Zmiany w prawie autorskim dotyczące opłat za wypożyczenia biblioteczne

Nowelizacja miała na celu zapewnienie równowagi między interesami uprawnionych i użytkowników oraz zagwarantowanie możliwie jak najszerszego dostępu do utworów i przedmiotów praw pokrewnych w ramach tzw. dozwolonego użytku publicznego. W tym zakresie nowelizacja dostosowała polskie regulacje prawne do prawa unijnego.

1. Przepisy dotyczące tzw. wypożyczeń bibliotecznych (public lending right)

Wprowadzone dużą nowelizacją prawa autorskiego przepisy regulujące wynagrodzenie za użyczanie egzemplarzy utworów przez biblioteki publiczne spowodowały zmiany w art. 18, art. 28 ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm. – dalej: PrAut) oraz włączyły do rozdziału 3 PrAut nowy oddział pt. „Zasady określania i wypłaty wynagrodzenia za użyczanie egzemplarzy utworów przez biblioteki publiczne” zawierający artykuły od 35¹ do 35⁴.

Zgodnie z uzasadnieniem do wprowadzonych zmian system public lending right ma spełniać dwa zasadnicze cele. Po pierwsze – system ma ułatwiać rozwój języka i literatury polskiej przez wspieranie szeroko rozumianej grupy twórców i wydawców utworów słownych w języku polskim. Po drugie – efektywnie realizować wypłatę wynagrodzeń na rzecz tych kategorii uprawnionych, które są należne w związku z użyczaniem egzemplarzy książek przez biblioteki publiczne.

Instytucja public lending right została uregulowana w art. 28 ust. 5–6 PrAut. Wynagrodzenie z tytułu użyczania egzemplarzy utworów wyrażonych słowem, powstałych lub opublikowanych w języku polskim w formie drukowanej, przez biblioteki publiczne przysługuje:

1) twórcy utworu wyrażonego słowem, powstałego i opublikowanego w języku polskim;

2) tłumaczowi na język polski utworu wyrażonego słowem, powstałego w języku obcym i opublikowanego w języku polskim;

3) współtwórcy utworu, o którym mowa w pkt 1, którego wkład jest utworem plastycznym lub fotograficznym;

4) wydawcy utworu wyrażonego słowem i opublikowanego w języku polskim.

Spod zakresu public lending right wyłączone zostało użyczanie egzemplarzy fonogramów i wideogramów oraz e-booków i audiobooków (art. 28 ust. 5 PrAut). Przepis określa bowiem, że powstanie prawa do wynagrodzenia związane jest z użyczeniem egzemplarza utworu wyrażonego słowem, powstałego lub opublikowanego w języku polskim w formie drukowanej. Polski system public lending right wspiera zatem twórców i wydawców utworów, które oryginalnie powstają w języku polskim, ale także tłumaczy i wydawców utworów przetłumaczonych na język polski.

Powstanie prawa do wynagrodzenia wiąże się bowiem z użyczaniem egzemplarzy utworów na zewnątrz, a nie ich udostępnianiem na terenie bibliotek. Ponadto ustawodawca przesądził, że wynagrodzenie nie będzie także przysługiwać za użyczenia dokonywane przez Bibliotekę Narodową (art. 28 ust. 7 PrAut).

2. Realizacja wypłaty wynagrodzeń

Zasady określania i wypłaty wynagrodzenia za użyczenie egzemplarzy utworów przez biblioteki publiczne określa dodany ustawą nowelizującą oddział 4 PrAut.

Wynagrodzenia za użyczanie egzemplarzy utworów przez biblioteki publiczne będą wypłacane ze środków Funduszu Promocji Kultury (czyli z opłat od gier hazardowych), będącego w dyspozycji ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (art. 35¹ ust. 1 PrAut). Środki te będą wypłacane za pośrednictwem wyznaczonej przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Szczegółowe zasady przekazywania i rozliczania środków związanych z dofinansowaniem na wypłatę wynagrodzeń za użyczanie zostały określone w art. 35 ¹ ust. 6–8 PrAut. Polskie regulacje zakładają, że dofinansowanie na wypłatę wynagrodzenia za użyczanie w danym roku kalendarzowym odpowiada 5% wartości zakupów materiałów bibliotecznych dokonanych przez biblioteki publiczne w poprzednim roku kalendarzowym, przy czym 75% tej kwoty, po potrąceniu kosztów określenia wysokości i wypłaty wynagrodzenia za użyczanie, jest wypłacane twórcom, współtwórcom, tłumaczowi, zaś 25% wydawcom.