Pan K., prowadzący działalność gospodarczą (a więc niezatrudniony jako pracownik) złożył do oddziału ZUS wniosek o przyznanie mu zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego. Zasiłek taki należy się również osobom niebędącym pracownikami, ale wykonującymi pracę zarobkową podlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i zgłoszonym także do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Pan K. spełniał te warunki, jednak ZUS odmówił wypłaty zasiłku. Okazało się, że zainteresowany złożył wniosek już po terminie rozpoczęcia urlopu ojcowskiego.
Tymczasem § 20 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 2.4.2012 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2014 r. poz. 1594) wskazuje, że w przypadku ubezpieczonego niebędącego pracownikiem dowodem przyznania zasiłku jest w takim wypadku wniosek ubezpieczonego o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu ojcowskiego, złożony przed terminem rozpoczęcia korzystania z zasiłku macierzyńskiego, zawierający datę, od której ubezpieczony zamierza korzystać z zasiłku macierzyńskiego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznał, że złożenie wniosku po dniu rozpoczęcia korzystania z urlopu ojcowskiego jest złożeniem tego wniosku po terminie i dlatego nie może on być pozytywnie załatwiony. Zakład wskazał jeszcze na § 18 pkt 2 rozporządzenia, zgodnie z którym w przypadku ubezpieczonego niebędącego pracownikiem wniosek ubezpieczonego złożony płatnikowi zasiłku macierzyńskiego ( w tym wypadku – ZUS) powinien być złożony przed terminem rozpoczęcia korzystania z tego zasiłku za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Pan K. odwołał się od tej odmowy ZUS do sądu. Już jednak na etapie postępowania przed sądem I instancji pojawiły się wątpliwości co do zgodności § 18 pkt 2 i § 20 pkt 2 rozporządzenia z art. 59 ustawy z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2014 r. poz. 159 – dalej ustawa zasiłkowa) oraz art. 92 Konstytucji. Sąd uznał, że wątpliwość budzi określenie – nie bezpośrednio, ale w sposób decydujący jednak o ważności wniosku – terminu do jego złożenia. Artykuł 59 ust. 15 ustawy zasiłkowej wskazuje na delegację ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia, w drodze rozporządzenia, tylko wymaganych dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków. Wskazanie w rozporządzeniu terminu budziło – zdaniem sądu – wątpliwość czy nie doszło do przekroczenia delegacji ustawowej przez ministra pracy. To mogłoby spowodować uchylenie przepisów dotyczących dowodów wypłat zasiłku macierzyńskiego, ze względu na ich niekonstytucyjność. Dlatego sąd skierował w tej sprawie pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego.
Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że nie ma podstaw do uznania spornych przepisów za niekonstytucyjne i wyrokiem z 24.3.2015 r., sygn. P 42/13 uznał obydwa przepisy za zgodne z ustawą i Konstytucją.
W uzasadnieniu orzeczenia TK wskazał, że zasiłek macierzyński za okresy urlopów udzielanych rodzicom jest wypłacany w celu rekompensaty utraconych zarobków w okresie opieki nad dzieckiem. Jest przyznawany za okres przerwy w pracy lub działalności zarobkowej. Rozporządzenie – zdaniem TK – w istocie nie ustaliło szczególnego terminu do złożenia wniosku o zasiłek. Graniczny termin, najpóźniejszy z możliwych do złożenia wniosku wskazany w rozporządzeniu, wynika z ustawy. Tym samym, zdaniem TK rozporządzenie nie wprowadziło żadnej normatywnej nowości, a jedynie doprecyzowało to, co wyraził ustawodawca, chociaż nie wprost, w przepisach ustawy zasiłkowej. Organ wydający rozporządzenie nie wprowadził więc nowego, nieznanego ustawie terminu i nie dodał nowych przesłanek do uzyskania prawa do zasiłku.
Zdaniem TK zaskarżone przepisy rozporządzenia pozostają w związku merytorycznym i funkcjonalnym z rozwiązaniami ustawowymi, tworząc wspólnie z nimi spójną całość, realizując delegację ustawową dotyczącą procedur przyznawania zasiłków i dowodów będących podstawą uznania prawa do zasiłków przez ZUS jako płatnika.
Wniosek o zasiłek do ZUS – w sytuacji gdy ustawa nie określa ściśle terminu do jego złożenia – powinien być złożony najpóźniej przed datą, od której wnioskodawca zamierza z niego skorzystać. Dotyczy to w szczególności osób prowadzących działalność gospodarczą i innych ubezpieczonych, którzy korzystają z ubezpieczenia chorobowego, a ich płatnikiem świadczeń jest ZUS.
Jeżeli natomiast zainteresowany złoży wniosek już w toku okresu zasiłkowego (np. jeżeli termin rozpoczęcia urlopu ojcowskiego wyznaczył na 2.3.2015 r., a wniosek złoży dopiero 3 marca), to zasiłku tego nie może otrzymać, gdyż nie złożył prawidłowego dowodu na uzyskanie prawa do zasiłku. Przepisy mówią wyraźnie o wniosku złożonym przed terminem rozpoczęcia korzystania z zasiłku i są one obowiązujące, tak jak to wynika z wyroku, i zgodne z ustawą oraz Konstytucją.
* Pola wymagane
Zasady przetwarzania danych osobowych: Administratorem danych osobowych jest Wydawnictwo C.H.Beck sp. z o.o., Warszawa, ul. Bonifraterska 17, kontakt: daneosobowe[at]beck.pl. Dane przetwarzamy w celu marketingu własnych produktów i usług, w celach wskazanych w treści zgód, jeśli były wyrażane, w celu realizacji obowiązków prawnych, oraz w celach statystycznych. W sytuacjach przewidzianych prawem, przysługują Ci prawa do: dostępu do swoich danych, otrzymania ich kopii, sprostowania, usunięcia, ograniczenia przetwarzania, przenoszenia, cofnięcia zgody oraz wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych. Pełne informacje w Polityce prywatności.