fortiori, od skazania domniemanych sprawców takiego przestępstwa.
